شرح صدر (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شرح صدر:
(نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ) شرح صدر: سعه
صدر به معنای (گشادگى
سینه) و يكى از مواهب بزرگ است.
ضيق
صدر (تنگى سينه) يكى از كيفرهاى الهى شمرده شده است.
به موردی از کاربرد
شرح صدر در
قرآن، اشاره می‌شود:
(أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ) (آيا ما سينه تو را گشاده نساختيم)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
راغب گفته:
كلمه شرح در اصل
لغت به معناى باز كردن گوشت و امثال آن است، وقتى گفته مى‌شود:
«شرحت اللحم» معنايش اين است كه گوشت باز شد و
«شرحت اللحم» معنايش اين است كه من گوشت را باز كردم و از جمله موارد استعمالش شرح
صدر است، كه معنايش باز شدن و گستردگى سينه به نور الهى و سكينتى از ناحيه خدا و روحى از او است، و در
قرآن فرموده:
أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ و نيز فرموده:
(فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ))
ترتب آيات سه‌گانه اول سوره كه مضمون هر يک مترتب بر
آیه قبل است و سپس تعليل آنها به آيه
(فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً) كه از ظاهرش بر مى‌آيد كه با وضع
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در اوائل بعثتش و اواخر آن منطبق باشد و سپس تكرار اين تعليل و نيز تفريع دو آيه آخر سوره بر ما قبل همه شاهد بر آن هستنند كه مراد از شرح
صدر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) گستردگى و وسعت نظر وى است، به طورى كه ظرفيت تلقى
وحی را داشته باشد و نيز نيروى تبليغ آن و تحمل ناملايماتى را كه در اين راه مى‌بيند داشته باشد و به عبارتى ديگر نفس شريف آن جناب را طورى نيرومند كند كه نهايت درجه استعداد را براى قبول افاضات الهى پيدا كند.
همان‌طور كه
خداوند در مقام بيان يک موهبت عظيم به پيامبر خود مى‌گويد:
(أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ) «آيا سينه تو را وسيع و گشاده نساختيم»
و اين موضوعى است كه با مطالعه در حالات افراد به خوبى مشاهده مى‌شود، بعضى روحشان آن‌چنان باز و گشاده است كه آمادگى براى پذيرش هر واقعيتى، هرچند بزرگ باشد-دارند، اما به عكس بعضى روحشان آن‌چنان تنگ و محدود است كه گويا راهى و جايى براى نفوذ هيچ حقيقتى در آن نيست، افق ديد فكرى آنها محدود به زندگى روزمره و خواب و خور آن‌هاست. اگر به آنها برسند همه چيز درست است و اگر كمترين تغييرى در آن پيدا شود گويا همه چيز پايان يافته و دنيا خراب شده است! هنگامى كه آيه فوق نازل شد از پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پرسيدند: شرح
صدر چيست؟ پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود:
«نور يقذفه اللّه فى قلب من يشاء فينشرح له صدره و ينفسح.» «نورى است كه
خدا در
قلب هركس بخواهد مى‌افكند و در پرتو آن، روح او وسيع و گشاده مى‌شود» پرسيدند: آيا نشانه‌اى دارد كه با آن شناخته شود؟ فرمود:
«نعم، الانابة الى دار الخلود و التّجافى عن دار الغرور و الاستعداد للموت قبل نزول الموت.» «آرى نشانه‌اش توجه به سراى جاويدان و دامن برچيدن از زرق و برق
دنیا و آماده شدن براى
مرگ است (با
ایمان و
عمل صالح و تلاش و كوشش در راه حق) پيش ازآن‌كه مرگ فرارسد.»
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «شرح صدر»، ج۲، ص۵۸۱.
