شقو (مفرداتقرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شَقو (به فتح شین) و
شَقاوَة (به فتح شین و واو) یکی از
واژگان قرآن کریم به معنای بدبختی و خلاف
سعادت است.
شَقو و
شَقاوَة به معنای بدبختی و خلاف سعادت است. مصدر آن شقو، شقوة، شقاوت و شقاء آمده است.
(قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَیْنا شِقْوَتُنا)(فَمِنْهُمْ شَقِیٌ وَ سَعِیدٌ)در
تفسیر المیزان ذیل این آیه فرموده:
سعادت هر شیء رسیدن به خیری که سبب
کمال و
لذّت است، و آن در
انسان که از
روح و جسم مرکّب میباشد، آن است که به حسب قوای بدنی و روحی به
خیر برسد و ملتذّ گردد. و شقاوتش آن است که خیر فوق را فاقد باشد و از آن محروم گردد، آن دو به حسب اصطلاح عدم و ملکهاند.
ناگفته نماند: سعادت و شقاوت نتیجه
ایمان و عمل و عدم آن دو است، در اینصورت سعادت حالت نفسانیی است که رسیدن به خیرات را میسر میکند، و شقاوت عکس آن است. در
مجمع البیان نیز آن دو را حالت و نیرو فرموده است.
(یَوْمَ یَاْتِ لا تَکَلَّمُ نَفْسٌ اِلَّا بِاِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِیٌ وَ سَعِیدٌ. فَاَمَّا الَّذِینَ شَقُوا فَفِی النَّارِ... وَ اَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ..)در این آیه ملاحظه میکنیم ابتدا حکم به شقاوت و سعادت شده، سپس وعده
جهنم و
بهشت آمده است. ایضا آیه
(لا یَصْلاها اِلَّا الْاَشْقَی)هکذا حدیث «
«مَنْ شَقِیَ شَقِیَ فِی بَطْنِ اُمِّهِ وَ مَنْ سَعِدَ سَعِدَ فِی بَطْنِ اُمِّهِ.»»
ایضا آیه
(فَمَنِ اتَّبَعَ هُدایَ فَلا یَضِلُّ وَ لا یَشْقی) که شقاوت بعد از ضلالت آمده زیرا از نتائج آن است.
در تفسیر المیزان ذیل آیه
(وَ لَمْ اَکُنْ بِدُعائِکَ رَبِ شَقِیًّا) فرموده: گویا مراد از شقاوت محروم شدن از خیرات و حرمان لازم شقاوت و یا خود شقاوت است.
احتمال اولشان مطابق نظر ما است. بنابراین شقاوت، عدم قابلیت
رحمت است که از
عصیان و عدم ایمان به وجود آید. به عکس سعادت. این راجع به
آخرت ولی راجع به
دنیا میشود گفت: شقاوت عدم نیل به خواستهها و آرزوهاست، چنانکه سعادت خلاف آن میباشد.
(وَ لَمْ اَکُنْ بِدُعائِکَ رَبِ شَقِیًّا) (وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا) گوئی مراد از شقاوت در این دو آیه محروم بودن از خیرات و یا در آیه اول حرمان و در دومی شقاوت است. میشود از آیه فهمید که
عقوق والدین سبب شقاوت است.
(طه. ما اَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی. اِلَّا تَذْکِرَةً لِمَنْ یَخْشی) (فَلا یُخْرِجَنَّکُما مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقی)راغب اصفهانی از بعضی نقل میکند: گاهی شقاوت به جای
رنج و مشقت گذاشته میشود، مثل شَقَیْتُ فی کذا یعنی در این کار به مشقت افتادم.
هر شقاوت مشقت است ولی هر مشقت شقاوت نیست. پس مشقت از شقاوت اعم است.
شقاء در
قاموس المحیط و
اقرب الموارد به معنی سختی و عسرت نیز آمده است.
علی هذا بهتر است «تشقی» در هر دو آیه به معنی مشقت باشد یعنی: «ما قرآن را به تو نازل نکردهایم تا در
تبلیغ مردم به زحمت افتی یا خودت را به زحمت افکنی، آن فقط به اهل خشیت یادآوری است.» «
شیطان شما را از بهشت خارج نکند به زحمت میافتی.»
•
قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «شقاق»، ج۴، ص۶۰-۶۲.