شرح جمل الزجاجی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« شرح جمل الزجاجى» اثر
ابی الحسن علی بن مومن بن محمد بن علی ابن عصفور اشبیلی ( ۶۶۹ ه‌ق)، شرحى است بر كتاب« الجمل» اثر
زجاجی كه در موضوع علم صرف و نحو، به زبان عربى و در اوايل قرن هفتم
هجرى، نوشته شده است.
در بخش اول كتاب شرح حال زجاجى و
ابن عصفور آمده است.
حاجی خلیفه ، اين اثر را شرح« الجمل» جرجانى دانسته است.
اين كتاب، سه بار با نام هاى«
الشرح الکبیر » يا«
احکام ابن عصفور »،«
الشرح الاوسط » و«
الشرح الصغیر » توسط ابن عصفور شرح شده است.
زجاجى كتاب خود را به مجاميع و طوائف نحوى، صرفى و لغوى تقسيم كرده و مطالب را با بحث و بررسى ابواب نحوى شروع نموده است.
ابن عصفور بر كتاب زجاجى، مطالبى از جمله: باب
عطف بیان و باب اخبار را اضافه و ابوابى را نيز حذف كرده است، از جمله: ابواب ساختمان مصدرها، اشتقاق اسم مصدر، اسم مكان، ابنيه اسماء، ابنيه افعال، تصريف، ادغام،
حروف مهموسه و
حروف مهجوره . وى اين ابواب محذوف را در كتابى ديگر به نام«
الممتع فی التصریف » ذكر نموده است.
ابن عصفور ابواب
جمع مکسر را يك باب نموده، در حالى كه در كتاب زجاجى، چنين نيست. همچنين موضوع
موصولات در يك جمله آمده، اما زجاجى در دو موضع از كتابش، به آن‌ها پرداخته است.
به علاوه ابن عصفور، ابواب جمل را به فصول تقسيم نموده است، مثلا تثنيه را به سه قسمِ تثنيه در لفظ و معنى، تثنيه در لفظ نه در معنى، تثنيه در معنى نه در لفظ. همچنين مثنّى را به دو قسم منقوص و غير منقوص و جمع را به چهار قسم جمع سالم، مكسر، اسم جنس و اسم جمع، تقسيم كرده است.
ابن عصفور در اين شرح، متن كتاب زجاجى را نياورده، بلكه به طور مستقيم، به شرح كتاب پرداخته است؛ مگر در موارد اختلاف كه براى شاهد مثال، متنى از كتاب زجاجى را ذكر كرده است.
پاورقى‌ها، چهار بخش دارد، تخريج، لفظ، معنى و اعراب كه هر كدام از اين چهار بخش براى اشعارى است كه در متن آورده شده است.
فهرست مطالب كتاب در پايان هر سه جلد كتاب ذكر شده است.
فهرست آيات قرآن، مصادر و مراجع، قوافى ارجاز، قوافى اشعار، اعلام، شواهد شعرى، امثال و احاديث نبوى، در پايان جلد سوم آمده است.
نرم افزار ادبیات عرب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
