صدق شرطیه منفصله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صدق شرطیه منفصله، بهمعنای مطابقت
حکم به انفصال یا سلب انفصال میان
مقدم و
تالی با
نفسالامر است.
صدق در
قضیه شرطیه منفصله، مطابقت حکم به انفصال یا سلب انفصال میان مقدم و تالی با نفسالامر و مطابَق آن است. انفصال میان مقدم و تالی، یا به نحو انفصال حقیقی است یا به نحو
مانعة الجمع و یا
مانعة الخلو. حکم صدق یا کذب قضیه شرطیه منفصله در صور مختلف، با توجه به چهار
حالتِ ممکن (۱. صدق مقدم و تالی؛ ۲. کذب هر دو؛ ۳. صدق مقدم و کذب تالی؛ ۴. کذب مقدم و صدق تالی) به شرح ذیل است:
در
حالت سوم (صدق مقدم و کذب تالی) و چهارم (کذب مقدم و صدق تالی) صادق، و در
حالت اول (صدق مقدم و تالی) و دوم (کذب مقدم و تالی) کاذب است، زیرا مفاد قضیه منفصله حقیقیه این است که نه هر دو طرف صادق باشند و نه کاذب؛ پس باید یک طرف صادق و طرف دیگر کاذب باشد.
مثال
حالت سوم و چهارم: «امّا ان یکون هذا العددُ زوجاً او لا زوجاً». مثال
حالت اول: «امّا ان یکون العددُ زوجاً او منقسماً بمتساویَین». مثال
حالت دوم: «امّا ان یکون الثلاثةُ زوجاً او منقسماً بمتساویَین».
در
حالت دوم، سوم و چهارم، صادق و در
حالت اول کاذب است، زیرا مفاد قضیه منفصله مانعة الجمع این است که صدق هر دو طرف جایز نیست (بنابراین
حالت اول کاذب است)، اما کذب هر دو (
حالت دوم) یا یکی از آن دو (
حالت سوم و چهارم) مانعی ندارد.
مثال
حالت دوم: «امّا ان یکون زیدٌ شجراً او حجراً». مثال
حالت سوم: «امّا ان یکون زیدٌ انساناً او حجراً». مثال
حالت چهارم: «امّا ان یکون زیدٌ حجراً او انساناً». مثال
حالت اول: «امّا ان یکون زیدٌ انساناً او ناطقاً».
در
حالت اول و سوم صادق و در
حالت دوم کاذب است، زیرا مفاد قضیه منفصله مانعة الخلو این است که کذب هر دو طرف جایز نیست (بنابراین
حالت دوم کاذب است)، اما صدق هر دو (
حالت اول) یا یکی از آن دو (
حالت سوم و چهارم) مانعی ندارد.
مثال
حالت اول: «امّا ان یکون زیدٌ لا حجراً او لا شجراً». مثال
حالت سوم: «امّا ان یکون زیدٌ لا حجراً او لاانساناً». مثال
حالت چهارم: «امّا ان یکون زیدٌ لا انساناً او لا حجراً». مثال
حالت دوم: «امّا ان یکون زیدٌ لا انساناً او لا ناطقاً».
منفصله سالبه هر یک از سه مورد بالا، از لحاظ صدق و کذب،
عکس آنهاست؛ یعنی هر چه در
موجبه صادق بود در
سالبه، کاذب است و هر چه در آنجا کاذب بود در اینجا صادق است، زیرا صدق موجبه، مستلزم کذب سالبه و کذب موجبه، مستلزم صدق سالبه است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطبالدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «صدق شرطیه منفصله»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۲۹.