ضبع (مفرداتنهجالبلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضَبُع (به فتح صاد و ضم باء) از
واژگان نهج البلاغه به معنای کفتار است.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره
بنی‌امیّه و
طلحه و
زبیر از این واژه استفاده نموده است.
ضَبُع به معنای کفتار آمده است.
حیوانی است درنده شبیه
سگ در غارها به سر می‌برد و حیوانات دیگر را می‌خورد، جمع آن «ضباع» است.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» استفاده شده به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره بنی‌امیّه فرموده است:
«إِنَّ لِبَني أُمَيَّةَ مِرْوَدَاً يَجْرونَ فيهِ، وَ لَوْ قَدِ اخْتَلَفوا فيما بَيْنَهُمْ ثُمَّ كادَتْهُمُ الضِّباعُ لَغَلَبَتْهُمْ.» «بنى‌اميّه زمان معيّنى مهلت دارند تا به تاخت و تاز خود در آن مشغول باشند و همين كه بين آنها
اختلاف افتاد دشمنان كفتار صفت‌شان آنها را فريب مى‌دهند و بر آنان پيروز مى‌گردند.»
«ضباع به معنی کفتارهاست.
امام (صلوات‌الله‌علیه) آن‌گاه که به ایشان گفتند: درباره طلحه و زبیر عجله نکن و به فکر کوبیدن آنها نباش فرمود:
«وَ اللهِ لا أَكونُ كالضَّبُعِ: تَنامُ عَلى طولِ اللَّدْمِ، حَتَّى يَصِلَ إِلَيْها طالِبُها، وَ يَخْتِلَها راصِدُها، وَ لكِنّي أَضْرِبُ بِالمُقْبِلِ إِلَى الحَقِّ المُدْبِرَ عَنْهُ.» «به خدا
قسم مانند کفتار نخواهم بود که بر طول
صدا بخوابد تا شکارچی به او برسد و کمین‌کننده او را بفریبد و بگیرد، بلکه با کسی که به
حق رو آورده اعراض کننده از حق را، می‌زنم.»
«لدم» (مثل عقل) صدای سنگ یا شی‌ء دیگری است که به زمین می‌افتد ولی شدید نیست. درباره کفتار گفته‌اند که چنان صدائی هر چند طولانی باشد او را بیدار نمی‌کند.
امام علی (علیه‌السلام) درباره
بیعت خویش فرمود:
«فَما راعَني إلاّ وَ النّاسُ إليَّ كَعُرْفِ الضَّبُعِ.» «ازدحام فراوانى كه همچون يال‌هاى كفتار بود مرا به قبول خلافت واداشت، آنان از هر طرف مرا احاطه كردند.»
امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در ملامت یارانش فرمود:
«انْجِحارَ الضَّبَّةِ في جُحْرِها، وَ الضَّبُعِ في وِجارِها.» «همچون
سوسمار در لانه خود مى‌خزيد و همانند كفتار، در خانه خويش پنهان مى‌گرديد.»
این ماده چهار بار در «
نهج البلاغه» آمده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ضبع»، ج۲، ص۶۵۷.
