ضیاء العیون (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«ضیاء العیون» تالیف
محمد باقر بن عمادالدین محمود شیرازی یک اثر تخصصی
چشم پزشکی از تالیفات
دوره صفویه است. مؤلف در این اثر- که به دستور
شاه عباس صفوی تالیف شده- یک دوره کامل چشم پزشکی زمان خود را از طرز معاینه چشم تا درمان بیماریهای مختلف گردآوری نموده است.
این اثر در دو بخش تدوین یافته است. بخشی پیرامون
ادویه چشم و بخشی دیگر پیرامون مراهم و ادویه قروح چشم. هر یک از بخش‌های کتاب نیز خود مشتمل بر پنج فصل هستند.
سبک پرداختن مؤلف در این اثر به بیماریهای چشم با بسیاری دیگر از نگاشته‌هایی که پیرامون بیماری‌ها و درمان آنهاست متفاوت است. در بسیاری از آثار ابتدا بیماری معرفی شده، سپس راه درمان آن بیان می‌شود، ولی مؤلف در این اثر به شیوه‌ای قرابادینی به مبحث بیماری‌ها پرداخته است، یعنی در چند بخش تمامی داروهای مرتبط با بیماریهای چشم را بیان نموده است، که البته مؤلف علت پرداختن این چنینی به مبحث چشم را درخواست و پیشنهاد شاه عباس بیان می‌کند.
کتاب ضیاء العیون مجموعه‌ای جامع از داروهای
چشم است که مؤلف با بیانی روان گردآوری نموده است.
آنچه مؤلف در این اثر می‌نویسد غالبا مستند به منبعی نیست که شاید علت این باشد که وی می‌خواسته کتابش مختصر و مراجعت به آن آسان باشد و الا مسلما بسیاری از نسخه‌هایی که او نقل می‌کند تجربیات مؤلف نیست.
عناوین فصول مقاله اول کتاب به ترتیب عبارت است از:
۱. چگونگی گشودن چشم و دارو کشیدن.
۲. کیفیت تدابیر ادویه
چشم و طریق ترکیب آن ادویه.
این دو فصل در حقیقت مقدمه و کلیات مورد نیاز در مباحث بعدی است.
۳. ادویه مفرده که در امراض چشم بدان احتیاج می‌شود و
شیافات و
اکحال از آنها مرکب‌اند.
در این فصل مؤلف ادویه را به ترتیب حروف الفبا مرتب نموده و شیوه بحث او در این فصل همانند بسیاری از نگاشته‌های ادویه شناسی است یعنی ادویه معرفی می‌شود و سپس خصوصیات، طبیعت و خواص آن بیان می‌شود.
۴. شیافات: در این فصل داروهای مرکب، مواد مورد نیاز در ساخت آنها، شیوه ساخت آنها و نحوه به کارگیری آنها بیان شده است.
۵. در اکحال و
ذرورات و غیره از ادویه چشم: ساختار این فصل نیز همانند فصل پیشین است.
عناوین بخش‌های مقاله دوم نیز چنین است:
۱. در بیان آن که مراهم از چه قسم ادویه مرکب‌اند و چگونگی ترکیب آنها.
این فصل نیز در حکم مقدمه و پیش نیاز فصول بعدی مقاله دوم است.
۲. در ادویه مفرده که در قروح و جراحات استعمال می‌شوند.
ساختار این فصل همانند فصل سوم مقاله اول است، یعنی مؤلف ادویه را به ترتیب حروف الفبا ذکر می‌نماید و طبیعت و خواص هر یک را بر می‌شمرد.
۳. در ذکر مرهم‌ها.
این فصل طولانی‌ترین فصل در مقاله دوم است و ساختار آن شبیه به فصل چهارم و پنجم مقاله اول است.
۴. در ذکر بعضی از نسخ مراهم و اطلیه
مرض آتشک ، آنچه به
تجربه از مردم است و طریق ساختن و دستور مالیدن و منافع آن.
۵. در ذکر مجملی از قوای علاج جراحات و قروح.
در این فصل مؤلف به بیان مطالبی کلی پیرامون درمان جراحت‌ها می‌پردازد که هم در درمان بیماریهای
چشم به کار آید و هم در درمان جراحت اعضای دیگر بدن.
افست نسخه خطی‌ای از کتاب ضیاء العیون را مؤسسه مطالعات
تاریخ پزشکی ،
طب اسلامی و مکمل
دانشگاه علوم پزشکی ایران در اسفند
ماه سال ۱۳۸۷ ش با مقدمه‌ای کوتاه به قلم آقای دکتر محمد مهدی اصفهانی در ۲۴۳ صفحه منتشر کرده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور)
