• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شیعه (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




شیعَه (به کسر شین و فتح عین) از واژگان قرآن کریم به معنای پیروان و یاران است و جمع آن شِیَع به معنای فرقه‌ها است‌.



شیعَه به معنی پیروان و یاران است. «شِیعَةُ الرجلِ: اَتْبَاعُهُ و اَنْصَاره» جمع آن اشیاع و شیع (بر وزن عنب) است.
[۳] شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده شیعه.



(فَوَجَدَ فِیها رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلانِ هذا مِنْ‌ شِیعَتِهِ‌ وَ هذا مِنْ عَدُوِّه) «موسی در شهر دو مرد دید که مقاتله می‌کردند یکی از پیروان و یکی از دشمنانش بود.»
راغب اصفهانی شیاع را انتشار و نیرومندی گفته و می‌گوید: شیعه کسانی است که شخص به واسطه آنها نیرومند می‌شود.
شیخ طبرسی در ذیل‌ (ثُمَّ لَنَنْزِعَنَّ مِنْ کُلِ‌ شِیعَةٍ اَیُّهُمْ اَشَدُّ عَلَی الرَّحْمنِ عِتِیًّا) فرموده: شیعه جماعتی است که در امری به یکدیگر یاری کنند.
قول راغب اصفهانی و شیخ طبرسی مخالف آنچه از اقرب الوارد نقل شد نیست. زیرا جماعت در اثر پیروی از یکدیگر، به هم یاری می‌کنند و در اثر پیروی و تبعیّت، شخص به وسیله آنها تقویت می‌شود.


امام‌ خمینی پیروان حضرت علی (علیه‌السّلام) و فرزندان معصوم ایشان را شیعه نامیده و نخستین دوره‌ حیات شیعه را در زمان حیات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شمرده است و مکتب اهل‌بیت را ادامه دهنده راه اسلام پس ‌از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌داند. در نگاه امام‌ خمینی اساس مذهب شیعه را پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پایه‌گذاری کرده‌ است. در باور ایشان امام معصوم از نگاه شیعه انسان کامل و خلیفه خدا در ملک و ملکوت و جانشین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تا روز قیامت در میان مردم است که افزون بر جانشینی پیامبر در تبلیغ دین، و اداره‌ نظام اسلامی نیز می‌باشد.
امام‌ خمینی مهم‌ترین عقاید شیعه را عبارت از این امور می‌داند: عینیت صفات خداوند، عصمت پیامبران، عدم تحریف قرآن، نفی جبر و تفویض، شفاعت، بداء، مهدویت، عدالت حاکم، نفی غلّو. امام‌ خمینی اعتقادات شیعه را نسبت ‌به دیگر فرق اسلامی به توحید نزدیک‌تر می‌داند و تاکید کرده است که شیعیان به دلیل پیوند با اهل‌بیت، از همه مردم در توحید و تقدیس خدا ممتازند و کتاب‌های اصول عقاید شیعه و صادر شده از منبع وحی مانند کافی، توحید صدوق، خطبه‌ها و دعاهای ائمه معصوم (علیه‌السّلام) در توحید و تقدیس خداوند شاهد بی‌سابقه بودن این علوم در میان بشر است و پس ‌از قرآن کریم هیچ‌کس نتوانسته خداوند را به‌مانند آنان تقدیس و تنزیه کند.
در منابع روایی شیعه و اهل‌سنت احادیثی مانند حدیث غدیر، حدیث ولایت، حدیث وصایت و حدیث منزلت، دلالت بر امامت و ولایت امام علی (علیه‌السّلام) می‌کند. امام‌ خمینی در آثار خود به برخی از آیات و روایات یاد شده اشاره کرده‌ است.
[۱۳] خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۱۴۱-۱۵۰، تهران، بی‌تا.
ایشان بر این اعتقاد است که بسیاری از حکما و عرفا از شیعیان خالص امام علی (علیه‌السّلام) هستند که میان ظاهر و باطن جمع کرده‌اند.
[۱۴] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۶، ص۵۹۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


۳.۱ - شِیَع

شِیَع جمع شیعه به معنی فرقه‌ها است‌.
(وَ لَقَدْ اَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ فِی‌ شِیَعِ‌ الْاَوَّلِینَ) (ما پيش از تو نيز پيامبرانى در ميان امّت‌هاى نخستين فرستاديم) به نظر می‌آید اضافه‌ شِیَعِ الْاَوَّلِینَ‌ بیانیه است، یعنی رسولانی قبل از تو در فرقه‌های اولیه و در امم گذشته فرستادیم.
در مجمع البیان ذیل آیه فوق می‌گوید: اصل آن از مشایعت به معنی متابعت است. گویند: «شایع فلان فلانا علی امره» یعنی در کارش از او پیروی کرد. از آن است شیعه علی (علیه‌السّلام). آنها کسانی‌ هستند که در کار آن حضرت از وی متابعت نموده و به امامتش گردن نهاده‌اند. در حدیث‌ ام سلمه از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت شده: ««شِیعَةُ عَلِیٍّ هُمُ الْفَائِزُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ»» این حدیث در جوامع اهل سنّت نیز نقل شده است.
(اَوْ یَلْبِسَکُمْ‌ شِیَعاً وَ یُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَاْسَ بَعْضٍ) «یا شما را فرقه‌ها کند و عذاب بعضی را به بعضی بچشاند»، چون فرقه فرقه و احزاب گردیدن نسبت به مسلمانان عارض و به حکم لباس است که آنها را می‌پوشاند و تضعیف می‌کند لذا «یَلْبِسَکُمْ» آمده است.
(وَ لَقَدْ اَهْلَکْنا اَشْیاعَکُمْ‌ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ) مراد از اشیاع، امثال و موافقان است یعنی: «امثال شما را که انکار پیامبران می‌کردند هلاک کردیم آیا پند گیرنده‌ای هست؟!» ایضا (وَ حِیلَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ ما یَشْتَهُونَ کَما فُعِلَ‌ بِاَشْیاعِهِمْ‌ مِنْ قَبْلُ...) (سرانجام ميان آنها و خواسته‌هايشان جدايى افكنده شد، همان‌گونه كه پيش از اين با هم‌كيشان آنها رفتار شد)
در امثال نیز نوعی تبعیت هست و معنای گذشته منظور می‌باشد. از این دو آیه روشن می‌شود هر که با دیگری در کارش موافقت کند شیعه اوست، خواه مقدّم باشد یا موخر، چنانکه در این دو آیه شیعه‌ها مقدم‌اند.
(وَ اِنَّ مِنْ‌ شِیعَتِهِ‌ لَاِبْراهِیمَ • اِذْ جاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ) ضمیر شِیعَتِهِ‌ راجع است به نوح (علیه‌السّلام) در آیات قبل. یعنی «از جمله پیروان نوح در دعوت به توحید ابراهیم (علیه‌السّلام) است.»
در تفسیر المیزان فرموده: به قولی ضمیر راجع به محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است ولی از لفظ آیه دلیلی بر آن نیست.
نگارنده گوید: در تفسیر برهان چند روایت نقل کرده که ضمیر «شِیعَتِهِ‌» راجع به علی (علیه‌السّلام) است یعنی ابراهیم (علیه‌السّلام) از شیعه آن حضرت است. ولی از لفظ دلیلی به این مطلب نیست.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «شیع»، ج۴، ص۹۵.    
۲. فخرالدین طریحی، مجمع البحرین تحقیق الحسینی، ج۴، ص۳۵۶.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده شیعه.
۴. فخرالدین طریحی، مجمع البحرین تحقیق الحسینی، ج۴، ص۳۵۶.    
۵. قصص/سوره۲۸، آیه۱۵.    
۶. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ج۱، ص۴۷۰.    
۷. مریم/سوره۱۹، آیه۶۹.    
۸. شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۶، ص۴۳۶.    
۹. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۴، ص۵۰۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۰. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۶، ص۳۶۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۱. خمینی، روح‌الله، ولایت فقیه، ص۱۳۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۲. خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۲۸۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۳. خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۱۴۱-۱۵۰، تهران، بی‌تا.
۱۴. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۶، ص۵۹۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۱۵. حجر/سوره۱۵، آیه۱۰.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۶۲.    
۱۷. شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۶، ص۱۰۳.    
۱۸. ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۳۳۳.    
۱۹. بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۸۲.    
۲۰. سیوطی، الدر المنثور، ج۸، ص۵۸۹.    
۲۱. انعام/سوره۶، آیه۶۵.    
۲۲. قمر/سوره۵۴، آیه۵۱.    
۲۳. سبا/سوره۳۴، آیه۵۴.    
۲۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۳۴.    
۲۵. صافات/سوره۳۷، آیه۸۳ و ۸۴.    
۲۶. شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۸، ص۷۰۱.    
۲۷. فخرالدین طریحی، مجمع البحرین تحقیق الحسینی، ج۴، ص۳۵۶.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۸۷.    
۲۹. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۴۷.    
۳۰. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۶۰۰.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «شیع»، ج۴، ص۹۵.    






جعبه ابزار