صلح حدیبیه (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صلح حدیبیه، تدبیر الهی و زمینه ساز ورود مؤمنان به مسجدالحرام و اجرای
عمره با امنیت و آرامش و بشارت خدا به مسلمانان حاضر در حدیبیه، برای بهره مندی آنان از غنایم فراوان در آینده بوده است
صلح حدیبیه، زمینه نزول آرامش بر قلب مؤمنان، پس از گرفتاری آنان به بحران روحی و تردید در نتایج این
معاهده بود: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• هو الذی انزل السکینة فی قلوب المؤمنین لیزدادوا‌ایمـنـا مع‌ایمـنهم...» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • او کسی است که سکینه و آرامش را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا
ایمانی بر ایمانشان افزوده شود... .
نزول
اطمینان و آرامش بر قلب مؤمنان، پس از صلح حدیبیه، نمودی از حاکمیت خداوند بر قوای جهان می باشد: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• هو الذی انزل السکینة فی قلوب المؤمنین لیزدادوا‌ایمـنـا مع‌ایمـنهم ولله جنود السمـوت والارض...» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • او کسی است که سکینه و آرامش را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا
ایمانی بر ایمانشان افزوده شود، لشکر آسمانها و زمین از آن خدا است... . (برداشت، بر اساس بیان «لله جنود» در پی «انزل السکینة» صورت گرفته است.)
صلح حدیبیه، زمینه
تکفیر گناهان مؤمنان بوده است: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• لیدخل المؤمنین والمؤمنـت جنـت تجری من تحتها الانهـر خــلدین فیها ویکفر عنهم سیـاتهم وکان ذلک عند الله فوزا عظیمـا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • هدف (دیگر از این فتح مبین) آن بود که مردان و زنان با ایمان را در باغهائی (از بهشت) وارد کند که نهرها از زیر درختانش جاری است، و گناهان آنها را ببخشد، و این نزد خدا پیروزی بزرگی است. ( بنا بر قولی، مقصود از فتح مبین در آیه، صلح حدیبیه است که دست آورد پرفایده‌ای برای مسلمانان به همراه داشت.
«هو الذی...» بیان آثار فتح (صلح حدیبیه) است.
و «لیدخل...» متعلق به «انا فتحنا» است.
صلح حدیبیه،
اتمام نعمت خداوند بر پیامبر صلی الله علیه وآله بود: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• لیغفر لک الله ما تقدم من ذنبک وما تاخر ویتم نعمته علیک...» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • غرض این بود که خداوند گناهان گذشته و آیندهای را که به تو نسبت می‌دادند ببخشد و نعمتش را بر تو تمام کند... .
صلح حدیبیه، پاسخی قاطع به بدگمانی منافقان و مشرکان، درباره موفقیتهای
اسلام بود: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• لیغفر لک الله ما تقدم من ذنبک وما تاخر ویتم نعمته علیک... • ویعذب المنـفقین والمنـفقـت والمشرکین والمشرکـت الظانین بالله ظن السوء علیهم دائرة السوء وغضب الله علیهم...» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • غرض این بود که خداوند گناهان گذشته و آینده ای را که به تو نسبت می‌دادند ببخشد و نعمتش را بر تو تمام کند...• و نیز مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به
خدا گمان بد می‌برند مجازات کند، حوادث سوئی (که برای مؤ منان انتظار می‌کشند) تنها بر خودشان نازل می‌شود، خداوند آنها را غضب کرده ... .
صلح حدیبیه، درپی آورنده نصرتی بزرگ و شگرف، از سوی خداوند برای
پیامبر صلی الله علیه وآله بود: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• وینصرک الله نصرا عزیزا»ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • و پیروزی شکستناپذیری نصیب تو کند. («ینصر» بیانگر نتیجه‌ای است که مستقیما بر «فتح مبین» مترتب شده است، یعنی «فتح مبین»، نصرت شگرف الهی است.)
صلح حدیبیه، پیش درآمد پیروزیها و غنایمی گسترده برای امت اسلام بوده است: «وعدکم الله مغانم کثیرة تاخذونها فعجل لکم هـذه وکف ایدی الناس عنکم...» خداوند غنائم فراوانی به شما وعده داده که آنها را به چنگ می‌آورید، ولی این یکی را زودتر برای شما فراهم ساخت، و دست تعدی مردم (دشمنان) را از شما باز داشت، تا نشانه‌ای برای مؤمنان باشد، و شما را به راه راست
هدایت کند. (برخی مشارالیه «هذه» را صلح حدیبیه دانسته‌اند.
)
صلح حدیبیه، در پی وفاداری مؤمنان، جلوه‌ای از
حکمت خداوند بوده است: «لقد رضی الله عن المؤمنین اذ یبایعونک تحت الشجرة فعلم ما فی قلوبهم فانزل السکینة علیهم واثـبهم فتحـا قریبـا• ومغانم کثیرة یاخذونها وکان الله عزیزا حکیمـا» خداوند از مؤ منانی که در زیر آن درخت با تو بیعت کردند راضی و خشنود شد، خدا آنچه را در درون قلب آنها (از
صداقت و ایمان) نهفته بود میدانست، لذا آرامش را بر دلهای آنها نازل کرد، و فتح نزدیکی، به عنوان پاداش، نصیب آنها فرمود• و غنائم بسیاری که آنرا به دست می‌آورند، و خداوند عزیز و
حکیم است.
صلح حدیبیه، در پی وفاداری مؤمنان، نمودی از عزت خداوند: «لقد رضی الله عن المؤمنین اذ یبایعونک تحت الشجرة فعلم ما فی قلوبهم فانزل السکینة علیهم واثـبهم فتحـا قریبـا• ومغانم کثیرة یاخذونها وکان الله عزیزا حکیمـا» خداوند از مؤ منانی که در زیر آن درخت با تو بیعت کردند راضی و خشنود شد، خدا آنچه را در درون قلب آنها (از صداقت و
ایمان ) نهفته بود میدانست، لذا آرامش را بر دلهای آنها نازل کرد، و فتح نزدیکی، به عنوان پاداش، نصیب آنها فرمود• و غنائم بسیاری که آنرا به دست می‌آورند، و خداوند
عزیز و حکیم است.
تثبیت روح تقوا در پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و مؤمنان، در ماجرای فتح حدیبیه، به
اراده الهی: «اذ جعل الذین کفروا فی قلوبهم الحمیة حمیة الجـهلیة فانزل الله سکینته علی رسوله وعلی المؤمنین والزمهم کلمة التقوی...» به خاطر بیاورید هنگامی را که کافران در دلهای خود خشم و نخوت جاهلیت داشتند، و (در مقابل) خداوند آرامش و
سکینه را بر رسول خود و مؤ منان نازل فرمود، و آنها را به
تقوی ملزم ساخت ... .
غنایم خیبر، نزدیک‌ترین بخش از غنایم وعده داده شده الهی به مؤمنان، پس از صلح حدیبیه: «وعدکم الله مغانم کثیرة تاخذونها فعجل لکم هـذه...» خداوند غنائم فراوانی به شما وعده داده که آنها را به چنگ می‌آورید، ولی این یکی را زودتر برای شما فراهم ساخت... . (مشارالیه «هـذه»،
غنیمت خیبر است.
)
صلح حدیبیه، درپی دارنده رستگاری بزرگ برای مؤمنان: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• لیدخل المؤمنین والمؤمنـت جنـت تجری من تحتها الانهـر خــلدین فیها ویکفر عنهم سیـاتهم وکان ذلک عند الله فوزا عظیمـا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • هدف (دیگر از این فتح مبین) آن بود که مردان و زنان با ایمان را در باغهائی (از
بهشت ) وارد کند که نهرها از زیر درختانش جاری است، و گناهان آنها را ببخشد، و این نزد خدا پیروزی بزرگی است.
صلح حدیبیه، مایه شوکت اسلام و فرو خفتن کینه‌های مشرکان: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• لیغفر لک الله ما تقدم من ذنبک وما تاخر ویتم نعمته علیک...» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • غرض این بود که خداوند گناهان گذشته و آینده ای را که به تو نسبت می‌دادند ببخشد و نعمتش را بر تو تمام کند... .( جمله «انا فتحنا...» در مقام
امتنان است. تأکید جمله با «ان» و آوردن ضمیر عظمت «نا» در فتحنا و وصف آن به «مبین»، به منظور نشان دادن عظمت فتحی است که با آن بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم
منت نهاده است. مقصود از فتح به قرائن موجود در آیات، صلح حدیبیه است
صلح حدیبیه موجب شد، شوکت مشرکان از دست رفته،
کینه و
انتقام جویی آنان از پیامبر صلی الله علیه وآله برطرف شود.
)
صلح حدیبیه، از اسباب کیفر و عذاب مشرکان: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• ویعذب المنـفقین والمنـفقـت والمشرکین والمشرکـت الظانین بالله ظن السوء علیهم دائرة السوء وغضب الله علیهم ولعنهم واعد لهم جهنم وساءت مصیرا» ما برای تو
پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! •و نیز مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد می‌برند مجازات کند، حوادث سوئی (که برای مؤمنان
انتظار می‌کشند) تنها بر خودشان نازل می‌شود، خداوند آنها را
غضب کرده، و آنها را از رحمت خود دور ساخته، و جهنم را برای آنها آماده کرده، و چه بد سرانجامی است.
صلح حدیبیه، زمینه ساز عذاب و کیفر منافقان: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• ویعذب المنـفقین والمنـفقـت والمشرکین والمشرکـت الظانین بالله ظن السوء علیهم دائرة السوء وغضب الله علیهم ولعنهم واعد لهم جهنم وساءت مصیرا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! •و نیز مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد می‌برند مجازات کند، حوادث سوئی (که برای مؤ منان انتظار می‌کشند) تنها بر خودشان نازل می‌شود، خداوند آنها را غضب کرده، و آنها را از رحمت خود دور ساخته، و
جهنم را برای آنها آماده کرده، و چه بد سرانجامی است.
نقش بارز صلح حدیبیه، در کوتاه شدن دست دشمنان، از ضربه زدن به مسلمانان: «وعدکم الله مغانم کثیرة تاخذونها فعجل لکم هـذه وکف ایدی الناس عنکم... • وهو الذی کف ایدیهم عنکم وایدیکم عنهم ببطن مکة من بعد ان اظفرکم علیهم وکان الله بما تعملون بصیرا» خداوند غنائم فراوانی به شما وعده داده که آنها را به چنگ می‌آورید، ولی این یکی را زودتر برای شما فراهم ساخت، و دست
تعدی مردم (دشمنان) را از شما باز داشت...• او کسی است که دست آنها را از شما و دست شما را از آنها در دل مکه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آنها پیروز ساخت، و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست. (بنا بر یک احتمال، مشارالیه «هذه» صلح حدیبیه است.
«و کف» مترتب و نتیجه آن است. مراد از «ببطن مکة» حدیبیه است.
)
صلح حدیبیه، زمینه گرایش نیروهای فزون تری از مشرکان به ایمان: «... ولولا رجال مؤمنون ونساء مؤمنـت لم تعلموهم ان تطـوهم فتصیبکم منهم معرة بغیر علم لیدخل الله فی رحمته من یشاء...» ... و هرگاه مردان و زنان با
ایمانی در این میان بدون آگاهی شما زیر دست و پا از بین نمی‌رفتند و از این راه عیب و عاری ناآگاهانه به شما نمی‌رسید (خداوند هرگز مانع این
جنگ نمی‌شد) هدف این بود که خدا هر کس را می‌خواهد در رحمت خود وارد سازد... . (برخی مفسران گفته‌اند: مقصود از «لیدخل الله فی رحمته» اسلام برخی کافران، پس از صلح حدیبیه است.
)
مصونیت مؤمنان مکه از گزند جنگ، از پیامدهای برقراری صلح حدیبیه: «هم الذین کفروا وصدوکم عن المسجد الحرام والهدی معکوفـا ان یبلغ محله ولولا رجال مؤمنون ونساء مؤمنـت لم تعلموهم ان تطـوهم فتصیبکم منهم معرة بغیر علم لیدخل الله فی رحمته من یشاء...» آنها کسانی هستند که کافر شدند و شما را از (زیارت)
مسجدالحرام بازداشتند، و از رسیدن قربانیهای شما به محل قربانگاه مانع گشتند، و هرگاه مردان و زنان با
ایمانی در این میان بدون آگاهی شما زیر دست و پا از بین نمی‌رفتند و از این راه عیب و عاری ناآگاهانه به شما نمی‌رسید (خداوند هرگز مانع این جنگ نمی‌شد) هدف این بود که خدا هر کس را می‌خواهد در رحمت خود وارد سازد... .(بنا بر یک احتمال، مقصود از «لیدخل الله فی رحمته» مصونیت مؤمنان مکه از
قتل ، بر اثر صلح حدیبیه است.
)
مصون ماندن مؤمنان، از گزند اهل مکه، در ماجرای صلح حدیبیه، نمودی از
سنت الهی در یاری اهل ایمان: «سنة الله التی قد خلت من قبل ولن تجد لسنة الله تبدیلا• وهو الذی کف ایدیهم عنکم وایدیکم عنهم ببطن مکة من بعد ان اظفرکم علیهم...» این سنت الهی است که در گذشته نیز بوده است، و هرگز برای سنت الهی تغییر و تبدیلی نخواهی یافت• او کسی است که دست آنها را از شما و دست شما را از آنها در دل
مکه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آنها پیروز ساخت... .
صلح حدیبیه، باعث رهایی مؤمنان ناشناخته شهر مکه، از آسیب جنگ: «هم الذین کفروا وصدوکم عن المسجد الحرام والهدی معکوفـا ان یبلغ محله ولولا رجال مؤمنون ونساء مؤمنـت لم تعلموهم ان تطـوهم فتصیبکم منهم معرة بغیر علم...» آنها کسانی هستند که کافر شدند و شما را از (
زیارت ) مسجدالحرام بازداشتند، و از رسیدن قربانیهای شما به محل قربانگاه مانع گشتند، و هرگاه مردان و زنان با
ایمانی در این میان بدون آگاهی شما زیر دست و پا از بین نمی‌رفتند و از این راه عیب و عاری ناآگاهانه به شما نمی‌رسید... .
مصونیت مؤمنان حاضر در واقعه حدیبیه، از ننگ جاهلانه و ناخواسته نسبت به مؤمنان ناشناخته مکه، در صورت وقوع جنگ، در سایه صلح حدیبیه: «هم الذین کفروا وصدوکم عن المسجد الحرام والهدی معکوفـا ان یبلغ محله ولولا رجال مؤمنون ونساء مؤمنـت لم تعلموهم ان تطـوهم فتصیبکم منهم معرة بغیر علم لیدخل الله فی رحمته من یشاء...» آنها کسانی هستند که کافر شدند و شما را از (زیارت) مسجدالحرام بازداشتند، و از رسیدن قربانیهای شما به محل قربانگاه مانع گشتند، و هرگاه مردان و زنان با
ایمانی در این میان بدون آگاهی شما زیر دست و پا از بین نمی‌رفتند و از این راه عیب و عاری ناآگاهانه به شما نمی‌رسید (خداوند هرگز مانع این جنگ نمی‌شد) هدف این بود که خدا هر کس را می‌خواهد در رحمت خود وارد سازد... .
صلح حدیبیه، زمینه ساز مؤمنان حاضر در آن به بهشت: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• لیدخل المؤمنین والمؤمنـت جنـت تجری من تحتها الانهـر خــلدین فیها ویکفر عنهم سیـاتهم وکان ذلک عند الله فوزا عظیمـا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • هدف (دیگر از این
فتح مبین) آن بود که مردان و زنان با ایمان را در باغهائی (از بهشت) وارد کند که نهرها از زیر درختانش جاری است، و گناهان آنها را ببخشد، و این نزد خدا پیروزی بزرگی است. («لیدخل...» متعلق به «انا فتحنا» است.
)
صلح حدیبیه، تدبیر الهی و زمینه ساز ورود مؤمنان به مسجدالحرام و اجرای
عمره با امنیت و آرامش: «لقد صدق الله رسوله الرءیا بالحق لتدخلن المسجد الحرام ان شاء الله ءامنین محلقین رءوسکم ومقصرین لا تخافون فعلم ما لم تعلموا فجعل من دون ذلک فتحـا قریبـا» خداوند آنچه را به پیامبرش در عالم
خواب نشان داد راست بود، به طور قطع همه شما به خواست خدا وارد مسجدالحرام می‌شوید در نهایت امنیت، و در حالی که سرهای خود را تراشیده، یا ناخنهای خود را کوتاه کرده، و از هیچکس ترس و وحشتی ندارید، ولی خداوند چیزهائی میدانست که شما نمی‌دانستید (و در این تأخیر حکمتی بود) و قبل از آن فتح نزدیکی (برای شما) قرار داد. (طبق یک احتمال، مقصود از «فجعل من دون ذلک فتحا قریبا»، صلح حدیبیه است. التبیان، ج۹، ص۳۳۶ در این صورت، صلح حدیبیه زمینه ساز تحقق رؤیای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای ورود مؤمنان به مسجدالحرام بوده است.)
بشارت خدا به مسلمانان حاضر در حدیبیه، برای بهره مندی آنان از غنایم فراوان در آینده: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• وعدکم الله مغانم کثیرة تاخذونها فعجل لکم هـذه وکف ایدی الناس عنکم ولتکون ءایة للمؤمنین ویهدیکم صرطـا مستقیمـا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم!•
خداوند غنائم فراوانی به شما وعده داده که آنها را به چنگ می‌آورید، ولی این یکی را زودتر برای شما فراهم ساخت، و دست تعدی مردم (دشمنان) را از شما باز داشت، تا نشانه‌ای برای مؤمنان باشد، و شما را به راه راست هدایت کند.
صلح حدیبیه، زمینه نزول
آرامش بر قلب مؤمنان حاضر، در حدیبیه: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• هو الذی انزل السکینة فی قلوب المؤمنین لیزدادوا‌ایمـنـا مع‌ایمـنهم ولله جنود السمـوت والارض وکان الله علیمـا حکیمـا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • او کسی است که سکینه و آرامش را در دلهای مؤ منان نازل کرد تا
ایمانی بر ایمانشان افزوده شود، لشکر آسمانها و
زمین از آن خدا است و خداوند دانا و حکیم است.
مصون ماندن مسلمانان حاضر در حدیبیه، از گزند
اهل مکه، در ماجرای صلح حدیبیه: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• وهو الذی کف ایدیهم عنکم وایدیکم عنهم ببطن مکة من بعد ان اظفرکم علیهم وکان الله بما تعملون بصیرا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! • او کسی است که دست آنها را از شما و دست شما را از آنها در دل مکه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آنها پیروز ساخت، و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست.
صلح حدیبیه و باز نشدن دست مکیان و مؤمنان علیه یکدیگر، تنها به
تدبیر و اراده الهی بوده است: «وهو الذی کف ایدیهم عنکم وایدیکم عنهم ببطن مکة من بعد ان اظفرکم علیهم...» او کسی است که دست آنها را از شما و دست شما را از آنها در دل مکه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آنها پیروز ساخت... .
صلح حدیبیه و پیامدهای مثبت آن، تحت اراده و
حمایت الهی بوده است: «انا فتحنا لک فتحـا مبینـا• وهو الذی کف ایدیهم عنکم وایدیکم عنهم ببطن مکة من بعد ان اظفرکم علیهم وکان الله بما تعملون بصیرا» ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! •او کسی است که دست آنها را از شما و دست شما را از آنها در دل مکه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آنها پیروز ساخت، و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «صلح حدیبیه».
