شواهد التنزیل لقواعد التفضیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تالیف
عبید الله بن احمد حسکانی (
حاکم حسکانی)
حاکم حسکانی مؤلف کتاب در مقدمه بنام آن تصریح نموده و آن را «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل» نامگذاری کرده است.
مراد وی از نام کتاب، تفضیل و برتری
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بر سایر پیامبران و
فرشتگان و نیز برتری
امامان معصوم به ویژه
امام علی علیه‌السّلام بر سایر مردم است.
انگیزه تالیف این کتاب بسیار جالب و شنیدنی است. مولف در خطبه کتاب انگیزه خود را چنین معرفی می‌نماید: «برخی از دانشمندان که بر مردم
ریاست می‌کنند و از بزرگان و پیروان مذهب
کرامیه هستند در روزگار ما حلقه درس و بحث تشکیل داده‌اند و گروه زیادی از دانشجویان علوم دینی به گرد آنان حلقه زده‌اند. متاسفانه این شخص به ظاهر دانشمند با سخنان نادرست و عوام فریبانه به ساحت مقدس علوی خدشه وارد ساخته و یاوه گویی را به اعلا درجه رسانده و گفته: هیچ مفسری متذکر نشده که
سوره هل اتی (دهر، انسان) در شان
امام علی علیه‌السّلام و خاندان وی نازل شده است. وی پا را از این نیز فراتر نهاده و ادعا کرده که هیچ آیه‌ای در قرآن در شان
اهل بیت فرود نیامده است. بنده با شنیدن این سخن بسیار تعجب کردم و از جسارت و جرات وی حیرت کردم و سخن وی را
بهتان بزرگ و
دروغ سترگ قلمداد نمودم و منتظر اعتراض و انکار گسترده دانشمندان شدم ولی دریغ و افسوس که هیچ اعتراضی نشد و هیچ فریادی به گوش نرسید. تنها کسیکه در این زمینه اقدامی کرد استاد بزرگم ابو العلا صاعد بن محمد بود. وی برخی از شاگردانش را که در آن جلسه حضور داشتند سرزنش نمود و به این مقدار بسنده کرد و از نهی آنان چشم پوشی کرد با اینکه ایشان به مسئله
امر به معروف و نهی از منکر اهتمام فراوان دارد. این قضیه موجب شد بنده احساس وظیفه نمایم و عزم را جزم نمایم تا پاسخ این شبهه را بصورت مستدل و مستند ارائه نمایم و آن را در مجموعه‌ای گرد آوری کنم. بدین سبب به جمع آوری روایات
شان نزول مخصوص امام علی علیه‌السّلام و خاندان وی پرداختم و به منابع گوناگون مراجعه شد و هر چه در این زمینه موجود بود در این کتاب گردآوری شد.»
البته مولف در پایان کتاب متذکر این نکته می‌شود که چون با شتاب این کار علمی را انجام داده، توفیق جمع آوری کلیه
احادیث شان نزول
فضائل علی علیه‌السّلام را بدست نیاورده و در واقع آنچه که در دسترس مولف بوده مطرح شده و از منابع دور از دسترس چشم پوشی کرده است.
وی در آغاز کتاب خطبه‌ای به عنوان مقدمه مطرح نموده که در آن به نامگذاری کتاب و انگیزه تالیف اشاره نموده پس از آن شش فصل ترتیب داده که عناوین هر یک از آنها به قرار زیر است.
در فصل نخستین اقوال و سخنان دانشمندان پیشین را پیرامون خصائص و
فضائل امام علی علیه‌السّلام مطرح می‌سازد که برخی از آنان عبارتند از
عبدالله بن عباس ،
احمد بن حنبل،
عبدالله بن عمر و نویسنده عایشه.
در دومین فصل به سابقه علمی امام علی علیه‌السّلام در دو حوزه
تلاوت و
حفظ قرآن می‌پردازد و روایات زیادی را بیان می‌نماید.
در سومین فصل داستان
گردآوری قرآن را برای نخستین بار توسط امام علی علیه‌السّلام بعد از
رحلت پیامبر و در اوائل
خلافت ابوبکر مطرح می‌نماید.
در چهارمین فصل سخن از شناخت امام علی علیه‌السّلام نسبت به معانی و
حقائق قرآن و تخصص منحصر به فرد حضرت در علم به
نزول قرآن در کلیه زمینه‌های گوناگون آن به میان می‌آورد.
در پنجمین فصل اشاره‌ای گذرا به فراوانی
اسباب نزول مربوط به
فضائل امام علی علیه‌السّلام و عترت او می‌نماید که تفصیل آن را به اصل کتاب ارجاع میدهد.
و در آخرین فصل به بیان این حدیث معروف می‌پردازد که مصداق بارز «یا ایها الذین آمنوا» که در نود آیه تکرار شده، علی علیه‌السّلام است. این حدیث را از
طریق‌های گوناگون نقل می‌نماید بطوریکه
متواتر محسوب می‌گردد.
سپس وارد اصل کتاب می‌شود و به ترتیب قرآن از
سوره فاتحه تا
سوره ناس هر آیه‌ای را که دارای شان نزول ویژه
اهل بیت پیامبر علیه‌السّلام است مطرح می‌سازد پس از آن به نقل اسباب نزول و روایات آن از
طریق عامه و خاصه می‌پردازد. وی در نقل احادیث هیچ
تعصبی به خرج نمی‌دهد و روایات را از
طریق عامه و خاصه نقل می‌نماید و تا جائیکه مقدور باشد به کلیه منابع و مآخذ مراجعه می‌نماید.
البته بیان این نکته ضروری است که چون مولف از محدثان
اهل سنت بوده و در حوزه‌های علمی
عامه فعالیت علمی می‌نموده و مذاهب
عامه در محل زندگی وی رواج داشته، از
جوامع روایی عامه و راویان اهل سنت و جماعت بیشترین استفاده را نموده است. به همین خاطر این کتاب از این جهت متمایز و منحصر به فرد است.
توسط دانشمندان اهل سنت کتابهای فراوانی تالیف شده که به طور مستقل در خصوص آیات نازل شده درباره امام علی علیه‌السّلام می‌باشند در میان این کتابها، کتاب شواهد التنزیل که درباره
اهل بیت پیامبر به ویژه امام علی علیه‌السّلام تالیف شده، نظم و ترتیب جالبی دارد و همه روایات آن با ذکر سند است و گاهی برای یک
حدیث چندین
سند آورده است.
در این کتاب ۲۱۰ آیه را به ترتیب سوره‌های قرآن آورده و در ذیل هر کدام روایاتی را از مشایخ خود نقل کرده است، مجموع این روایات که در تفسیر آن آیات آمده بیش از ۱۲۰۰ روایت است.
وی از
تفسیر فرات کوفی روایت نقل کرده است.
ا
مین الاسلام طبرسی از
طریق استادش سید ابو الحمد از شواهد در تفسیر
مجمع البیان روایت نقل نموده است.
همچنین این کتاب یکی از مصادر
بحار الانوار است که علامه مجلسی بدان توجه داشته است.
این کتاب نزد رجال شناسان و حدیث پژوهان از ارزش والایی برخوردار است که این به سبب تبحر مولف در
حدیث شناسی و
علم رجال است. زیرا مولف در مواردی پس از نقل حدیث پیرامون آن اظهار نظر می‌نماید و سند آن را مورد نقد و بررسی قرار میدهد، مصادر آن را بازگو می‌کند و اسناد آن را از
طریق گوناگون مذکور می‌سازد.
متاسفانه طبقات نویسان از ترجمه مولف و شواهد خودداری نموده‌اند زیرا در طبقات سیوطی، داودی، ادنه وی،
محمد حسین ذهبی ، ایازی،
عقیقی بخشایشی و معرفت سخنی از وی به میان نیامده است.
مولف در تدوین این کتاب از تمام مصادری که در اختیار داشته استفاده نموده و با مروری که به روایات می‌کنیم متوجه جامعیت آن می‌شویم. اینک به برخی از آنها اشاره می‌شود.
۱- پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم
۲-
امام علی علیه‌السّلام
۳-
امام حسن علیه‌السّلام
۴-
امام حسین علیه‌السّلام
۵-
امام باقر علیه‌السّلام
۶-
امام صادق علیه‌السّلام
۷-
عبدالله بن عباس که چندین
طریق دارد
۱- ۷-
مجاهد۲- ۷-
سعید بن جبیر۳- ۷-
ضحاک۴- ۷-
ابو صالح۵- ۷-
عکرمه۸-
جابر بن عبدالله انصاری۹-
عبدالله بن مسعود۱۰-
سلمان فارسی۱۱-
ابو عبد الرحمان سلمی۱۲-
سفیان ثوری۱۳-
حذیفه۱۴-
مقاتل بن سلیمان۱۵-
سلیم بن قیس۱۶-
ابو سعید خدری
کتاب شواهد التنزیل برای نخستین بار توسط محقق دانشمند
محمد باقر محمودی در سال ۱۳۹۰ هجری از روی یک
نسخه خطی که به نسخه کرمانی معروف شد، مورد تحقیق و تعلیق قرار می‌گیرد و در سال ۱۳۹۳ هجری منتشر می‌گردد پس از مدت کوتاهی نسخه چاپی نایاب می‌گردد.
در سال ۱۳۹۷ هجری محقق محترم متوجه می‌شود که نسخه دیگری از این کتاب نزد
آیت‌الله مرعشی رحمة‌الله‌علیه موجود است که به نسخه یمنی معروف شد. عکسی از این نسخه به برکت سخاوت علمی حضرت آیت‌الله مرعشی رحمة‌الله‌علیه به ایشان اهداء می‌گردد و پس از دو سال (۱۳۹۹) ایشان به کمک فرزند محقق خود که نمونه الولد سر ابیه است، نسخه یمنی را با نسخه کرمانی که اصل نسخه چاپی بود مقابله نمودند در این هنگام متوجه میشوند که نسخه یمنی اصح از نسخه کرمانی است و همچنین موارد حذفی و خالی در نسخه یمنی بسیار اندک است. البته ایشان متوجه میشوند که نسخه کرمانی اصل نسخه یمنی بوده است. تا اینکه در سال ۱۴۰۵ هجری دو نسخه را مقابله نموده و اختلاف نسخه‌ها را در پاورقی آورده و حواشی بسیار مفید دیگر بر آن افزوده و
تراجم اعلام را از منابع نقل نموده و اسناد و مدارک احادیث را از منابع و مآخذ دیگر یادآوری نموده و هر جا به توضیحی نیاز داشته از آن دریغ نورزیده است. همین تعلیقات موجب شده کتاب احیاء شود و بسیار مورد توجه قرار گیرد. و در بیروت در دو جلد در یک مجلد به چاپ رسید.
در سال ۱۴۱۱ هجری
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران فهرستی از اعلام، اماکن، کتب، قبائل و طوائف، ایام و ازمنه، البسه و حیوانات، اشعار و فهرست کتاب فضائل شهر رجب در یک جلد جداگانه تدوین نمود و آن را در سه جلد به چاپ رساند.
نسخه حاضر به عنوان چاپ اول در سال ۱۴۱۱ هجری برابر ۱۹۹۰ میلادی در تهران توسط مرکز نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر گردیده است. جلد اول این کتاب دارای دو مقدمه به عنوان چاپ دوم و چاپ اول از محقق دانشمند محمودی است که شامل ترجمه‌ای از شرح حال مولف است. و دارای ۵۸۴ صفحه و ۶۲۶ حدیث از سوره فاتحه تا سوره سجده است.
جلد دوم از سوره احزاب تا سوره ناس را در بر دارد که شامل ۵۱۱ صفحه و ۵۳۷ حدیث است و به دنبال آن
رساله فضائل شهر رجب تالیف مولف با تحقیق و تعلیق محقق مذکور آمده است.
جلد سوم یا فهارس شواهد دارای ۴۱۱ صفحه است که فهرستی از اعلام، اماکن کتب، قبائل و طوائف، ایام و ازمنه، البسه و حیوانات، اشعار و فهرست کتاب فضائل شهر رجب را به همراه دارد.
این کتاب توسط یعقوب جعفری به نام سیمای امام علی علیه‌السّلام در قرآن به فارسی ترجمه شده که از سوی انتشارات اسوه در سال ۸۱ ش به چاپ رسیده است.
ترجمه فارسی دیگری از این کتاب توسط احمد روحانی به عمل آمده که از سوی انتشارات دار الهدی در سال ۸۰ ش در یک جلد و ۳۳۴ صفحه به چاپ رسیده است.
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
