طبقات المفسرین (أدنه وی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب طبقات المفسرین تألیف احمد بن محمد الادنروی کتاب پیرامون یکی از موضوعات
علوم قرآنی ، یعنی تاریخ
تفسیر و
مفسران نوشته شده است.
مؤلف که از
علماء قرن یازدهم هجری می‌باشد در این کتاب به شرح حال و معرفی حدود ۶۴۰ نفر از مفسران اسلامی پرداخته است. و مطالب آن را بر اساس زمان و قرن تنظیم نموده، که در فصل اول و دوم، مفسرین از
صحابه و
تابعین را شرح می‌دهد و از فصل سوم تا یازدهم، مفسران قرن دوم تا قرن دهم و بعد از آن را بررسی کرده است. و برای اینکه از حجم کتاب بکاهد، در ابتدای آن متذکر می‌شود که در شرح حال مفسران از چه کتابهایی استفاده نموده و نام آنها را می‌برد از آنجا که در برخی از موارد در شرح حال مفسران به صورت اختصار مطالب را بیان نموده است این مطلب از ارزش و اعتبار کتاب مقداری کاسته است ولی با توجه به مطالبی که از طرف محقق کتاب به آن اضافه شده و منابع دیگری را متذکر شده باعث شده است که کتاب بتواند منبع مناسبی برای استفاده عموم قرار گیرد.
کتاب دارای ۱۲ فصل می‌باشد که فهرست مطالب آن به قرار زیر است فصل اول: مفسران از صحابه در قرن اول هجری فصل دوم: مفسران از تابعان در قرن اول فصل سوم تا یازدهم: مفسران از قرن دوم تا قرن یازدهم فصل دوازدهم: درباره مفسرین که تاریخ
تولد و یا
وفات آنان در طبقات مختلف وجود ندارد. فصل سیزدهم: درباره کسانی که پیرامون فروع تفسیر کتاب نوشته‌اند.
۱- تعداد قابل توجهی از مفسران را مورد بحث قرار داده است ۲- در شرح حال آنها،
نسب آنها را بطور کامل ذکر می‌کند ۳- مفسران را طبقه بندی نموده است. ۴- چنانچه فرد مورد بحث دارای تالیفاتی باشد آنها را نام می‌برد ۵- نام کسانی که از آنها قرآن را آموخته و نزد آنان حفظ کرده است را متذکر می‌شود ۶- در برخی از موارد طریق نقل
روایت و یا قرائت قرآن را ذکر می‌کند ۷- نام اساتید و شاگردان هر مفسری را بیان می‌کند ۸- تاریخ تولد و وفات را ذکر می‌کند ۹- کسانی که تاریخ تولد و یا وفات آنها مجهول است.
در فصل جداگانه‌ای آورده است کاستیها: ۱- نادیده گرفته شدن سهم و نقش مفسران
شیعی و عدم پرداختن به ترجمه بسیاری از ایشان حتی مفسران مشهور و برجسته‌ای چون مرحوم
طبرسی و این در حالی است که عنوان کتاب عام بوده و بایستی مفسران
مذاهب مختلف
اسلامی (مذاهب چهارگانه
اهل سنت و
شیعه ) مورد اشاره قرار می‌گرفت. خلاصه آنکه در میان بیش از ۶۰۰ مفسری که مؤلف به ترجمه آنها پرداخته جز چند تن مفسر شیعی که برخی نیز غیر مشهورند به چشم نمی‌خورد. ۲- تراجم برخی مفسران مکرر آورده شده چنانکه محقق آن در پاورقی به کرات یادآوری نموده که ترجمه این شخص در فلان شماره گذشت و این ناشی از عدم دقت مؤلف است مثلا من باب نمونه ص۲۰۳ و صفحات بسیار دیگر.
- تمام افراد ترجمه شده از مفسرین نبوده بلکه صرف تلخیص یک کتاب تفسیری و یا نوشتن تعلیقه‌ای بر آن و... عنوان مفسر گرفته و به ترجمه وی پرداخته شده است. در ضمن فصلی از کتاب به ترجمه کسانی اختصاص یافته که در انواع علوم قرآن دارای تالیف بوده‌اند. ۴- بنظر می‌رسد کتاب یاد شده صرفا جمع آوری از چند منبع بوده و مؤلف جز اعمال سلیقه و ابتکار در چینش مطالب آن، تحلیل یا نکته تازه‌ای نیاورده است. ۵- داشتن اشتباهات فراوان در ثبت و ضبط اسامی، تاریخ ولادتها و وفیات و...
که محقق آن در پاورقی حتی الامکان سعی در تصحیح آنها نموده است مانند ص۲۶ و ۲۷. ۶- تکیه بیش از اندازه به کتاب «
کشف الظنون » به ویژه از نیمه دوم کتاب که شاید بتوان گفت بیشتر مطالب تراجم آخرین کتاب صرفا برگرفته از آن است که
ادنه وی از آن با نام «اسامی الکتب» یاد می‌کند. ۷- برخی اقتباسات به طور غیر مستقیم صورت گرفته اما به منبع مورد استفاده اشاره و استناد نشده است. ۸- گویا
ادنه وی به دلیل عدم امکانات و زحمت فراوان و... و به
تقلید و اقتباس از منابع متقدم، در صدد روشن کردن نام کتابهای تفسیری برخی مفسران برنیامده و به این نکته بسنده شده که فلانی صاحب تفسیر بوده است اما نام آن چه بوده مشخص نیست. ۹- ترجمه بسیار خلاصه برخی مفسران که در واقع ارائه لیستی از آنهاست نه ترجمه ایشان و این نشانگر عدم تتبع و استقصاء قابل قبول در مصادر پیشین است چنانکه ارائه مصادر در پاورقیها توسط محقق کتاب گویای این حقیقت است که با مراجعه به آنها امکان ترجمه مناسب میسر بوده است. ۱۰- در ذکر مصادر کتاب، برخی از آنها را که به آن عنوان مؤلفان متعددی داشته‌اند؛ مشخص نکرده لذا محقق آن نیز نتوانسته است مشخص کند که منظور مؤلف کدام یک بوده است.به عبارتی برخی مصادر مورد استفاده صرفا نام برده شده‌اند. ۱۱- استفاده غیر مستقیم از برخی مصادر علی رغم آوردن نام آنها در اول کتاب.
۱- علی رغم کاستیهای فوق الذکر، این کتاب، منبعی تحقیق شده است و انواع اشتباهات آن توسط محقق آن در پاورقی یادآوری و تصحیح شده است. ۲- برخورداری از روش مناسب و منحصر به فرد در ارائه مطالب و اختصاص دادن هر فصلی به مفسران یک قرن که امکان مقایسه تالیفات در قرون مختلف و سیر تطور آن را روشن می‌سازد. ۳-
ادنه وی بر خلاف
سیوطی و دیگران در پرداختن به تراجم مفسرین رعایت ترتیب
حروف الفبا را نکرده و در هر قرنی ابتدا از مشهورترین مفسر و یا...شروع و به ترجمه آنها پرداخته است مثلا از تراجم مفسران قرن اول هجری ابتدا از
عبدالله بن عباس شروع کرده است. ۴- ذکر مصادر مورد استفاده در آغاز کتاب از محاسن آن به شمار می‌آید. ۵-
ادنه وی به نسبت طبقات داودی به مصادر بیشتری مراجعه کرده و برخی مفسران را که در طبقات داودی نام برده شده را آورده است. ۶- این کتاب در بردارنده تراجم حدود ۶۳۸ مفسر است و در میان کارهای انجام شده در این خصوص از جامع‌ترین آنهاست هر چند که به نسبت کتاب داودی از تراجم کمتری برخوردار است. ۷- داشتن فهارس که به مدد محقق آن انجام شده شامل فهرست تراجم، اعلام مترجمین، اماکن و مصادر و مراجع کتاب- از دیگر محاسن آن به شمار می‌آید. ۸- ارائه توضیح درباره تفاسیر
کتاب یک جلد، متن آن عربی و دارای ۵۹۵ صفحه می‌باشد که مشخصات آن به قرار زیر است: ۱- نوع کاغذ: اعلا ۲- جلد: گالینگور ۳- نوبت چاپ: اول ۴- تاریخ انتشار: سال ۱۴۱۷ هجری قمری ۵- ناشر: مکتبة العلوم و الحکم-
مدینه منوره،
عربستان سعودی ۶- دارای فهرست: الف: مطالب کتاب ب: اعلام ج: اماکن و شهرها د: منابع و مصادر تذکر: کتاب توسط سلیمان بن صالح الخزی، تحقیق و به چاپ رسیده و مواردی به آن اضافه شده از جمله: ۱- آدرس آیات و روایات ۲- آدرس کتابهایی که شرح حال فرد (و مفسر) مذکور در متن، در آنها آمده است ۳- فهرست: آیات- اعلام- اماکن و شهرها ۴- مرتب نمودن اسامی افراد و مفسرین بر اساس حروف الفباء (چونکه کتاب بر اساس تاریخ و طبقه مفسران نوشته شده) ۷- مولف: احمد بن محمد
ادنه وی ۸- محقق: سلیمان بن صالح خزی ۹- کتاب: طبقات المفسرین
نرم افزار مشکات الانوار،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
