• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صورت (منطق)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



صورت، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای کمال شیء، سبب فعلیت شیء و بعضی کاربرد‌های دیگر است.



واژه صورت، استعمالات مختلفی دارد. صاحب کشاف اصطلاحات الفنون به مواردی از این قبیل اشاره می‌کند:
۱. کیفیتی که در ذهن حاصل می‌شود و وسیله مشاهده اشیای بیرونی است.
[۱] ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۲۴۱.

۲. صورت ذهنی اشیای خارجی که همان ماهیتِ موجود به وجود ذهنی است.
۳. آنچه باعث تمیّز شیء است، چه در خارج (صورت خارجی) و چه در ذهن (صورت ذهنی).
۴. صورت خارجی که اگر جوهر باشد قائم به ذات است و اگر عرض باشد قائم به محلی غیر از ذهن است.
۵. آنچه به وسیله یکی از حواس ظاهری قابل درک است.
۶. هیئتِ شیء دارای وحدت ذاتی یا اعتباری که محل این صورت را ماده می‌گویند.
۷. آنچه فعلیت شیء به آن است.
۸. شکل هندسی که از چگونگی قرار گرفتن اجزای یک مرکب در کنار همدیگر حاصل می‌شود.
۹. ترتیب معانی غیر محسوس، مثل صورت مسئله و صورت سؤال و جواب.
۱۰. جوهر حالّ در شیء که سبب خروج شیء از قوّه به فعلیت می‌شود و بر دو قسم است: صورت جسمیه و صورت نوعیه.


در کتاب فرهنگ و معارف اسلامی به کاربرد‌های ذیل (که برخی از آنها با موارد فوق مترادف است، ولی به حسب لفظ مختلف است) اشاره شده است:
۱. ماهیت نوعیه؛
۲. هر نوع ماهیتی؛
۳. حقیقتی که قوام محل به آن است؛
۴. حقیقتی که قوام محل به اعتبار حصول نوع طبیعی از آن است؛
۵. کمال چیزی که مفارق از آن است؛
۶. نفس؛
۷. اسماء و صفات خدا، به اعتبار مظهریت آنها از ذات او و به اعتبار تقرر و تکوین اشیا به سبب آنها؛
۸. هر امری که صفت برای موصوفی باشد مثل علم برای عالم؛
۹. شکل؛
۱۰. آنچه فعلیت اشیا به آن است.
[۸] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۴۵.
[۹] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۹۴.
[۱۰] خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۱۳۶-۱۳۷.
[۱۲] تهانوی، محمدعلی بن علی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج۲، ص۸۲۹-۸۳۱.



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی.    
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
• تهانوی، محمدعلی بن علی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم.
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    


۱. ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۲۴۱.
۲. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۵۵.    
۳. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص۷۷.    
۴. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۲۸.    
۵. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۴-۲۵.    
۶. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص۱۵۶.    
۷. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص۲۹۲.    
۸. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۴۵.
۹. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۹۴.
۱۰. خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۱۳۶-۱۳۷.
۱۱. سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۵۱-۱۵۳.    
۱۲. تهانوی، محمدعلی بن علی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج۲، ص۸۲۹-۸۳۱.



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «صورت»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۲۹.    




جعبه ابزار