• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شعبة بن حجاج ازدی بصری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوبسطام شعبة بن حجاج واسطی ازدی عتکی بصری (۸۲-۱۶۰ هـ)، صحابه و راوی امام صادق (علیه‌السّلام)، از تابعان تابعین، از مفسران و محدثان قرن دوم هجری قمری و از اولین مدوّنان حدیث بشمار می‌آید. وی را از عالمان علم نحو و شعر و ادب نیز به شمار آورده‌اند.


ابوبسطام شعبه بن حجاج بن ورد واسطی ازدی عتکی بصری، در سال ۸۲ هـ
[۱] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰۳.    
در واسط متولد شد
[۲] ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۴۶.    
و در آنجا رشد نمود و بصره را برای زندگی برگزید.
[۳] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۲۵۶.    
در این‌که وی مولای چه کسی بود، اختلاف وجود دارد. مشهور، او را مولای عتکی می‌دانسته‌اند.
[۴] بخاری، اسماعیل بن ابراهیم، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۲۴۴.    

از تابعان تابعان و از محدثان و محققان بزرگ به شمار می‌رود. شعبه، اول کسی بود که تدوین حدیث کرد و از احوال محدثان گزارش‌هایی تهیه نمود.
[۵] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۲، ص۴۹۴ - ۴۹۵.    

وی از بزرگان حدیث، علم نحو
[۶] ابن‌عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۲، ص۲۷۰.    
و نیز از عالمان شعر و ادب به شمار می‌رفت، به‌طوری که اصمعی درباره او می‌گوید: من عالم‌تر از شعبه، در شعر ندیدم.
[۷] زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۱۶۴.    
نیز گفته شده که او کسی بود که حدیثی را تا دو بار نمی‌شنید، آن‌را ضبط نمی‌نمود و برایش اتقان پیدا نمی‌شد.
[۸] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۲۶۵.    


مشایخ و بزرگان فقه و حدیث از او روایت دارند و بر وثاقت و اتقان او اتفاق نظر دارند.
ابن‌سعد و ابوحاتم او را توثیق کرده‌اند.
[۹] ابن‌سعد بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۸۰.    
[۱۰] ابن‌ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۳۷۰.    
در عین‌حال دارقطنی گوید: وی به سبب مشغله زیاد، در حفظ متون و در اسمای رجال اشتباه می‌کرد.
[۱۱] صفی‌الدين خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهيب تهذیب الکمال، ج۴، ص۳۴۵ - ۳۴۶.

شافعی می‌گوید: اگر شعبه نبود روایت حدیث در عراق شناخته نمی‌شد. احمد بن حنبل می‌گوید: شعبه خود امتی بود. حاکم می‌گوید: شعبه پیشوای پیشوایان در حدیث بود.
شیخ ابوجعفر طوسی او را در زمره صحابه امام صادق (علیه‌السّلام) آورده است.
[۱۲] طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، ص۲۲۴، شماره ۱۷.    
[۱۳] خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۰.    
[۱۴] شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۵، ص۷۸.    
زرکشی نیز او را در زمره مفسران پس از تابعان شمرده است.
[۱۵] بحرانی، سیدهاشم، البرهان، ج۲، ص۱۵۹.    
استاد حسن سندوبی مصری در پاورقی کتاب البیان و التبیین نوشته جاحظ، می‌گوید: شعبه، شیعی‌مذهب و از ارباب حدیث است.
[۱۶] امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۷، ص۳۴۸.    


شعبه از دو نفر صحابی (انس بن مالک و عمرو بن سلمه) و نزد چهارصد یا به قولی سیصد نفر از تابعین حدیث شنید
[۱۷] ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۴، ص۳۳۸، شماره ۵۸۰.    
که از جمله آنها حسن، طلحة بن مصرف و یونس بن عبید می‌باشد.
[۱۸] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰.
[۱۹] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰۳.    
[۲۰] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰۹.
[۲۱] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۲۶ .
[۲۲] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۲۵۵.    
از امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) و راویانی چون انس بن سیرین، اسماعیل بن رجاء و سلمة بن کهیل روایت نمود.
[۲۳] صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۶۶.    
راویانی چون سفیان ثوری و یحیی بن سعید قطّان از وی حدیث شنیده‌اند.
[۲۴] دارقطنی، علی بن عمر، المؤتلف و المختلف، ج۳، ص۱۳۸۱.    


شعبه در زمان منصور (خلافت ۱۳۶-۱۵۸ هـ) و مهدی عباسی (خلافت ۱۵۸-۱۶۹ هـ) دو بار به بغداد سفر کرد
[۲۵] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۲۵۶.    
و سرانجام به سال ۱۶۰ هـ
[۲۶] ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۴۶.    
در ۷۷ سالگی در بصره
[۲۷] زرکلی، خيرالدين بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۱۶۴.
درگذشت.

از جمله آثار شعبه تفسیر قرآن کریم
[۲۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۱.    
[۲۹] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۴۲۷.    
[۳۰] نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۱، ص۲۲۶.    
و الغرائب فی الحدیث
[۳۱] زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۱۶۴.    
می‌باشند.

۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰۳.    
۲. ↑ ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۴۶.    
۳. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۲۵۶.    
۴. ↑ بخاری، اسماعیل بن ابراهیم، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۲۴۴.    
۵. ↑ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۲، ص۴۹۴ - ۴۹۵.    
۶. ↑ ابن‌عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۲، ص۲۷۰.    
۷. ↑ زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۱۶۴.    
۸. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۲۶۵.    
۹. ↑ ابن‌سعد بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۸۰.    
۱۰. ↑ ابن‌ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۳۷۰.    
۱۱. ↑ صفی‌الدين خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهيب تهذیب الکمال، ج۴، ص۳۴۵ - ۳۴۶.
۱۲. ↑ طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، ص۲۲۴، شماره ۱۷.    
۱۳. ↑ خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۰.    
۱۴. ↑ شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۵، ص۷۸.    
۱۵. ↑ بحرانی، سیدهاشم، البرهان، ج۲، ص۱۵۹.    
۱۶. ↑ امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۷، ص۳۴۸.    
۱۷. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۴، ص۳۳۸، شماره ۵۸۰.    
۱۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰.
۱۹. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰۳.    
۲۰. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰۹.
۲۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۲۶ .
۲۲. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۲۵۵.    
۲۳. ↑ صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۶۶.    
۲۴. ↑ دارقطنی، علی بن عمر، المؤتلف و المختلف، ج۳، ص۱۳۸۱.    
۲۵. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۲۵۶.    
۲۶. ↑ ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۴۶.    
۲۷. ↑ زرکلی، خيرالدين بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۱۶۴.
۲۸. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۱.    
۲۹. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۴۲۷.    
۳۰. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۱، ص۲۲۶.    
۳۱. ↑ زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۱۶۴.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۳۹۳، برگرفته از مقاله «ابوبسطام شعبه بن حجاج».
• محمدهادی معرفت، تفسیر و مفسران، ج۱، ص۴۲۲.    


رده‌های این صفحه : اصحاب امام صادق | درگذشتگان سال 160 (قمری) | راویان از امام صادق | زادگان سال 82 (قمری) | محدثان سده دوم (قمری) | مفسران سده دوم(قمری) | نحویان قرن 2 (قمری)
جعبه ابزار