صراط در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از
صراط و
میزان اعمال در
قرآن یاد شده است و ما معتقد به وجود «صراط» و «میزان» در
قیامت هستیم.
صراط همان پلی است که بر روی
جهنم کشیده شده و همگان باید از روی آن عبور کنند، آری راه
بهشت از روی جهنم می‌گذرد!
«وان منکم الا واردها کان علی ربک حتما مقضیا×ثم ننجی الذین اتقوا ونذر الظالمین فیها جثیا، همه شما (بدون استثنا) وارد جهنم می‌شوید، این امری است حتمی و قطعی بر پروردگارت، سپس آنها را که
تقوا پیشه کرده‌اند از آن رهایی می‌بخشیم و
ظالمان را، در حالی که به زانو در آمده‌اند در آن رها می‌سازیم».
.
عبور از این گذرگاه صعب العبور خطرناک بستگی به چگونگی اعمال انسانها دارد چنان که در حدیث معروفی می‌خوانیم: منهم من یمر مثل البرق، و منهم من یمر مثل عدو الفرس، و منهم من یمر حبوا، و منهم من یمر مشیا، و منهم من یمر متعلقا، قد تاخذ النار منه شیئا و تترک شیئا، بعضی مانند برق از آن می‌گذرند و بعضی همچون اسب تیز رو، بعضی با دست و زانو، بعضی همچون پیادگان و بعضی به آن آویزان می‌شوند (و می‌گذرند! ) گاه
آتش دوزخ از آنها چیزی را می‌گیرد و چیزی را رها می‌کند! »
در متون دینی بر این نکته تاکید شده است که همه موجودات به سوی حق‌تعالی در حرکت‌اند و خداوند زمان همه عالم را در اختیار دارد و همه در مسیر صراط مستقیم به سوی اویند
(مَّا مِن دَآبَّةٍ اِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا اِنَّ رَبِّی عَلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ) این صراط همان صراط وجودی است.
امام خمینی همسو با اهل معرفت رابطه خاصی میان صراط و هدایت قائل است و ربوبیت خاصه که مختص به نوع انسانی است و برای دیگر موجودات نیست و این تربیت و ربوبیت خاصه، هدایت به راه سعادت و انسانیت است؛ البته انسان تا منزل حیوانیت با سایر حیوانات هم‌قدم است، ولی در این مسیر دو راه پیش رو دارد که با اختیار خود می‌تواند هر یکی را طی کند؛ یکی راه سعادت که صراط مستقیم رب‌ّالعالمین است
(اِنَّ رَبِّی عَلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ) و یکی راه شقاوت.
امام خمینی با توجه به دو قسم صراط مستقیم وجودی و سلوکی، بر این باور است که همه موجودات در مرتبه تعینات و در سیر صعودی خود، خارج از صراط مستقیم نیستند و این همان مفاد آیه
(مَّا مِن دَآبَّةٍ اِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا اِنَّ رَبِّی عَلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ) است
و این صراط همان صراطی است که در روایات به باریک‌ترین راه‌ها تبیین شده که از متن جهنم می‌گذرد
و این صراط مستقیم در افرادی که وارد
سلوک نشده‌اند، صراط ظاهر دین و اسلام است و اگر در سلوک وارد شده باشد همان طریقت و هدایت است و مراد از صراط مستقیم نزدیک‌ترین راه وصول الی الله است که آن راه پیامبر و اهل‌بیت او می‌باشد.
امام خمینی با استناد به برخی آیات الهی و روایات معتقد است که هر یک از موجودات صراطی خاص به خود نور و هدایتی مخصوص به خود دارند. از نگاه ایشان این صراط مستقیم، همان صراطی است که رب
انسان کامل بر آن است، زیرا حق‌تعالی به مقام اسم جامع بر صراط مستقیم است و اسم جامع مقام وسطیت و جامعیت اسمای الهی است بدون اینکه صفتی بر صفتی دیگر برتری داشته باشد.
اما «میزان» چنان که از نامش پیداست وسیله‌ای است برای سنجش اعمال انسانها، آری در آن روز همه اعمال ما را می‌سنجند و ارزش و وزن هر یک را آشکار می‌کنند:
«ونضع الموازین القسط لیوم القیامة فلا تظلم نفس شیئا وان کان مثقال حبة من خردل اتینا بها وکفی بنا حاسبین، ما
ترازوهای عدل را در روز
قیامت بر پا می‌کنیم، و به هیچ کس کمترین ستمی نمی‌شود، حتی اگر به مقدار سنگینی یک دانه خردل (کار نیک و بدی) داشته باشد ما آن را حاضر می‌کنیم و (جزایش را به او می‌دهیم) و کافی است که
حساب کننده باشیم! »
.
«فاما من ثقلت موازینه فهو فی عیشة راضیة واما من خفت موازینه فامه هاویة، اما کسی که در آن روز،
ترازوهای اعمالش سنگین است، در یک زندگی رضایت بخش خواهد بود، و کسی که ترازوهایش سبک است جایگاهش دوزخ است! »
آری عقیده ما این است که نجات و رستگاری در آن
جهان بستگی به اعمال انسانها دارد، نه آرزوها و پندارها، هر کس در گرو اعمال خویش است و بدون پاکی و تقوا کسی راه به جایی نمی‌برد: «کل نفس بما کسبت رهینة، هر انسانی در گرو اعمال خویش است».
.
این شرح کوتاهی بود از چگونگی «صراط» و «میزان» هر چند جزئیات آن برای ما معلوم نیست و همان گونه که قبلا نیز گفته‌ایم چون سرای آخرت عالمی است بسیار برتر از جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، درک همه مفاهیم آن برای ما زندانیان دنیای مادی مشکل یا غیر ممکن است.
صراط؛
صراط مستقیم؛
صراط مستقیم (قرآن)؛
تقوا و صراط مستقیم (قرآن)
•
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «صراط در قرآن»، تاریخ بازبینی۹۴/۱۲/۱۴. •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
