شرح ترددات المختصر النافع (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شرح ترددات المختصر
النافع تالیف
علی بن ابراهیم بن سلیمان قطیفی و ایشان تا
سال ۹۹۵ ق زنده بوده است.
کتاب
شرح ترددات المختصر
النافع از
شروح مختصر و با ارزشی است که به
شرح قسمتی از مطالب مختصر
النافع پرداخته است که در آن،
محقق حلی (م ۶۷۶ ق) با عنوان «تردد» آن را مطرح نموده است.
کتاب مختصر از متون فقهی است که از زمان نگارش آن مورد اعتماد فقهای عظام واقع شده و
شروح متعددی همچون «
کشف الرموز » فاضل آبی، «
مهذب البارع »
ابن فهد ، «
ریاض المسائل »
سید علی طباطبایی ، «
ایضاح النافع » شیخ
ابراهیم بن سلیمان قطیفی ، «
غایة المرام »
سید محمد عاملی ،
صاحب المدارک بر آن نگاشته شده است.
بعضی از این
شروح مثل کشف الرموز خلاصه و مختصر و بعضی همچون ریاض المسائل و مبسوط به
شرح این کتاب پرداخته‌اند.
کتاب
شرح ترددات،
شرح مختصری است که به بیان منشا تردید در حکم مسائل فقهی پرداخته است و در عین مختصر بودن به نکات فقهی ارزشمندی متعرض شده است.
پدر مؤلف، شیخ
ابراهیم بن سلیمان قطیفی نیز کتاب
ایضاح النافع فی شرح النافع فی مختصر الشرایع و همین طور حواشی بر کتاب مختصر را تالیف نموده است.
بنظر می‌رسد به علت درگیری که بین
پدر وی فقیه فاضل و محدث دانشمند شیخ ابراهیم بن سلیمان و
محقق کرکی (م ۹۴۰ ق) وجود داشته است که به قسمتی از آنها در
روضات الجنات و
ریاض العلماء اشاره شده است. در منابع و مآخذ موجود
شرح مفصل و مبسوطی از زندگی نامۀ این
پدر و
پسر وجود ندارد و حتی به تاریخ ولادت و وفات و تالیفات آنها نیز کمتر اشاره شده است.
از زمان تاریخ نگارش کتاب اطلاع دقیقی موجود نیست ولی با توجه به نسخۀ «الف» که در چاپ کتاب از آن استفاده شده است قبل از سال ۹۹۵ ق تالیف شده است. کتاب موجود در دار المصطفی لاحیاء التراث در چاپخانۀ
امین و در سال ۱۴۱۹ ق منتشر شده است.
تقسیم بندی مطالب کتاب دقیقا نظیر کتاب
النافع فی مختصر الشرایع است و فقط بعضی از قسمت‌های آن که عنوان تردد وجود ندارد، موجود نیست که عبارتند از: کتاب‌های
اعتکاف ،
ضمان ،
صلح ،
شرکت ،
مضاربه ،
مزارعه و
مساقات ،
اجاره ،
خلع و
مبارات ،
ایمان ،
احیاء موات .
در انتشار کتاب موجود از دو نسخۀ خطی استفاده شده است که عبارتند از:
۱- نسخه‌ای که از روی نسخۀ
کتابخانه عمومی آیة الله حکیم در
نجف اشرف، تصویر برداری شده است. این نسخه در
سال ۹۹۵ ق، در زمان زندگانی مؤلف استنساخ شده است و به خط سید
محمد علی بن سلطان محمد عریضی می‌باشد.
این نسخه که در
الذریعة به آن اشاره شده است و آن را متعلق به کتابخانۀ شیخ
محمد سماوی دانسته است، نسخۀ مورد اعتماد در چاپ کتاب موجود می‌باشد.
۲- نسخۀ کتابخانۀ آیة الله عظمی نجفی مرعشی در
قم ، با شمارۀ ۵۶۵۷، که زمان نگارش و نویسندۀ آن مشخص نیست.
هم چنانکه در عنوان اصطلاحات کتاب در مختصر
النافع آمده است: حینما یسند قولا الی التردد یقصد عنه ما یعارض الدلیلان.
یعنی هنگامی که حکمی فقهی با عنوان «تردد» بیان شده است مقصود و منظور جایی است که دو دلیل با هم تعارض داشته باشند.
با توجه به مواردی که در متن کتاب مطرح شده است منظور از دلیل، روایت یا آیۀ قرآن نمی‌باشد بلکه گاهی اصل عملی با روایت و گاهی
عرف با لغت متعارض می‌شوند و گاهی
تخییر در متن روایت وجود دارد. (ص ۵۸ کتاب).
اگر چه مؤلف در اکثر موارد به بیان منشا تردید و انتخاب یکی از دو نظریۀ فقهی می‌پردازد اما در بعضی از موارد توقف در مساله را انتخاب می‌کند به عنوان نمونه در کتاب نکاح شمارۀ ۴۱ پس از بیان دو نظریه می‌گوید: «و انا فی هذه المسالة من المتوقفین»، و یا در شمارۀ ۴۲ همان کتاب: «و الاقوی لزوم الشرط و ان کان التوقف احوط. (صفحۀ ۴۹ و ۵۰ کتاب).
از طرف دیگر مؤلف همیشه در انتخاب نظریه با لفظ «الاقوی» نظرش را بیان نمی‌کند.
بلکه در مواردی نیز با لفظ «المعتمد» بیان می‌کند که به تفاوت این دو اشاره نشده است.
از نقاط مثبت کتاب احاطۀ مؤلف به نظریات فقها و بزرگان می‌باشد که در لابلای مطالب کتاب قابل مشاهده است و حتی مؤلف نظریات متفاوت
علامه حلی (م ۷۲۶ ق) را نیز در بعضی از مسائل مطرح می‌نماید به عنوان نمونه: و فتوی العلامة فی هذه المسالة مختلفة ففی المختلف اختاره المنع و فی القواعد و الارشاد اختاره الجوار. (صفحۀ ۵۱ کتاب).
از دیگر نقاط مثبت،
امانتداری وی در بیان نظریات
محقق حلی می‌باشد، به عنوان نمونه در وجه تردید شمارۀ ۵۶ پس از بیان منشا تردید با عبارت «و فی بعض النسخ (اشکال) و لاجل وقوع الاختلاف فی النسخة ذکرناها». (صفحۀ ۶۲)، به این نکته توجه می‌دهند که در بعضی از نسخه‌ها لفظ «تردد» وجود نداشته است بلکه لفظ «اشکال» وجود داشته است.
در بعضی از موارد اگر چه لفظ «تردد» وجود ندارد و به جای آن «اشکال» هست مؤلف به بیان منشاء تردید می‌پردازند به عنوان نمونه شمارۀ ۶۳: قوله «روی اسحاق بن عمار... و فیه اشکال» و همین طور در شمارۀ ۶۴ «و روی رفاعة... و فیه اشکال». (صفحۀ ۶۸ کتاب).
در بعضی از موارد اگر چه محقق حلی نظریه‌ای را پذیرفته است، اما مؤلف به بیان منشا تردید می‌پردازد. مثلا در کتاب تدبیر و مکاتبه شمارۀ ۶۰ «و فی کتابة الکافر تردد، اظهره المنع»، در حالی که اصطلاح اظهر در نظر محقق حلی، یعنی
اظهر در
فتوی و بنابراین محقق حلی حکم فقهی خود را که منع و عدم جواز است اختیار نموده است. (صفحۀ ۶۴ و ۸۳ کتاب).
همین طور در شمارۀ ۸۰ از کتاب
قضاء عبارت محقق این گونه است «و فی سماع الدعوی المجهولة تردد الشبهة الجواز» که نشان از انتخاب نظر فقهی محقق حلی دارد.
از نظریات جدید مؤلف این که نظر
شیخ طوسی و
شیخ مفید رحمهما الله را بدون این که دلیل شرعی در دسترس باشد حجت شرعی می‌داند. در شمارۀ ۷۶ در کتاب مواریث این گونه می‌گوید: و قولهما حجة استنادا الی امارة ترجیح ذلک و الاقوی ما قالاه رحمهما الله. (صفحۀ ۸۰ کتاب).
نرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
/span
