شمس‌الدین محمد بن عزالدین تبریزی مغربی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شمس الدین
محمد تبریزی
مغربی عارف و شاعر ایرانی در
قرن هشتم است.
«ابوعبدالله شمس الدین
محمد بن عزالدین بن عادل یوسف البزازینی تبریزی»، معروف به
شیرین یا ملا محمدشیرین و مشهور به شمس
مغربی که از وی با عنوان قدوة العارفین و زبدة الواصلین نیز یاد کرده‌اند،
عارف و
شاعر ایرانی است که در ۷۴۹ ق، دیده به
جهان گشوده و در ۸۰۹ ق، دار فانی را وداع گفته است. در محل
دفن وی اختلاف وجود دارد. بعضی مرقد او را در محله سرخاب
تبریز و برخی در اصطهبانات
فارس می‌دانند. به تشخیص «
ریحانة الادب»، ملا محمدشریف
مغربی مذکور در «
سفینة الشعراء»، همان ملا محمدشیرین
مغربی است.
علت اشتهار و تخلص وی به
مغربی را عده‌ای
سفر او به
مغرب و خرقه پوشیدن از دست یکی از منسوبین
ابن عربی می‌دانند.
محل تولد وی به درستی مشخص نیست، ولی به روایت برخی تذکره‌ها، در قریه نائین
اصفهان یا در یکی از قرای
تبریز به دنیا آمده است. از آنجایی که وی به گویش آذربایجانی شعر و ترانه می‌سروده، احتمال تبریزی بودنش بیشتر است.
وی مرید شیخ اسماعیل سیسی سمنانی، از اصحاب شیخ نورالدین عبدالرحمان اسفراینی و معاصر و معاشر کمال خجندی بود. میرزا میران شاه، پسر تیمور گورکان، والی آذربایجان، مدتی مرید وی بود. به اعتقاد ابن کربلایی، شمس الدین اقطابی و پسرش عبدالرحیم خلوتی مشرقی نیز مرید وی بوده‌اند. مؤلف «
روضات الجنان» او را به چندین سلسله منتسب می‌داند: از یک طریق به
سعدالدین حموی و از او به شیخ نجم الدین کبری، از طریق دیگر به صدرالدین قونوی و از طریق او به شیخ
محی الدین بن عربی و از طریق اوحدالدین کرمانی به
ابوالنجیب سهروردی و نیز از طریق شیخ اسماعیل سیسی به شیخ
نجم الدین کبری. او را از پیروان
طریقه سهروردیه می‌دانند که به احتمال زیاد، خرقه ارادت خود را از مشایخ این فرقه گرفته و آنچه از کبرویه و قونویه گرفته، خرقه تبرک بوده است.از شاگردان وی،
احمد بن موسی رشتی را می‌توان نام برد.
مغربی، از شعرای پیشین، به دو عارف بزرگ؛ یعنی
سنایی و
عطار نظر داشته و غالبا شعرش به نام آنان اشاره کرده است. او با
حافظ نیز معاصر بوده است و احتمال دارد که از او تاثیر پذیرفته باشد. او همچنین از همام تبریزی نیز بی تاثیر نبوده است. برخی تذکره‌ها،
شیخ عبدالله شطاری ، مؤسس شطاریه را از شاگردان و جانشینان او می‌دانند که
مغربی وی را به
هند فرستاد.
مغربی داری
اشعار فارسی و عربی است که قسمت فارسی اشعارش، چند بار به چاپ رسیده است. اشعارش در ذکر معانی عرفانی، خاصه بیان
وحدت وجود است. از جمله آثار وی عبارتند از:
۱.
مرآة العارفین یا اسرار فاتحه در تفسیر سوره فاتحةالکتاب؛
۲. درر الفرید فی معرفة التوحید، در سه فصل
توحید ، افعال و صفات
خداوند ؛
۳. جام جهان نما، در علم توحید و مراتب وجود که
احمد بن موسی رشتی بر آن شرح نوشته است؛
۴. نزهة الساسانیة؛
۵. دیوان شعر، شامل اشعار فارسی، عربی و ترکی که نسخه‌های کهن آن شامل «فهلویات
مغربی» نیز بوده است.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
