صلاح جدید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جدید، صلاح، نظامی و سیاستمدار سوری معاصراست.
صلاح جدید در ۱۳۰۵ ش/ ۱۹۲۶ در روستای دُویربَعْبِدا، نزدیک شهر ساحلی جَبَلَه در منطقة
لاذقیه و در خانواده ای متوسط از عشیرة حدادین، یکی از بزرگ ترین عشایر علوی، به دنیا آمد. در ۱۳۳۰ ش/ ۱۹۵۱ از دانشکدة نظامی حِمص
فارغ التحصیل شد.
از اوایل دهة ۱۳۳۰ ش /۱۹۵۰ اکثر دانش آموختگان سوری سخت تحت تأثیر آموزه های حزب ملی سوریه و سپس حزب بعث بودند. در منطقة لاذقیه میان این دو حزب رقابت شدیدی وجود داشت، رقابتی که بعدها به ارتش سوریه نیز راه یافت. صلاح جدید ابتدا به حزب ملی پیوست و در دهة ۱۳۳۰ ش/ ۱۹۵۰ از این حزب جدا و به
حزب بعث ملحق شد.
در آن هنگام در کشور سوریه، منافع محلی و منطقه ای و مذهبی و قومی بر منافع ملی مقدّم بود و اکثر احزاب و سیاستمداران برای حفظ منافع مناطق یا
گروه قومی و مذهبی خود می‌کوشیدند. وجود اقلیتهای قومی و مذهبی در
سوریه ، مانند
کردها،
چرکسها،
ارمنیها،
یزیدیها،
علویها، و
دروزیها، سبب تقویت و تحکیم وفاداریهای محلی در برابر سیاستهای ملی شده بود. افسرانی هم بودند، که با وجود خاستگاههای مختلف منطقه ای، مذهبی، قومی و ایدئولوژیک، گرایش ملی داشتند و درصدد از بین بردن عقب ماندگی سوریه و پیشرفت و توسعة کشور بودند. صلاح جدید هم از آنان بود
.
در ۱۳۳۷ ش/ ۱۹۵۸، فعالیت سیاسی صلاح جدید با تشکیل
جمهوری متحد عربی آغاز شد.
جمال عبدالناصر، برای جلوگیری از قدرت یافتن افسران بعثی در ارتش سوریه، آنها را از صحنة فعالیتهای نظامی دور کرد. وی برخی را به مأموریتهای دیپلماتیک فرستاد و برخی را به
مصر منتقل کرد. صلاح جدید، که در نیروی هوایی بود، در ۱۳۳۸ ش /۱۹۵۹ به قاهره اعزام شد. این انتقال به مثابة تبعید او بود و سبب ناخرسندی وی گردید و او در ۱۳۳۸ ش /۱۹۵۹ به همراه دوستانش،
محمد عمران،
حافظ اسد و
عبدالکریم جندی، تشکلی سرّی به نام اللَّجْنَةُ العسکریة (کمیتة نظامی) تأسیس کرد که اهداف آن عبارت بود از: بازسازی حزب بعث، که
میشل عفلق و
صلاح الدین بیطار در ۱۲ بهمن ۱۳۳۷/ اول فوریة ۱۹۵۸ آن را به درخواست ناصر منحل کرده بودند؛ دستیابی به قدرت؛ و بازنگری در موضوع وحدت عربی
صلاح جدید و دوستانش که، در پی جدایی سوریه از مصر، در ۶ مهر ۱۳۴۰/ ۲۸ سپتامبر ۱۹۶۱ زندانی شده بودند، پس از اندکی در همان سال از زندان آزاد شدند و به سوریه برگشتند و، با نفوذ در ارتش، فعالیتهای نظامی خود را آغاز کردند و توانستند میشل عفلق بنیانگذار
حزب بعث ، را برای
کودتای نظامی با خود همراه کنند.
آنان با کمک افسران ارتش سوریه در ۱۷ اسفند ۱۳۴۱/
۸ مارس ۱۹۶۳ (بعد از کودتای بعثیها علیه عبدالکریم قاسم، در ۱۹ بهمن ۱۳۴۱/
۸ فوریة ۱۹۶۳، رئیس جمهور وقت عراق)، کودتا و حکومت پارلمانی حاکم را ساقط کردند و ژنرال امین حافظ، که وزیر کشور بود، در ۱۳۴۲ ش/ ۱۹۶۳ رئیس جمهور شد
صلاح جدید، که نقش مؤثری در این کودتا داشت، به درجة سرتیپی رسید و در ۱۳۴۳ ش /۱۹۶۴ از
ارتش کناره گیری کرد و به بخش غیرنظامی حزب رفت و در همان سال، در کنگرة حزب بعث معاون دبیر کل، و ملقب به رفیق صلاح جدید شد. وی اولین نظامی بعثی بود که به دایرة رهبری حزب راه یافت.
دولتِ امینْ حافظ سیاست سوسیالیستی و ملی کردن صنایع (شامل کارخانه‌ها و مؤسسات) و
اصلاحات ارضی را در پیش گرفت و از حمایت صلاح جدید برخوردار بود. صلاح جدید با داشتن افکار
مارکسیستی افراطی، رهبری جنبش ملی کردن بخشهای گسترده ای را ــ که حتی شامل شرکتهای شخصی و کارگاههای صنعتی می‌شد ــ برعهده داشت.
پدر ۱۳۴۳ ش/ آوریل ۱۹۶۴، عملکرد دولت بعثی سبب اعتراض بازرگانان و صاحبان صنایع کوچک و
اخوان المسلمین سوریه شد که با
خشونت تمام سرکوب گردید. شهر حَماة، محل قیام اخوان المسلمین، و حتی
مساجد آن به دستور صلاح جدید بمباران شد. صلاح جدید برای سیطرة بیشتر بر حزب بعث، زکی الارسوزی را، که
علوی بود، به جای میشل عفلق دبیرکل حزب نمود و عفلق و بیطار را در کنگرة ۱۳۴۳ش /۱۹۶۴ از حزب اخراج کرد. وی، با اهمیت دادن به علویها، سبب شد که از سیزده عضو کمیتة مرکزی، فقط پنج نفر از
اهل سنّت باقی بمانند
در نتیجه، از ۱۳۴۴ش/ ۱۹۶۵ رقابت برای قدرت در حزب بعث شدت گرفت. افسران علوی و دروزی از صلاح جدید علوی و افسران سنّی از ژنرال امین حافظ سنّی حمایت می‌کردند، اما این رقابت با سیطرة صلاح جدید بر نیروی نظامی خاتمه یافت
. ژنرال امین حافظ نیز، با متهم کردن صلاح جدید به تقویت علویها در ارتش، درصدد تضعیف جایگاه وی برآمد اما این کار به تضعیف بیشتر خودش انجامید
.
از سوی دیگر، اختلاف نظر در مورد اهداف راهبردی حزب بعث، منجر به تشکیل دو
گروه گردید:
گروه اول، سیاستمداران باتجربة بعثی بودند که رهبری آنان را میشل عفلق برعهده داشت و
گروه دوم، نیروهای جوان و تندرو چپگرا بودند که افسران جوان و تندرو حمایتشان می‌کردند
و رهبری آنان را صلاح جدید برعهده داشت. این جوانان به سبب تحصیل در غرب، به ویژه پاریس، با اندیشه های
مارکسیستی آشنا بودند و راه مبارزه با امپریالیسم را نفی سرمایه داری می‌دانستند و به ارزشها و عناصر فرهنگ اسلامی و عربی توجه چندانی نداشتند. آنان از بعثیهای قدیمی انتقاد می‌کردند که
سوسیالیسم را به نفع
ناسیونالیسم قربانی کرده‌اند و صلاح جدید نیز میشل عفلق را به
محافظه کاری متهم می‌نمود
رودنسون، ص ۱۳۷ـ ۱۳۸).
در ۴ اسفند ۱۳۴۴/ ۲۳ فوریة ۱۹۶۶، جناح محافظه کار حزب بعث به رهبری ژنرال امین حافظ، با کودتای نظامی سرنگون شد. رهبری این کودتا را سه تن از هواداران عقاید مارکسیستی، یعنی صلاح جدید و یوسف زَعین و نورالدین اَتاسی، برعهده داشتند. پس از کودتا،
یوسف زعین نخست وزیر و
نورالدین اتاسی رئیس جمهور شد و صلاح جدید در پشت صحنه، با عنوان فرمانده منطقه ای حزب بعث، شخص اول سوریه گردید و سیاست ملی کردن اقتصاد ادامه یافت
دولت تازه در سیاست خارجی خود نیز با
بلوک شرق و کشورهای ضدامپریالیسم و پیشرو عرب، مانند
مصر و
الجزایر و
یمن، که ضد
امریکا بودند، رابطة خوبی برقرار کرد. مناسبات اقتصادی و پیوندهای دوستانه با کشورهای سوسیالیستی محکم تر و همکاریهای نظامی با مصر بیشتر شد.
شوروی از این اقدامات دولت تازه راضی بود، زیرا تعداد مستشاران نظامی شوروی در دمشق افزایش یافت، دو وزیر کمونیست به هیئت دولت راه یافتند و رابطة دولت تازه با
اسرائیل نیز دوستانه نبود، به طوری که صلاح جدید در نطقهایش قاطعانه می‌گفت که راهی جز جنگ و پیروی از روش الجزایر و
ویتنام وجود ندارد.
از سوی دیگر، به کمک صلاح جدید افسران علوی ارتش ارتقا یافتند، افسران غیرعلوی نیز اغلب برکنار یا به کارهای اداری گماشته شدند که به اعتراض
اهل سنّت انجامید.
بدین ترتیب، در طول حاکمیت دولت جدید، اختلافها و رقابتهای شخصی، رهیافتهای متفاوت در سیاست خارجی و در پیش گرفتن
اقتصاد سوسیالیستی، از عوامل مهم بروز کشمکش بین افسران بعثی بود.
بعد از کودتای اسفند ۱۳۴۴/ فوریة ۱۹۶۶، صلاح جدید و حافظ اسد رقیب سیاسی یکدیگر شدند. حافظ اسد از ۱۳۴۳ش/ ۱۹۶۴ فرماندهی نیروی هوایی و ریاست کمیتة نظامی حزب بعث را برعهده داشت و در کودتا نقش عمده ای ایفا کرد. اختلاف این دو، که بیشتر در زمینة سوسیالیسم و سیاستهای عربی ـ ملی بود، در ۱۳۴۶ ش /۱۹۶۷ پس از جنگ شش روزه، به ویژه در پی از دست دادن بلندیهای جولان، شدت یافت. صلاح جدید اولویت را به سیاستهای سوسیالیستی می‌داد؛ اما، حافظ اسد بر آن بود که سوریه نباید به
شوروی وابسته باشد و بر سیاستهای ملی ـ عربی تأکید می‌کرد
سرانجام در ۱۳۴۷ ش/ فوریة ۱۹۶۹، اختلاف میان جناح نظامی به رهبری اسد و جناح غیرنظامی به رهبری صلاح جدید، در مورد بحران
اردن، معروف به
سپتامبر سیاه، بیشتر شد. صلاح جدید و یوسف زعین خواستار حمایت ارتش سوریه از
گروههای مبارز
فلسطین در برابر ارتش اردن شدند ولی
حافظ اسد، که از تحریک زودرس
اسرائیل واهمه داشت، در مقام فرمانده نیروی هوایی، از نیروی زمینی سوریه حمایت نکرد؛ در نتیجه، ارتش سوریه عقب نشینی نمود
با پایان یافتن بحران اردن، صلاح جدید در ۱۳۴۹ ش/ نوامبر ۱۹۷۰ در کنگرة دهم، برای برکناری حافظ اسد تلاش کرد. حافظ اسد هم دستور داد تا ادارات و تشکیلات غیرنظامی حزب بعث را اشغال و صلاح جدید و نورالدین اتاسی را نیز دستگیر کنند و اقدامات خود را در عزل آنان «الحرکة التصحیحیة» (جنبش اصلاح
گرانه) نامید. وی به صلاح جدید پیشنهاد کرد که سفیر شود، اما با مخالفت شدید وی روبرو شد. سرانجام، صلاح جدید به زندان معروفِ اَلْمِزّة منتقل گردید و در ۲۸ مرداد ۱۳۷۲/ ۱۹ اوت ۱۹۹۳ در آن‌جا درگذشت.
صلاح جدید، برای دوری از
بحث وجدل، کم سخن می‌گفت، آرامش و ثبات داشت و دچار انفعال نمی‌شد. بیشتر اقدامات وی در جهت منافع شخصی و مذهبی (علوی) بود. تألیفات یا اندیشة حزبی و سیاسی نداشت و در تمام دوران حکومت خود با هیچ روزنامه نگاری مصاحبه نکرد و ازاین رو، به شخصیت بعثی ساکت معروف شد. در تمام دوران قدرتش از طریق
رئیس جمهور، امین حافظ و نورالدین اتاسی، عمل می‌کرد. صلاح جدید را معمار ایجاد
فرقه گرایی مذهبی (مهندس الطائفیه) در سوریه می‌دانند. ناظران سیاسی او را فردی هوشمند و درونگرا می‌دانند که بیشتر از حافظ اسد از حمایت عشیره ای علویان برخوردار بود و افسران نظامی و سیاستمداران سوری مقیم خارج از کشور، خود را ادامه دهندة راه او می‌دانند.
(۱) محمدعلی امامی ، سیاست و حکومت در سوریه ، تهران ۱۳۷۶ ش .
(۲) أمل میخائیل بشور، دراسة فی تاریخ سوریا السیاسی المعاصر ، ( بی جا ) : جروس برس ، ( بی تا. ) .
(۳) تحول سیاسی در سوریه ، گردآوری و ترجمة سعید برزین ، تهران : شرکت سهامی انتشار، ۱۳۶۵ ش .
(۴) بشار جعفری ، السیاسة الخارجیة السوریة ، دمشق ۱۹۸۷.
(۵) آندره فونتن ، یک بستر و دو رویا: تاریخ تنش زدایی ( ۱۹۸۱ـ۱۹۶۱ )، ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی ، تهران ۱۳۶۲ش .
(۶) مرکزالشرق العربی ، ۲۰۰۵ . المملکة المتحدة . لندن ، ۶ اوت ۲۰۰۵.
(۷) (Online (Availabe: http:// www asharqalarabi org uk/ center/rijal-salah- htm) ۹ Aug ۲۰۰۵ (.
(
۸) Nikolaos van Dam, The struggle for power in Syria: politics and society under Asad and the Ba ـ th Party , London ۱۹۹۷.
Moshe Ma
(۹) oz, "The emergence of modern Syria", in Syria under Assad: domestic constraints and regional risks , ed Moshe Ma ـ oz and Avner Yaniv, London ۱۹۸۶;.
Tabitha Petran, Syria: a modern history , London ۱۹۷۸؛
(۱۰) Maxime Rodinson, Israel and the Arabs , UK: Pelican Books,) nd؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جدید»، شماره۴۵۲۸.
