الصحاح جوهری (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)» اثر
اسماعیل بن حماد جوهری فارابی ، از مهم‌ترین معاجم
زبان عربی که در شش جلد منتشر شده است. مولف، کتابش را به ابو منصور عبد الرحیم بن محمد بیشکی تقدیم کرده است. کتاب در شش جلد منتشر شده است.
در ابتدای اثر چند مقدمه به قلم محقق کتاب احمد عبدالغفور عطار و عباس محمود العقاد آمده است. مولف، مبدع سبک جدیدی در
تدوین معاجم
لغت می‌باشد بدین صورت که معجم، برابر تعداد
حروف الفباء ، به ۲۸ باب تقسیم شده و هر باب حاوی کلماتی است که لام الفعل آنها همان حرف است؛ آن گاه در هر باب به تعداد حروف هجا، بر مبنای فاء الفعل، فصول ذکر شده‌اند و هر فصل نشان دهنده کلماتی است که در ذیل آن باب، فاء الفعلشان همان حرف خواهد بود و در چینش کلمات ذیل هر فصل، محوریت با عین الفعل می‌باشد و آن نیز به ترتیب حروف الفبا از آغاز تا پایان خواهد بود بدین ترتیب کلمات رباعی و خماسی بعد از ثلاثی قرار می‌گیرند.
مقدمه مفصلی در ابتدای کتاب به قلم عباس محمود العقاد نوشته شده است که حاوی مطالب ارزشمندی درباره تاریخچه
علم لغت ، منابع آن، مکاتب علم لغت و نیز اطلاعات مفیدی درباره کتاب صحاح جوهری است.
جلد اول حاوی ترجمه لغاتی است که لام الفعل آنها الف، باء، تاء، ثاء، جیم، حاء و خاء است.
در سایر مجلدات کتاب نیز به ترتیب واژگان تعدادی از حروف ذکر شده است.
نویسنده در کتاب خود به طور فراوان به اشعار شعرای عرب، اقوال
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و صحابه، و همچنین به اقوال بسیاری از علمای
نحو و لغت استناد کرده است.
ذکر این نکته نیز لازم است که با مراجعه به کتاب می‌توان سختی استفاده از این کتاب را دریافت و می‌توان گفت کار او با همه ظرافت و دقتش دارای یک پیچیدگی خاص می‌باشد.
سیوطی این کتاب را دقیق‌ترین کتاب عرب می‌داند؛ لذا مورد اهتمام زیاد واقع شده است و عده‌ای از علماء لغت آن را تلخیص کرده‌اند. آثاری مانند «مختار الصحاح» و «نجد الفلاح» از آن جلمه‌اند. همچنین این معجم بارها تصحیح و چاپ شده است. در سال ۱۹۷۴ م فردی به نام ندیم مرعشلی و اسامه مرعشلی ترتیب کتاب را از سبک اصلی خود خارج کرده و به شیوه الفبائی و با توجه به ریشه اصلی کلمه (و ترتیب فاء الفعل، عین الفعل و سپس لام الفعل کلمه تغییر دادند) همچنین شروح و شواهد و مباحث اضافی را حذف کردند تا با این کار یکی از بهترین منابع
زبان عرب را در بهترین سطح، به مخاطبین عرضه کنند.
بعضی از علمای لغت مانند
فیروز آبادی در «
القاموس المحیط » و
خلیل بن ایبک صفدی در کتابی به نام «نفوذ السهم فیما وقع للجوهری فی الوهم» به جوهری تاخته و او را متهم به غلطگویی کرده‌اند. البته بعضی منشا اغلاط موجود در «صحاح» را این می‌دانند که جوهری خود نتوانست «صحاح» را قبل از مرگش کامل کند و فقط تا باب ضاد کامل کرده بود که به بیماری وسوسه مبتلا شد و خود را از بام
مسجد جامع نیشابور به پایین انداخت و بقیه کار کتاب را که تنظیم دست نوشته‌های جوهری بود شاگردش ابو اسحاق ابراهیم بن صالح وراق ادامه داد و در چند موضع غلطهای فاحشی مرتکب شده است.
اسماعیل بن حماد جوهری فارابی
نرم افزار قاموس، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
