شرح کتاب التیسیر للدانی فی القراءات (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شرح کتاب التیسیر» تالیف عبد الواحد مالقی، شرحی بر کتاب «التیسیر» ابو عمرو دانی، پیرامون تبیین توقیفی بودن قرائات قرآنی و تشریح شبهات متاثر از این مساله از برخی
مستشرقین و
متفکرین غرب زده ی
عربی به رشته تحریر در آمده است.
مطالب در مقدمه‌ای از محقق و مولف وسیزده باب میباشد که در فهرست به تفصیل ذکر شده‌اند. غرض اصلی
مالقی از شرح کتاب، تاکید و تنقیح جایگاه آن از سایر کتب تالیف شده در این زمینه میباشد بدین جهت وی اهتمام ویژه‌ای در تدراک نقائص موجود در «التیسیر» که در کتب پس از آن هم مشهود بوده است، دارد. برخی عناوین ابواب از این قرارند: باب البسمله، باب الادغام الکبیر و... روش مالقی با سایر شارحان تفاوت زیادی ندارد او هم ابتدا نصی از التیسیر را ذکر و درادامه به شرح، تعلیق وتحلیل آنها میپردازد و بیشتر سعی در تکمیل مطالب تیسیر دارد. در شرح، اسلوب خاصی را دنبال کرده و از کلام «مکی ابن ابی طالب مولف التبصره»، «ابن شریح مولف الکافی» در تبیین وجوه اختلاف و اتفاق بین سایر کتب و کتاب التیسیر استفاده و در نقل قولها از التیسیر از نسخه‌های متعددی بهره مند شده تا بتواند شرحی دقیق ارائه دهد وبا تکیه و حفظ امانت داری در انتقال مطالب، در اکثر موارد خود را ملتزم به ذکر اسامی
لغویین ،
نحویین و قراء کرده و استدراکاتش بر دانی را در آخر هر باب تحت عنوان تنبیه و تتمیم مطرح نموده است. کتاب مالقی مشتمل بر شواهدی از
قرآن ،
احادیث و امثال عرب جهت تاکید بر عناصر علمی کتاب و ارزیابی آنها با مثالهای دال مطلوب میباشد. وی دارای روش خاصی در استشهاد هستند، جهت توضیح و تثبیت احکام نحوی از
آیات قرآن و در تاکید مسائل لغوی به اشعار و از روش قدما در این استشهادات پیروی و به ندرت از امثال و اقوال ماثور عرب استفاده کرده است.
محقق در مقدمه تحقیق پس از اشاره‌ای به توقیفی بودن قرائات، اختلاف لهجه و قرائات قرآنی، را مورد پژوهش قرار میدهد و معتقدند اختلاف قرائات به معنای تنافی، تضاد و تناقض نمیباشد، تمام قرائات علاوه بر تواتر و قطعی الصدور بودن، دارای اسلوب واحد و معرف جنبه اعجازی قرآنند.
مهمترین علت در اختلاف قرائت ، نزول قرآن بر هفت حرف میباشد که سبب آن اختلاف لهجه‌ها، طریقه ادا، و... میباشد.
وی در ادامه
اقسام قرائات را بیان نموده متواتر، مشهور، آحاد، شاذ، موضوعه و... و تاریخ تالیف قرائات را مورد کنکاش و ادعاهای بعضی از متفکران عرب مبتنی بر توقیفی نبودن قرائات را بررسی و باطل ارزیابی میکند. وی بر این باور است که تمامی قرآن در زمان
نبی اکرم صجمع آوری شده است. سپس، مطالبی در تالیفات علم رسم و قواعد آن، فوائد
رسم عثمانی و شبهات پیرامون کتابت قرآن و در خاتمه شرح حالی از زندگانی عبد الواحد، مصادر و منهج او را از نگاه مخاطبان میگذراند.
مقدمه مولف مشتمل بر اسناد کتاب تیسیر واجازه او در نقل کتاب و تشریح مسایلی پیرامون نکات متنی کتاب، مبحث استعاذه، تسمیة، و مذهب دانی را مطرح می‌کنند. مطالب این باب مشتمل بر دو قسم و فصولی است،
در قسم اول معنای لغوی واصطلاحی ادغام و موارد ادغام حروف را بر شمرده و آن را بر دو مورد مطابقت داده است ۱- در اصل مثلین باشند ۲- در اصل مخالف هم باشند که این مورد به ادغام مثلین برمیگردد.
دربحث حروف و مخارج و صفاتشان مینویسد: دو حرف اگر درمخرج و پاره‌ای ازصفات مشترک باشد اگر با تعدد مخارج مختلف شوند یا صفتی که در یک حرف باشد و در حرف دیگر یافت نمیشود مختلف گردند؛ مختلفان و اگر در مخرج یا بعض صفات مشترک باشند متقاربان هستند...
در قسم دوم که بخش حائز اهمیت این باب را تشکیل میدهد کلامش را مطابق کلام
حافظ مرتب ونظریه دانی در
ادغام کبیر را مطرح مینماید. به جهت کثرت جریان ادغام در قرآن که بالغ بر ۱۳۷۲ کلمه میباشد این ادغام به ادغام کبیر موسوم شده است. سپس یکایک ادغامهای حروف را با استمداد از ن
صوص قرآنی ، تشریح و علت زیادت تمکین در
مذهب ورشا را خفی بودن حرف مد میداند، هرگاه مدی بعد از همزه واقع شود موجب خفاء بیشتر آن میشود لذا در این هنگام مد را متمکن دانسته‌اند و معنی این کلام را این میداند که حرف مد، صوتی بیش نیست و در اعضاء ناطقه بر آن اعتماد نمیشود تا بگوییم مادامی که حرف مد باشد چیزی از حرکات بر آن تعلق بیابد و هرگاه دو مد کنار هم بیایند بیم آن میرود که متکلم برای تلفظ، همزه را قبل حرف مد ادا کند و این امر سبب زیاده روی در تلفظ مد شده است.
به عقیده وی در باب متلاصقین در یک کلمه همه همزه‌های این باب در حقیقت از دو کلمه هستند، همزه اولی در تمامی موارد ذکر شده همزه استفهام و حرف میباشد و بر سر کلمه‌ای وارد میشود که همزه بر سر آن است و التقای همزتان صورت میگیرد. در قرآن دو همزه بهم رسیده فقط در لفظ ائمه میباشد که در پنج جای قرآن ذکر شده است. تاء تانیث متصل به فعل و حروفی که بعد آنها متحرک هستند را جستجو و مورد بحث قرار داده‌اند، نویسنده بر این باورند که نون ساکن در آخر کلمه و وسط آن مثل سایر حرفهای ساکن و در اسم، فعل و حرف واقع میشود، اما تنوین فقط در آخر اسماء واقع میشود به شرط اینکه موصول منصرف غیر مضاف و بدون ال و لام باشد، این تنوین فقط در اشعار با عنوان ترنم یا تنکیر و... یافت میشود. برای نون ساکن و تنوین، چهار حکم اظهار، ادغام،
قلب و اخفاء وجود دارد که مولف به تفصیل آنها را نقل و مورد بررسی قرار میداده و نظرشان درباب فتح و اماله بین دو لفظ بر اصل بودن فتحه و فرع بودن اماله میباشد،
اماله تا سببی نباشد به وجود نمی‌آید و اگر این اسباب نباشند تلفظ به فتحه متعین است. در «لام» معتقدند: اصل در لام ترقیق بوده وتغلظ آن منوط به مجاورت با حروف استعلاء پس ترقیق منوط به عدم مجاورتش با حروف استعلاست. بحث وقف تشریح و موارد استعمال آن در کلام
عرب بر هشت قسم: سکون، روم، اشمام، ابدال، نقل و... میباشد. پس از ارزیابی بحث، نحوه ی قرائات بخشهایی از سوره‌ها و قواعد جاری در آنها، تکبیر و حکم وصل و فصل آن را نقل وشرح مینماید.
فهرست موضوعات درآخر کتاب آمده است.
نرم افزار مشکات الانوار،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
