طاهریان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طاهریان، نخستین
حکومت در
ایران بعد از
اسلام بود که توانست اعلام موجودیت کند و اندیشه و هویت ایرانی را دوباره مطرح کند که تحت لوای خلافت
عباسیان در
بغداد بودند. گرچه طاهریان دارای مناسبات گرم و صمیمانه با وابسته به خلافت بودند اما در
خراسان استقلال نسبی بدست آوردند.
برخی آنها را از تبار منوچهر پادشاه باستانی
ایران و برخی نسب آنها را
رستم پهلوان اساطیری ایران و گروهی دیگر آنها را از
قبیله خزاعه عرب دانسته‌اند و لی بیشتر محققین آنها را از خاندان‌های کهن
خراسان می‌دانند که بعد از سقوط
ساسانیان نمایندۀ گروه دهقانان خراسان بودند. حسین، جد مؤسس این سلسله، را جزء اولین دعوت‌کنندگان نهضت عباسی در خراسان می‌دانند. همچنین
حسین بن مصعب پدر طاهر در زمان حکومت
منصور عباسی موقعیت و اعتبار زیادی داشته است.
حکومت طاهریان در سال ۲۰۵ ه.ق توسط
طاهربن حسین ملقب به ذوالیمینین تاسیس شد و تا سال ۲۵۹ دوام داشت.
طاهر بن حسین در سال (۱۸۱ ه.ق) از جانب علی بن عیسی، و الی خراسان، به حکومت پوشنگ منصوب شد.
برخورد شدید او با
خوارج و
حمزة بن عبدالله خارجی و نیز همراهی او با
هرثمه برای نبرد با
رافع بن لیث به دستور
هارون‌الرشید باعث انتخاب طاهر به فرماندهی سپاه
مأمون شد. او درسال ۱۹۵ ه.ق برای مقابله با
علی بن عیسی سردار امین انتخاب شد که در نبردی در
قسطانه نزدیک
ری او را شکست داد. در سال ۱۹۷ ه.ق نیز در راس سپاه مامون به محاصرۀ یک ساله بغداد پرداخت؛
امین را دستگیر و به
قتل رساند. در سال ۱۹۹ ه.ق برای فرونشاندن فتنۀ نصربن شبث خارجی به رقه در
شام رفت و تا ۲۰۴ه.ق در آنجا بود. بعد از بازگشت از شام به عنوان رئیس شرطه بغداد انتخاب شد. بالاخره در سال ۲۰۵ه.ق مامون، ولایت خراسان را به او سپرد و بعدها امارت
سیستان،
کرمان،
قوس،
طبرستان، رویان و ری نیز زیر نظر او بود. اما سال بعد نام مامون را از خطبه‌ها انداخت و برای او دعا نکرد و حتی در سکه‌ها نیز نام او را ضرب نکرد و نوعی استقلال به هم رساند سرانجام بعد از یکسال و شش ماه حکومت در خراسان در سال ۲۰۷ ه.ق درگذشت.
پس از طاهر، پسرش،
عبدالله، از سوی مامون بر خراسان گماشته شد. او در سال ۲۱۶ ه.ق خوارج خراسان را ریشه‌کن کرد و پس از برقراری آرامش
نیشابور را مرکز حکومت خود قرار داد.
وی از سوی خلفای بعدی،
معتصم و
واثق نیز حمایت گردید. او در خراسان بناهای زیادی ایجاد و
وقف مردم کرد و به توسعۀ
کشاورزی و آبیاری و حفر قنات پرداخت و کتابخانۀ عظیمی نیز در نیشابور بر پا کرد.
پس از درگذشت عبدالله، فرزندش طاهر، از طرف واثق به حکومت خراسان منصوب شد. در دورۀ او خوارج و عیاران بخش‌هایی از قلمرو او را تصرف کردند.
در دورۀ زمامداری محمدبن طاهر (۲۲۸ -۲۵۹ ه.ق) حسن بن زید علوی در طبرستان در سال ۲۵۱ ه.ق خروج کرد و بر اکثر بلاد دیلم و
گیلان مستولی شد و از طرفی
یعقوب لیث نیز بعد از ضبط سیستان بخش‌هایی از خراسان را تصرف کرد و به هرات لشکر کشید و و الی محمدبن طاهر را از آنجا بیرون کرده پوشنگ را که دارالسلطنۀ طاهریان بود تصرف کرد بدین سان قلمرو طاهریان تجزیه شده محمد توسط یعقوب لیث صفاری دستگیر و سرانجام دولت طاهریان را منقرض نمود.
خراسان در این دوره مورد توجه علویان و محل حضور آنها بود که ورود
امام رضا (علیه‌السّلام) به این حضور افزود. طاهریان پیرو مذاهب
اهل سنت بوده از خلافت عباسی حمایت و قیامهای علوی را سرکوب می‌کردند.
آنان
زبان عربی را پذیرفتند. نثر و نظم در این دوره عربی است.
تشکیلات اداری طاهریان اقتباسی از خلافت عباسی بود که نمونه‌ای از دیوانسالاری عهد ساسانی بود.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «طاهریان»، تاریخ بازیابی ۹۵/۱۰/۱۳.
