• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شفاعت در اسلام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


یکی از معارفی که در عقائد دینی به آن پرداخته شده، مساله شفاعت در روز قیامت است. بدون تردید داشتن مقام شفاعت نشانه کرامت خداوند به صاحبان آن است. در این مقاله به بررسی اجمالی در مورد شفاعت پرداخته می‌شود و بطور اجمال با منکران این عقیده آشنا می‌شویم.


این کلمه از ریشه شفع به معنی جفت بوده، در برابر وتر که به معنی تک و تنها است.
[۱] ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، بی تا، ج۸، ص۱۸۳.    
شفاعت نوعی کمک رسانی از شخص قوی به ضعیف است. به این شخص قوی و کمک رسان، شفیع و به کارش شفاعت و به شخص ضعیف مشفوع گفته می‌شود.

پس از روشن شدن معنی لغوی باید معنی اصطلاحی آن بازگو شود. اما برای بدست آوردن معنی اصطلاحی شفاعت و حدود و شرائط آن باید ابتدا از قرآن و روایات به یک ملاک صحیح در این زمینه دست یافت و بر طبق آن به نقد اندیشه مخالفین پرداخت.

امام ‌خمینی شفاعت را از واژه شفع به ‌معنای دوتا شدن می‌داند و در اصطلاح، شفاعت را طلب مغفرت و هدایت می‌داند.
[۲] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۲۶۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۳] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۳۷۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
[۴] خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۱۵۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
ایشان حقیقت شفاعت را همان ملحق شدن نور ولایت الهی به‌ نور بنده مؤمن می‌داند و تا زمانی ‌که انسان از خود نوری نداشته باشد، به نور ولایت ملحق نمی‌شود و شفاعت شامل او نخواهد شد.
[۵] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۲۶۸-۲۷۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    

امام‌ خمینی شفاعت شافعان در این عالم را ظهور هدایت آنها معرفی می‌کند که در عالم آخرت به‌ صورت شفاعت ظهور می‌یابد و هر قدر افراد از هدایت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و دیگر شافعان در این عالم استفاده کنند، به همان میزان از شفاعت آنان در آن عالم بهره‌مند خواهند بود.
[۶] خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۱۵۰-۱۵۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
ایشان معصومان (علیهم‌السّلام) را مقربان درگاه الهی و محرم اسرار غیب می‌داند که شفاعت آنان موجب هدایت و رفع شر شیطان و نفس اماره می‌شود و برای انسان سالک در خروج از ظلمت دنیا مؤثر است همچنان ‌که شفاعت آنان سبب ترمیم و قبول عبادات و مناسک ناقص انسان می‌شود.
[۷] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۳۷۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    

امام ‌خمینی نظر کسانی که شفاعت و عقوبت را امری اعتباری می‌دانند، نقد می‌کند و معتقد است عقوبات از امور حقیقی است و از لوازم ذات و ملکات نفس است و این ملکات در آخرت تجسم می‌یابند و به‌ صورت آتش و عقوبت ظاهر می‌شوند و امری را که ذاتی شده‌ است، با اعتبار نمی‌توان از حقیقت شیء جدا کرد؛ بنابراین شفاعت امر اعتباری نیست که شخص مجرد طلب عفو بخشیده شود، بلکه شفاعت ملحق شدن نور شخص به نور ولایت است. و وقتی این امر محقق می‌شود که این همراهی ممکن باشد و گنهکار با موانع و ملکات ظلمانی این امکان را از میان نبرده باشد.
[۸] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۶، ص۴۳۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


آیاتی که در قرآن پیرامون شفاعت آمده است را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:
۱ـ آیاتی که به طور مطلق شفاعت را نفی می‌کند:
الف. پیش از آنکه روزی فرا رسد که نه داد و ستدی هست و نه دوستی ونه شفاعت، از آنچه روزیتان کرده‌ایم، انفاق کنید..
[۹] بقرة/سوره۲، آیه۲۵۴.    

ب. و از کسی شفاعتی نپذیرند..
[۱۰] بقرة/سوره۲، آیه۴۸.    

ج. شفاعت شفاعت کنندگان به حال ایشان سودی ندارد..
[۱۱] مدثر/سوره۷۴، آیه۴۸.    

در این آیات راه‌های متصور برای نجات محرومان غیر از ایمان و عمل صالح چه از طریق پرداخت عوض و دیون مالی و مادی، یا پیوند و سابقهء دوستی و یا مساله شفاعت نفی شده است.
۲. آیاتی که شفیع را منحصرا خداوند متعال معرفی می‌کند و شفاعت را فقط مخصوص ذات اقدس الهی می‌داند. برای شما هیچ سرپرست و شفیعی غیر از خداوند نیست..
[۱۲] سجده/سوره۳۲، آیه۴.    
بگو، شفاعت تماما از آن خداست..
[۱۳] زمر/سوره۳۹، آیه۴۴.    

۳ـ آیاتی که شفاعت را مشروط به اذن و فرمان خدا می‌کند:
چه کسی می‌تواند جز به اذن خدا شفاعت کند؟. .
[۱۴] بقره/سوره۲، آیه۲۵۵.    
شفاعت جز برای کسانی که خداوند اذن (اجازه) دهد سودی ندارد.
[۱۵] سبا/سوره۳۴، آیه۲۳.    

۴ـ آیاتی است که شرایطی را برای شفاعت شونده بیان نموده است که عبارتست از رضایت و عهد خداوند: و جز برای کسی که خداوند رضایت دهد شفاعت نمی‌کنند..
[۱۶] انبیاء/سوره۲۱، آیه۲۸.    
کسی به شفاعت دست می‌یابد که به خداوند و به (پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایمان داشته باشد و نزد خدا تعهد و پیمان بسته باشد..
[۱۷] مریم/سوره۱۹، آیه۸۷.    

۵. آیه‌ای که صلاحیت شفاعت شدن را از بعضی از مجرمان و گناهکاران سلب می‌کند. برای ستمگران نه یاوری هست و نه شفاعتگری که مورد اطاعت باشد..
[۱۸] غافر/سوره۴۰، آیه۱۸.    



در روایات و احادیث تعبیرات فراوانی درباره شفاعت آمده است که در تبیین آیات قرآنی شفاعت وارد شده است مانند:
۱. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمودند: شفاعت من برای مرتکبین گناهان کبیره از امتم است.
[۱۹] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ه ق، ج۸، ص۳۴.    

ابن ابی عمیر می‌گوید از امام کاظم (علیه‌السلام) پرسیدم چگونه برای مرتکبان گناهان کبیره شفاعت ممکن است، در حالی که خداوند می‌فرماید: و لا یشفعون الا لمن ارتضی،
[۲۰] انبیا/سوره۲۱، آیه۲۸.    
مسلم است کسی که مرتکب گناهان کبیره شود، مورد ارتضاء و خشنودی خداوند نیست! امام کاظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در پاسخ فرمود: هر فرد با ایمانی که مرتکب گناهی می‌شود طبعا پشیمان خواهد شد و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم هم فرموده پشیمانی از گناه توبه است.... و کسی که پشیمان نگردد مؤمن واقعی نیست و شفاعت برای او نخواهد بود و عمل او ظلم است، همینطور خداوند می‌فرماید: ظالمان دوست و شفاعت کننده‌ای ندارند.
[۲۱] حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ ه ق، ج۱۵، ص۳۳۳.    

۲. روایات مختلفی وجود دارد که شفاعت کنندگان عبارتند از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و اهل بیت
طاهرینش علیه‌السّلام و شیعیان و مومنان و عالمان و نیز منکرین شفاعت و دشمنان اهل بیت علیه‌السّلام و کسانی که نماز را سبک بشمارند، شفاعت نمی‌شوند.

شیعه و اکثر فرق اهل سنت به اصل شفاعت اقرار دارند و آن را با آیات و روایات ثابت می‌کنند. تنها اختلاف شیعه و سنی در محدوده شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان است.
[۲۲] أسدی، محمد هادی، الشفاعة حقیقة اسلامیة، ص۲۸.    
اما برخی از فرق اهل سنت به انکار شفاعت پرداخته‌اند، مانند وهابیت و خوارج.
[۲۳] دشتی، عبدلله، الخلل الوهابی فی فهم التوحید القرآنی، بی تا، ص۲۱۰.
[۲۴] مغنیة، محمد جواد، هذه هی الوهابیة، بی تا، ص۷۵
[۲۵] عصار، سید محمد، رسالة فی رد مذهب الوهابیة، بی تا، ص۸۹.
از معتزله در مورد شفاعت نظرات مختلفی ارائه شده است. برخی ایشان را منکر اصل شفاعت معرفی کرده‌اند مانند، ابوالحسن خیاط که منکر شفاعت است و برخی شفاعت شوندگان در نظر معتزله را محدود می‌دانند و معتقدند که معتزله در مورد آن اختلاف دارد.
[۲۶] اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، بی تا، ص۴۷۴.    


معتزله با اعتقاد به جاودان بودن گناهکاران در جهنم معتقدند
[۲۷] سبحانی، جعفر، الشفاعه فی الکتاب والسنه، بی تا، ص۴۰.    
که شفاعت مخصوص نیکوکاران و در جهت ارتقاء رتبه ایشان در بهشت صورت می‌گیرد. و به عبارت دیگر معتقدند که کسانی که مستحق عذاب الهی هستند شفاعت نمی‌شوند.
[۲۸] اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، بی تا، ص۴۷۴.    
[۲۹] مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ ه ق، ص۴۷.    
[۳۰] سبحانی، جعفر، الشفاعه فی الکتاب والسنه، بی تا، ص۴۴.    
واضح است که این اعتقاد با کلام پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و [[|معصومین (علیه‌السّلام) ]] مخالفت دارد.

۱. ↑ ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، بی تا، ج۸، ص۱۸۳.    
۲. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۲۶۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۳. ↑ خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۳۷۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۴. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۱۵۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۵. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۲۶۸-۲۷۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۶. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۱۵۰-۱۵۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۷. ↑ خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۳۷۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۸. ↑ خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۶، ص۴۳۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۹. ↑ بقرة/سوره۲، آیه۲۵۴.    
۱۰. ↑ بقرة/سوره۲، آیه۴۸.    
۱۱. ↑ مدثر/سوره۷۴، آیه۴۸.    
۱۲. ↑ سجده/سوره۳۲، آیه۴.    
۱۳. ↑ زمر/سوره۳۹، آیه۴۴.    
۱۴. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۵۵.    
۱۵. ↑ سبا/سوره۳۴، آیه۲۳.    
۱۶. ↑ انبیاء/سوره۲۱، آیه۲۸.    
۱۷. ↑ مریم/سوره۱۹، آیه۸۷.    
۱۸. ↑ غافر/سوره۴۰، آیه۱۸.    
۱۹. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ه ق، ج۸، ص۳۴.    
۲۰. ↑ انبیا/سوره۲۱، آیه۲۸.    
۲۱. ↑ حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ ه ق، ج۱۵، ص۳۳۳.    
۲۲. ↑ أسدی، محمد هادی، الشفاعة حقیقة اسلامیة، ص۲۸.    
۲۳. ↑ دشتی، عبدلله، الخلل الوهابی فی فهم التوحید القرآنی، بی تا، ص۲۱۰.
۲۴. ↑ مغنیة، محمد جواد، هذه هی الوهابیة، بی تا، ص۷۵
۲۵. ↑ عصار، سید محمد، رسالة فی رد مذهب الوهابیة، بی تا، ص۸۹.
۲۶. ↑ اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، بی تا، ص۴۷۴.    
۲۷. ↑ سبحانی، جعفر، الشفاعه فی الکتاب والسنه، بی تا، ص۴۰.    
۲۸. ↑ اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، بی تا، ص۴۷۴.    
۲۹. ↑ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ ه ق، ص۴۷.    
۳۰. ↑ سبحانی، جعفر، الشفاعه فی الکتاب والسنه، بی تا، ص۴۴.    


• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «شفاعت در اسلام»، تاریخ بازیابی ۲۲/۱/۱۳۹۵.    
• دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : دیدگاه های کلامی امام خمینی | شفاعت | کلام | مقالات پژوهه
جعبه ابزار