• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صبر (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



از عناوین و موضوعات مطرح شده در آیات قرآن، «صبر» است.



صبر نقيض جزع‌ (/ بى‌تابى‌) و در لغت به سه معنا آمده است: ۱. حبس و نگهدارى. ۲. قسمت بالاى يك چيز. ۳. نوعى از سنگ سخت. به عبارت ديگر: صبر عبارت است از امساك در تنگناها و خويشتن‌دارى به مقتضاى عقل و شرع يا حبس نفس از چيزى كه عقل و شرع حبس نفس از آن را اقتضا كند.
در اين عنوان همين معناى اخير مقصود است و آیاتی معرفی می‌شوند که در آن‌ها از «صبر» و مشتقّات آن و مشتقّات‌ «جزع» استفاده شده است.


امام‌ خمینی صبر را به ‌معنای جلوگیری نفس از بی‌تابی در برابر مصیبت‌ها، سختی‌ها و شکایت نکردن از ناگواری‌ها می‌داند و با تاکید بر این تعریف، صبر را دربردارنده دو رکن می‌داند: یکی آنکه در باطن از امر ناگواری که بر او وارد شده‌ است، کراهت داشته باشد و دیگر آنکه از اظهار شکایت به غیر حق خودداری کند.
امام‌ خمینی مقام صبر را از صفات پسندیده‌ای می‌داند که صفات پسندیده دیگر از آن سرچشمه می‌گیرند، ایشان مقام صبر را پیش ‌از مقام تسلیم و رضا می‌داند. ایشان معتقد است ازآنجاکه فطرت انسان بر حب کمال و جمال و خودخواهی استوار است، به حسب طبیعت خود در مقابل ناگواری‌ها و مصیبت‌ها صبر کرده و بی‌تابی نکند؛ اما اگر حجاب‌های طبیعی و زنگار خودبینی و خودخواهی آینه قلب او را فراگیرد، در مقابل مصیبت‌ها ناشکیبایی می‌کند، منشا این بی‌تابی حبّ دنیا و حب نفس است. وقتی این امور حجاب نفس شد، کمال را در امور طبیعی و نفسانی می‌بیند و برای فقدان آنها بی‌تابی می‌کند.
امام در بیان راه‌های تحصیل صبر معتقد است فطرت اصلی انسان بر اساس حب کمال و جمال شکل گرفته، خدا خواه است؛ ازاین‌رو هر سختی‌ای که بر او وارد می‌شود، جزع نکرده بر آن صبر می‌کند. ایشان دو راه‌ علمی و عملی برای تحصیل صبر ذکر کرده‌ است. در راه عملی، ریاضت و تربیت نفس را از راه‌های تحصیل صبر می‌داند، به‌گونه‌ای که اگر مدتی انسان در سختی‌ها، ناگواری‌ها و نیز مشقت عبادت و تلخی ترک لذت‌های نفسانی به‌واسطه فرمان محبوب، صبر کند، ملکه‌ای نوری درون او ایجاد شده، به مقام صبر می‌رسد. اما در راه علمی، باید به نفس خود بفهماند شکایت از قضای الهی نزد مخلوق ضعیف، و مفید نیست و چه‌بسا نزد مردم، فردی سست‌عنصر و کم ثبات معرفی شود و در درگاه الهی از ارزش بیفتد.
[۸] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۶، ص۶۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



آثار صبر (قرآن)، اخلاص در صبر (قرآن)، ارزش صبر (قرآن)، استعانت از صبر (قرآن)، اسوه‌های صبر (قرآن)، اقسام صبر (قرآن)، اهمیت صبر (قرآن)، بی‌صبری (قرآن)، پاداش صبر (قرآن)، تبلیغ صبر (قرآن)، تشبیه صبر (قرآن)، تشویق به صبر (قرآن)، توصیه به صبر (قرآن)، درخواست صبر (قرآن)، دعوت به صبر (قرآن)، سختی صبر (قرآن)، صابران (قرآن)، صبر ابرار (قرآن)، صبر ابلهانه (قرآن)، صبر ادریس (قرآن)، صبر اسماعیل (قرآن)، صبر انبیاء (قرآن)، صبر انبیای اولواالعزم (قرآن)، صبر اهل بیت محمد (قرآن)، صبر ایوب (قرآن)، صبر بر اذیتهای دشمنان (قرآن)، صبر بر بت‌پرستی (قرآن)، صبر بر تکذیب (قرآن)، صبر بر عذاب (قرآن)، صبر بر فقر (قرآن)، صبر بر مصیبت (قرآن)، صبر بر هجرت (قرآن)، صبر بندگان خاص خدا (قرآن)، صبر بنی‌اسرائیل (قرآن)، صبر بنیامین (قرآن)، صبر بی‌فایده (قرآن)، صبر پسندیده (قرآن)، صبر پیشوایان بنی‌اسرائیل (قرآن)، صبر توأم با تقوا (قرآن)، صبر جمیل (قرآن)، صبر جهنمیان (قرآن)، صبر خردمندان (قرآن)، صبر داود (قرآن)، صبر در اقامه نماز (قرآن)، صبر در امتحان (قرآن)، صبر در امر به معروف (قرآن)، صبر در برابر گناه (قرآن)، صبر در تبلیغ دین (قرآن)، صبر در تعلم (قرآن)، صبر در جهاد (قرآن)، صبر در رهبری (قرآن)، صبر در عبادت (قرآن)، صبر در فهم آیات (قرآن)، صبر در معاشرت با فقرا (قرآن)، صبر در نوجوانی (قرآن)، صبر در نهی از منکر (قرآن)، صبر دشمنان خدا (قرآن)، صبر ذوالکفل (قرآن)، صبر صالح (قرآن)، صبر صالحان (قرآن)، صبر علمای ربانی (قرآن)، صبر مجاهدان غزوه بدر (قرآن)، صبر مجاهدان همراه طالوت (قرآن)، صبر محمد (قرآن)، صبر مخبتین (قرآن)، صبر مستضعفان (قرآن)، صبر مشرکان (قرآن)، صبر مضاعف (قرآن)، صبر مؤمنان اهل کتاب (قرآن)، صبر مؤمنان نیک‌کردار (قرآن)، صبر مهاجران (قرآن)، صبر ناپسند (قرآن)، صبر نوح (قرآن)، صبر و اندوه (قرآن)، صبر و بهشت (قرآن)، صبر و تقوا (قرآن)، صبر و توکل (قرآن)، صبر و جهاد (قرآن)، صبر و دعا (قرآن)، صبر و شکوه به خدا (قرآن)، صبر و عمل صالح (قرآن)، صبر و گریه (قرآن)، صبر و مقابله به مثل (قرآن)، صبر و یقین (قرآن)، صبر یعقوب (قرآن)، صبر یوسف (قرآن)، عوامل صبر (قرآن)، مراتب صبر (قرآن)، مسابقه در صبر (قرآن)، منشأ صبر (قرآن)، موارد صبر (قرآن).


۱. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج ۷، ص ۱۱۵، «صبر».    
۲. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللّغه، ج ۳، ص ۳۲۹، «صبر».    
۳. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص ۴۷۴، «صبر».    
۴. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۰۹-۴۱۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۵. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۵۳۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۶. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۲۶۱-۲۶۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۷. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۲۰-۴۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۸. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۶، ص۶۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۵، برگرفته از مقاله «صبر».    
دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.






جعبه ابزار