• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شَقّ (مفردا‌ت‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





شَقّ (به فتح شین) یکی از مفردات نهج البلاغه به معنای شکافتن و شکاف است.
و شِقّ (به کسر شین) به معنای مشقّت و زحمتی که بر نفس عارض می‌شود.
حضرت علی (علیه‌السلام) در خطبه شقشقیه و درباره خودش از این واژه استفاده نموده است.



شَقّ (به فتح شین) به معنای شکافتن و شکاف است.
شِقّ (به کسر شین) به معنای مشقّت و زحمت است که بر نفس عارض می‌شود.
شقاق به معنای جدایی و مخالف است گویی هر یکی‌ در شقّی غیر از شقّ دیگری است.
شقیق برادر و برادر پدری که هر دو از یک نفر شکافته و تولید شده‌اند و نیز هر دو نصف شده را شقیق یکدیگر گویند.


برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:

۲.۱ - فَشقَّ - خطبه ۱۵۶ (درباره خودش)

امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره خودش فرموده است:
«وَ حیزَتْ عَنّی الشَّهادَةُ، فَشقَّ ذلِکَ عَلَیَّ.»
روز «احد» شهدا شهید شدند و من نشدم، این بر من سخت آمد.»

۲.۲ - شُقَّ - خطبه ۳ (بیعت خویش)

امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره بیعت خويش فرموده‌اند:
«فَما راعَني إلاّ وَ النّاسُ إليَّ كَعُرْفِ الضَّبُعِ يَنْثالونَ عَلَيَّ مِنْ كُلِّ جانِب،حَتَّى لَقَدْ وُطِىءَ الحَسَنانِ، وَ شُقَّ عِطْفَايَ.»
كه يعنى: «مرا مضطرب نكرد مگر آنكه ديدم مردم مانند موهاى يال کفتار به طرف من آمدند، از هر طرف بر من ازدحام مى‌كردند، تا جایی كه حسنين زير پا ماندند و دو طرف عباى من پاره شد.»

۲.۳ - شاقَّ - حکمت ۳۱ (توصیه)

امام (صلوات‌الله‌علیه) در حکمت ۳۱ فرموده است:
«وَ مَنْ شاقَّ وَ عُرَتْ عَلَيْهِ طُرُقُهُ وَ أَعْضَلَ عَلَيْهِ أَمْرُهُ.»
«هر که دشمنی ورزد راهش بر او ناهموار می‌شود و کارش بر او سخت می‌گردد.»

۲.۴ - لَتَشُقّونَ - حکمت ۳۳ (تکبر حاکمان)

و آن‌گاه که دهاقین انبار در پیشاپیشش مانند بردگان دویدند فرمود: این چه کاری است که کردید گفتند: عادتی است که با بزرگان می‌کنیم. فرمود: به خدا قسم حاکمانتان از این‌کار بهره نمی‌برند.
«وَ إِنَّكُمْ لَتَشُقّونَ بِهِ عَلَى أَنْفُسِكْمْ [في دُنْياكُمْ] وَ تَشْقَوْنَ بِهِ في آخِرَتِكُمْ.»
«و شما خود را در دنیا به مشقت می‌اندازید و در آخرت بدبخت می‌شوید (زیرا که این‌کار آنها را متکبر می‌گرداند).» (شرح‌های حکمت: )
«تشقون» در اول مشدّد به معنی سختی و در دوم مخفّف به معنی شقاوت است.

این واژه بیست و سه مورد در «نهج البلاغه» آمده است.


۱. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۵۹.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۵، ص۱۹۴.    
۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۳۷، خطبه۱۵۶.    
۴. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة، ج۲، ص۶۵.    
۵. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۲۰، خطبه۱۵۶.    
۶. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۳۵، خطبه۱۵۶.    
۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۴۷۹.    
۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۴۸۲.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۶، ص۱۵۰.    
۱۰. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۸۳.    
۱۱. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۰۵.    
۱۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه ت الحسون، ص۴۵، خطبه ۳.    
۱۳. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۱، ص۳۱، خطبه ۳.    
۱۴. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۹، خطبه ۳.    
۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۱-۳۹، خطبه ۳.    
۱۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۵۰۴.    
۱۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۵۲۶.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین، ج۱، ص۳۸۱-۳۸۰.    
۱۹. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۰۴.    
۲۰. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۰۰.    
۲۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه ت الحسون، ص۷۷۶، حکمت ۳۱.    
۲۲. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۳، ص۱۵۸، حکمت ۳۱.    
۲۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۷۴، حکمت ۳۱.    
۲۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۳۸.    
۲۵. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۲۹.    
۲۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۳۱-۴۳۲.    
۲۷. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۶۱.    
۲۸. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۱۴۳.    
۲۹. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۷۷۹.    
۳۰. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۳، ص۱۶۰.    
۳۱. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۷۵، حکمت ۳۷.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۴۱.    
۳۳. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۴۲.    
۳۴. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۴۲.    
۳۵. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۲، ص۲۴۷.    
۳۶. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۷۰.    
۳۷. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۱۵۶.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «شقق»، ج۲، ص۶۰۸.    






جعبه ابزار