صافیاصفهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صافی اصفهانی، شاعر
سده های دوازدهم و سیزدهم
می باشد.
میرزا محمدجعفرصافی اصفهانی،
فرزند محمد، از
سادات اصفهان بود. او را، به اختلاف، از
سادات موسوی ،
حسینیِ مرعشی
و طباطبایی
دانسته اند. با توجه به سخنِ خودِ او در شهنشاه نامه، وی احتمالاً درسال ۱۱۳۰ به
دنیا آمده است.
از جزئیات زندگی او اطلاع چندانی نداریم. تقریباً همۀ تذکره نویسان – به خصوص آنان که وی را از نزدیک دیده اند
بر
خوشخلقی و زنده دلی و مهربانی او تأکید کرده اند.
دیوان اشعار، بالغ بر دوازده هزار
بیت، که بیشتر آن
غزل و بقیه مشتمل است بر
قصیده ،
ترکیب بند ،
ترجیع بند ،
مثنوی و
رباعی.
نسخه ای از دیوان او به
خط نستعلیق گویا خودِ وی، مشتمل بر قصیده و غزل و رباعی، به شمارۀ ۲۵۰۷، در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه
تهران موجود است.
شهنشاه نامه، مهمترین اثر او، منظومه ای دینی است در
معجزات پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم و جنگهای
امام علی علیهالسلام، که آن را به تقلید از شاهنامۀ
فردوسی در بحر متقارب سروده است. بنا بر گفتۀ خود او در پایان همین منظومه،
وی آن را در دهۀ هفتم عمرش سروده و پس از اتمام، آن را به نظرِ
فتحعلی شاه قاجار (حک: ۱۲۱۲ـ۱۲۵۰) رسانده و فتحعلی شاه نیز او را نواخته و این منظومه را شهنشاه نامه نامیده است.
این منظومه در مقایسه با شاهنامۀ فردوسی خوب گفته نشده است.
بعضی
آن را شایستۀ مقایسه با شاهنشاه نامۀ صبای کاشانی و اردیبهشت نامۀ سروش اصفهانی دانسته اند. به نوشتۀ هدایت،
این منظومه منتشر نشده و تذکره نویسان به آن اشاره نکرده اند. از این رو، خودِ او که نسخه ای از آن در اختیار داشته، حدود سیصد بیت از این منظومه را نقل کرده است.
منظومۀ گلشنخیال، در بحر هزج. هدایت قریب شصت بیت از آن را در تذکرۀ خود ثبت کرده است.
موضوع آن به درستی مشخص نیست. آنچه به نظر میرسد توصیه به
صبر و شکیبایی، صفت عقول و مباحثی دربارۀ آفرینش
انسان و شناخت است.
زبدة الأنساب، در انساب سادات مرعشی، مشتمل بر مقدمه و چهار شعبه و خاتمه. گویا یک نسخۀ خطی از این کتاب در کتابخانۀ محمدعلی روضاتی موجود است.
تذکره نویسان اشعار صافی را دلنشین و در نهایت حلاوت و ملاحت و به سیاق سعدی نزدیک دانسته اند.
خودِ وی نیز به این نکته اشاره کرده است.
با توجه به زندگی صافی در اوایل دورۀ قاجار و غلبۀ سبک بازگشت، تقلید از
سعدی و
حافظ و تضمین و استقبال از
اشعار آنان و در نتیجه روانی و سادگی غزلیات وی طبیعی است، اما همچنان نشانههایی از نازک خیالیها و مضمون سازیهای سبک هندی در اشعار وی دیده میشود.
تاریخ وفات صافی را بیشتر منابع، موافق مادّه تاریخی که وامق اصفهانی ساخته («میرزا جعفر صافی بجنان جایش باد»)، سال ۱۲۱۹ و مدفن وی را
تخت فولاد اصفهان ، در بقعۀ
میرزا ابوالقاسم فندرسکی ، ضبط کرده اند.
امروزه اثری از سنگ مزار او وجود ندارد و محل دقیق
آرامگاه وی در این مکان، معلوم نیست.
(۱) احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
(۲) احمدبن فرامرز اختر، تذکرۀ اختر، ج ۱، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۳ ش.
(۳) احمدعلی دیوان بیگی، حدیقة الشعراء، ج ۲، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۵ ش.
(۴) جلال الدین همایی، «ترجمۀ حال سروش اصفهانی»، در دیوان سروش اصفهانی، ج ۱، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۴۰ ش.
(۵) جلال الدین همایی، برگزیدۀ دیوان سه شاعر اصفهان از خاندان همای شیرازی، تهران ۱۳۴۳ ش.
(۶) حمیدرضا قانونی، «ستاره ای از ستارگان ادب پارسی، صافی اصفهانی»، فصلنامۀ فرهنگ اصفهان، ش ۱۹ (بهار ۱۳۸۰).
(۷) رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، چاپ مظاهر مصفا، ج ۲، بخش ۲، تهران ۱۳۴۰ش.
(۸) عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، ج ۱، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
(۹) لطفعلیبن آقاخان آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر، چاپ میرهاشم محدّث، تهران ۱۳۷۸ ش.
(۱۰) محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
(۱۱) محمد قدرت الله گوپاموی، تذکرۀ نتائج الافکار، بمبئی ۱۳۳۶ش.
(۱۲) محمدعلی مدرّس تبریزی، ریحانة الأدب، ج ۳، تهران (بی تا).
(۱۳) محمود میرزا قاجار، سفینة المحمود، ج ۲، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۶ ش.
(۱۴) مصلح الدین مهدوی، تذکرة القبور، یا، دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان ۱۳۴۸ ش.
(۱۵) هلاکو قاجار، مصطبه خراب، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۴ ش.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «صافی اصفهانی»، ج۱۶،ص۷۳۰۳.