صندوق سرمایه‌گذاری مشترک
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صندوق سرمایه
گذاری مشترک (Mutual Funds)، نهادی مالی است که فعالیت اصلی آن
سرمایه‌گذاری در
اوراق بهادار بوده و مالکان آن به نسبت سرمایه
گذاری خود، در
سود و
زیان صندوق شریک‌اند. عمده عملکرد صندوقهای سرمایه
گذاری بستگی به عملکرد اوراق بهادار و سایر دارایی‌هایی دارد که صندوق‌ها در آنها سرمایه
گذاری کرده است.
اولین
صندوق مشترک سرمایه‌گذاری اسلامی در سال۱۹۸۶ در ایالات متحده با نام
صندوق امان (Amana Income Fund) تاسیس شد. این صندوق توسط اعضای صندوق امین اسلامی آمریکای شمالی (NAIT: صندوقی که بر درآمد مساجد ایالات متحده نظارت دارد)، شروع به فعالیت کرد. در ادامه، افزایش آگاهی و
تقاضا برای سرمایه
گذاری، طبق
اصول شرع در سطح جهان باعث شد که روند تاسیس صندوقهای سرمایه
گذاری اسلامی شدت بگیرد.
صندوق سرمایه
گذاری مشترک، نهاد مالی تخصصی است که با وجوه اخذشده از سرمایه
گذاران، در سبد متنوعی از اوراق بهادار سرمایه
گذاری نموده و در مقابل، واحدهای سرمایه
گذاری خود را به آنان
واگذار می‌نماید. هر واحد سرمایه
گذاری صندوق، نماینده نسبت متناسبی از
پرتفوی (ترکیب مناسبی از
سهام یا سایر دارایی‌هاست، که یک سرمایه
گذار، آنها را خریداری کرده است.) اوراق بهاداری است که صندوق، به نمایندگی از سرمایه
گذاران خریداری کرده و اداره می‌نماید.
صندوقهای مشترک سرمایه
گذاری از جمله
نهادهای مالی بازار سرمایه به‌شمار می‌آیند که در طی سال‌های اخیر به جایگاه ویژه‌ای در این بازار دست یافته‌اند.
رشد روزافزون این صندوق‌ها نمایان‌گر اقبال عمومی به آنها در عرصه
اقتصاد ملی است.
آغاز فعالیت‌های صندوق سرمایه
گذاری به‌سال ۱۸۲۲ برمی‌گردد؛ که ویلیام اول دستور تاسیس "شرکت سهامی عام کشورهای اسکاندیناوی برای تسهیل در صنعت ملی" را داد. این شرکت را اولین شرکت سرمایه
گذاری در دنیا تلقی می‌کنند.
اگرچه تاریخ تشکیل صندق سرمایه
گذاری به اوایل قرن هیجدهم میلادی برمی‌گردد،
ولی پس از
جنگ جهانی اول، رونق اقتصادی آمریکا موجب تشکیل سرمایه‌های کوچک و بزرگ نزد خانوارهای آمریکایی گردید و تمایل آنها به سرمایه
گذاری مستقیم یا غیرمستقیم بر روی سهام شرکت‌ها افزایش یافت؛ از این‌رو، نخستین صندوق مشترک سرمایه
گذاری به‌شکل امروزی به‌نام
تراست سرمایه‌گذاران ماساچوست، در سال ۱۹۲۴ در شهر بوستون آمریکا تشکیل گردید.
از آن سال تاکنون، صندوقهای سرمایه
گذاری در جهان به‌ویژه در
آمریکا به‌صورت موفقیت‌آمیزی فعالیت خود را ادامه داده‌اند. به‌مرور، دیگران نیز در سطح جهان با توجه به مازاد
سرمایه و
بازده مناسب این قبیل صندوق‌ها به سرمایه
گذاری در صندوقهای سرمایه
گذاری علاقمند شدند. از آن جمله سرمایه
گذاران مسلمان هستند که به‌علت
حرمت ربا و ممنوعیت برخی از
معاملات حرام، نمی‌توانستند در هر صندوقی سرمایه
گذاری نمایند؛ از این‌رو به طراحی صندوقهای اسلامی پرداختند.
اولین صندوق مشترک سرمایه
گذاری اسلامی در سال۱۹۸۶ در ایالات متحده با نام صندوق امان (Amana Income Fund) تاسیس شد. این صندوق توسط اعضای صندوق امین اسلامی آمریکای شمالی (NAIT: صندوقی که بر درآمد مساجد ایالات متحده نظارت دارد)، شروع به فعالیت کرد.
پس از آن در سال ۱۹۸۷ دو شرکت به‌نام‌های التوفیق و الامین با تمرکز بر بخش‌های مختلفی از قبیل املاک و مستغلات و همچنین سرمایه
گذاری بین‌المللی، در توسعه صندوقهای سرمایه
گذاری اسلامی، بسیار موفق عمل کردند. در ادامه، افزایش آگاهی و تقاضا برای سرمایه
گذاری، طبق اصول شرع در سطح جهان باعث شد که روند تاسیس صندوقهای سرمایه
گذاری اسلامی شدت بگیرد.
شرکت‌های سرمایه
گذاری دو نوع هستند:
۱)
شرکت سرمایه‌گذاری با سرمایه مشخص؛ که آن‌را اختصارا شرکت سرمایه
گذاری (Closed-End Investment Companies) و گاهی تراست سرمایه
گذاری می‌نامند. نوع فعالیت این شرکت‌ها درست همانند
شرکت‌های تجاری است.
۲)
شرکت سرمایه‌گذاری با سرمایه متغیر (Open-End Investment Companies)؛ که به آن صندوقهای مشترک سرمایه
گذاری گفته می‌شود.
این صندوق‌ها عموما اهداف زیر را دنبال می‌کنند:
- ایجاد تنوع در سرمایه
گذاری و حداقل کردن مخاطره؛
- پایین آوردن هزینه‌های اجرایی؛
- استفاده از مدیریت با تجربه و حرفه‌ای؛
- بالا بردن
نقدینگی در سرمایه
گذاریها.
صندوقهای مشترک سرمایه
گذاری، از نهادهای بسیار مهم بازارهای مالی دنیا هستند. ویژگی‌های بارز و بعضاً منحصر به‌فردی که این صندوق‌ها به‌عنوان نوع خاصی از صندوقهای سرمایه
گذاری دارند، انعطاف‌پذیری و پویایی بالایی به آنها می‌بخشد. اهم این ویژگی‌ها به شرح زیر است:
صندوقهای مشترک سرمایه
گذاری اساساً مؤسساتی با دارایی‌های به‌شکل اوراق بهادار هستند، که وظایف و عملیات اداری، سرمایه
گذاری و حقوقی مورد نیاز آنها توسط خدمات‌دهندگان خارج از سازمان صورت می‌گیرد، بدین‌ترتیب آنها به‌طور داخلی مدیریت نمی‌شوند. پس به‌جای فراهم ساختن یک تشکیلات بزرگ از یک هسته کوچک برای صندوق استفاده می‌شود و در مقابل، برای وظایف تخصصی نظیر مدیریت سبد دارایی‌ها،
بازاریابی و توزیع واحدهای سرمایه
گذاری از نیروهای متخصص بهره می‌برند. اعمال مدیریت حرفه‌ای و ایجاد تنوع در
سبد سرمایه‌گذاری،
ریسک سرمایه‌گذاری در صندوق را در حد قابل قبولی کاهش می‌دهد. این امر می‌تواند صرفه‌جویی‌های زیادی در هزینه اداری و عمومی صندوق ایجاد کند که به‌نوبه خود، موجب افزایش بازدهی سرمایه
گذاران در صندوق می‌گردد.
یکی از خصوصیات صندوقهای سرمایه
گذاری مشترک، سادگی در سرمایه
گذاری برای سرمایه
گذاران جزء است. با توجه به امکان و اجبار بازخریدها توسط صندوق، سهام‌داران قادرند در هر لحظه پس از پایان ساعات کاری روزانه، سهام خود را به‌فروش برسانند. همچنین سرمایه
گذاران درهر روز می‌توانند از قیمت واقعی سهم صندوق که براساس ارزش خالص دارایی صندوق تعیین می‌گردد (
جمع ارزش بازاری سبد دارایی‌ها و اوراق بهادار، منهای بدهی‌های صندوق، تقسیم بر تعداد واحدهای در دست مردم) مطلع گردند.
صندوقهای مشترک سرمایه
گذاری دارای
سرمایه متغیر یا
سرمایه باز (Open-end Investment Cost) هستند. سرمایه
گذاری با سرمایه باز که سهام خود را به
ارزش خالص دارایی‌ها (Net Asset Value: NAV) خریداری (یا بازخرید) کرده و به‌صورت
مداوم سهام جدید به سرمایه
گذاران عرضه می‌کند، به سرمایه
گذاران کوچک این امکان را می‌دهد که به‌صورت غیرمستقیم در
مجموعه متنوّعی از اوراق بهادار سرمایه
گذاری کنند و این امر، باعث می‌شود که نقدشوندگی واحدها از دیدگاه سرمایه
گذاران بسیار بالا گردد و شرایط رکودی و مشکلات بازار تاثیر چندانی در نقدشوندگی آنها نداشته باشد.
واحدهای سرمایه
گذاری، به‌طور پیوسته خود را برمبنای خالص ارزش دارایی‌ها و اوراق بهادار صندوق، به فروش رسانده و باز خرید می‌کنند. بنابراین میزان
عرضه و تقاضای واحد سرمایه
گذاری، تاثیری بر قیمت آن نخواهد داشت.
این امکان برای سرمایه
گذاران وجود دارد که به‌محض دریافت سود از صندوق، آن‌را مجدداً در همان صندوق سرمایه
گذاری نمایند. بنابراین ریسک سرمایه
گذاری مجدد در مورد واحد سرمایه
گذاری وجود ندارد.
این صندوق، همچون سایر شرکت‌ها می‌تواند سود یا زیان داشته باشد؛ زیرا ارزش اوراق بهادار موجود در سبد، افزایش یا کاهش می‌یابد و نهاد خاصی در مقابل این ریسک، سرمایه
گذاران را مصون نمی‌دارد.
صندوقهای سرمایه
گذاری مشترک برحسب نوع اوراق بهاداری که در چارچوب اهداف و افق زمانی خود در آنها سرمایه
گذاری می‌کنند، به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند:
صندوقهای مشترک سرمایه‌گذاری بازار پول (Money Market Funds)، صندوق‌هایی هستند که در اوراق بهادار کوتاه‌مدت با سررسید کمتر از یک‌سال (مانند
اوراق خزانه،
گواهی سپرده بانکی و
اوراق تجاری) فعالیت می‌کنند و غالباً به‌دنبال ثبات یا کسب سود کوتاه‌مدت هستند. ویژگی این صندوق، ریسک پایین و بازده پایین بوده و
بازار پول، شامل ابزار کوتاه‌مدت بدهی نظیر اوراق خزانه است.
صندوقهای مشترک سرمایه‌گذاری در سهام (Stock/ Equity Funds)، صندوقهای مشترکی که در سهام شرکت‌ها سرمایه
گذاری می‌کنند، دامنه وسیعی از صندوق‌ها را شامل می‌شوند. معمولاً هدف عمده این صندوقهای سرمایه
گذاری بلندمدت برای کسب بازده سرمایه‌ای و درآمدهای نقدی اندک است. صندوقهای سهام در درجه اول بر روی سهام، سرمایه
گذاری می‌کنند و سهام انتخابی بستگی به هدف سرمایه
گذاری صندوق دارد؛ که می‌تواند سرمایه
گذاری در شرکت‌های با سابقه و قدیمی که سود سهم بالایی پرداخت می‌کنند و یا سرمایه
گذاری در شرکت‌های جدید التاسیس و کم‌سابقه که به‌دنبال رشد هستند، باشد.
صندوقهای مشترک سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت (Fixed-Income Funds)، یک نوع صندوق سرمایه
گذاری مشترک که هدف آن تامین درآمد ثابتی با حداقل ریسک است. این صندوق‌ها بر روی اوراق قرضه شرکت‌ها، دولت‌ها و شهرداری‌ها سرمایه
گذاری می‌کنند. عمده سرمایه
گذاران این صندوق‌ها سرمایه
گذاران محافظه‌کار و افراد بازنشسته هستند.
سرمایه
گذاری در صندوقهای قرضه برخلاف سرمایه
گذاری مستقیم در اوراق قرضه، دارای
سررسید و یا
ضمانت بازپرداخت سرمایه نیست و با توجه به تنوع گسترده در
اوراق قرضه صادره، هم به‌لحاظ سررسید و سایر شرایط و هم از نظر صادرکننده، صندوقهای قرضه از تنوع بسیار بالایی برخوردارند. اگرچه این صندوق‌ها بازدهی بالاتر از
گواهی سپرده و سرمایه
گذاری در صندوقهای بازار پول دارند، اما به‌دلیل وجود انواع مختلفی از اوراق قرضه با درجات ریسک مختلف از ریسک بالاتری برخوردارند.
صندوقهای مشترک سرمایه‌گذاری ترکیبی یا متوازن (Hybrid/ mixed Funds)، این‌گونه از صندوق‌ها بر روی
مجموعه‌ای از دارایی‌ها مثل سهام، اوراق قرضه و اوراق بهادار بازار پول سرمایه
گذاری می‌کنند و برحسب شرایط موجود و پیش‌بینی روند آتی بازار، ترکیب مناسبی از اوراق بهادار گوناگون را با توجه به اهداف و سیاست‌های صندوق، در سبد خود جای می‌دهند؛ برای همین، سرمایه
گذاران از تنوّع وانعطاف‌پذیری بالایی در انتخاب برخوردارند. این صندوق، مناسب حال کسانی است که هم‌زمان به‌دنبال ترکیبی از امنیت، عایدی نقدی و بازده سرمایه‌ای هستند.
صندوق رشد و توسعه (Growth Fund)، این صندوق‌ها نوعی دیگر از صندوقهای سرمایه
گذاری هستند که سیاست آنها برمبنای خرید سهام شرکت‌هایی است که در یک صنعت رو به‌رشد و با فرصت‌های سرمایه
گذاری فراوان قرار دارد. به‌همین جهت قیمت‌های سهام آنها به تناسب فرصت‌های سرمایه
گذاری و میزان رشدی که دارند، افزایش می‌یابد. بدیهی است که این نوع صندوق‌ها از مخاطره بسیار بالایی برخوردارند.
صندوق سرمایه‌گذاری بین‌المللی، این شرکت‌ها در اوراق بهادار شرکت‌های خارجی سرمایه
گذاری می‌کنند. سهام این نوع شرکت‌ها بیشتر مورد تقاضای آن دسته از سرمایه
گذارانی است که قصد دارند از رشد اقتصادی یک کشور خاص بهره‌مند شوند. این شرکت‌ها به‌خاطر مدیدیت حرفه‌ای و آشنایی با مقررات خاص آن کشور، فرایند تصمیم‌گیری در سرمایه
گذاری خارجی را آسان می‌کند.
به‌طور کلی، صندوقهای سرمایه
گذاری مشترک مزایایی به‌شرح زیر دارند:
تنوع‌بخشی اوراق بهادار (persification) و کاهش ریسک، با توجه به قوانین موجود، صندوقهای سرمایه
گذاری مشترک، مجاز به سرمایه
گذاری در ترکیب متنوعی از اوراق بهادار صنایع و شرکت‌های مختلف هستند. لذا سبد صندوق، دارای ترکیب متنوعی است و این مطلب ریسک سرمایه
گذاری در صندوق را به‌نحو چشم‌گیری کاهش می‌دهد.
نقدشوندگی (High Liquidity)، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های هر سرمایه
گذاری، قابلیت تبدیل به وجه نقدشدن آن در زمانی است که سرمایه
گذار به هر دلیلی تصمیم به تغییر موضع سرمایه
گذاری خود و خروج می‌گیرد. با توجه به ارگانی که در صندوقهای سرمایه
گذاری مشترک در سهام پیش‌بینی شده است، سرمایه
گذاران در هر زمان می‌توانند با توجه به خالص ارزش روز، دارایی‌های موجود در صندوق و پس از کسر هزینه‌های مربوطه، تمام یا تعدادی از واحدهای سرمایه
گذاری خود را به
وجه نقد تبدیل یا اصطلاحاً ابطال نمایند.
به‌کار‌گیری سرمایه اندک، در بسیاری از موارد، سرمایه
گذاران نمی‌توانند وجوه قابل توجهی را جهت سرمایه
گذاری پس‌انداز نمایند و با وجوه اندک نیز سرمایه
گذاری در بسیاری از بدیل‌ها غیرممکن است و از طرفی اگر هم بتوان در جایی سرمایه
گذاری نمود منتفع کردن این سرمایه
گذاری با وجود مقدار اندک آن، عملاً غیرممکن است. صندوق‌ها با امکانات فراهم آمده می‌توانند زمینه جذب سرمایه‌های اندک و سرمایه
گذاری با خطر کم را فراهم آورند.
صرفه‌جویی نسبت به مقیاس، به‌دلیل انجام معاملات در حجم زیاد و تحقیقات توسط کادر حرفه‌ای صندوق، هزینه‌های مربوطه، به‌نسبت نوسانات احتمالی و غیرقابل پیش‌بینی در خرید و فروش مستقیم سهام، به‌مراتب پایین‌تر است.
مدیریت حرفه‌ای (Professional Management)، برخورداری از مدیریت حرفه‌ای، یکی از مهم‌ترین مزایای صندوقهای سرمایه
گذاری به‌شمار می‌رود. با عنایت به توانایی مالی صندوقهای سرمایه
گذاری مشترک، این صندوق‌ها قادر به جذب و استخدام مدیران حرفه‌ای در زمینه بورس اوراق بهادار و بازار سرمایه و استفاده از بهترین نرم‌افزارهای موجود هستند. بنابراین در اکثر موارد، پرتفوی آنان بهترین وضعیت ترکیب سهام را نشان می‌دهد.
سرمایه
گذاری در
مجموعه زیادی از اوراق بهادار باعث می‌شود که زیان‌های ناشی از سرمایه
گذاری در چند اوراق بهادار با سودهای حاصل از سرمایه
گذاری در سایر اوراق بهادار حداقل شود. به‌عبارت دیگر هرچه تنوع سهام و اوراق قرضه فرد زیاد باشد، قدرت آسیب‌پذیری هرکدام از آنها به سرمایه
گذاری او حداقل می‌شود.
قابلیت دسترسی، صندوق‌ها امکانات مطلوبی را در راستای سهولت دسترسی و خرید و فروش آسان واحدهای سرمایه
گذاری در اختیار سرمایه
گذاران قرار می‌دهند. در صورت عدم اداره صحیح، سرمایه
گذاری در ضمن برخورداری از مزایای متعدد، می‌تواند معایبی نیز داشته باشد:
۱:
ریسک مدیریت به‌واسطه عدم‌اطمینان نسبت به عملکرد مدیریت صندوق؛ مدیران لغزش‌ناپذیر نیستند و در صورتی هم که صندوق زیان کند، حقوق خود را دریافت می‌کنند. خصوصا اگر تغییر مدیران نالایق با سازوکار قانونی به‌سهولت ممکن نباشد، مشکلات بیشتری ایجاد خواهد شد. البته اگر دریافتی بخش قابل توجهی از حقوق مدیران، مبتنی بر درصدی از
سود سالیانه صندوق باشد، این مشکل کمتر بروز خواهد نمود و در این فرض، مبالغ حقوق ماهیانه به آنان به‌عنوان علی‌الحساب تلقی خواهد شد.
۲:
رقیق‌سازی؛ به‌علت تنوع‌سازی زیادی که صورت گرفته، بازده‌های عالی شرکت‌های مختلف صندوق در میان انبوه شرکت‌ها گم شده و اثر کمی بر عایدی کل صندوق دارد. رقیق‌سازی ممکن است حاصل فرایند بزرگ شدن صندوقهای موفق نیز باشد. به این صورت که مدیریت با پول‌های زیاد و جدید سرازیر شده به صندوق مواجه می‌شود؛ ولی نمی‌تواند زمینه‌های سرمایه
گذاریهای موفق قبلی را پیدا کند و همان بازدهی را از پول‌های جدید به‌دست آورد.
۳: عدم‌فعالیت در ساعات اداری؛ واحدهای سرمایه
گذاری در پایان هر روز کاری و پس از بسته شدن بازار، قابل عرضه است و در طول روز، امکان بازخرید یا ابطال واحدها وجود ندارد.
۴: برخورداری از هزینه‌های معین؛ اگرچه سرمایه
گذاری در صندوق، در مقایسه با خرید و فروش مستقیم افراد، ارزان‌تر است، اما در یک صندوق سرمایه
گذاری پویا و فعال، ضرورتا یک سری هزینه‌های عملیات و در مواردی حق‌العمل خرید یا بازخرید واحد سرمایه
گذاری وجود دارد.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «صندوق سرمایه گذاری مشترک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۲/۲۲.
