شرح الاسباب و العلامات (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شرح الاسباب و العلامات»، شرحی مزجی بر کتاب «الاسباب و العلامات» حکیم
نجیب الدین سمرقندی است که به قلم نفیس بن عوض کرمانی در سال ۸۲۷ ق به اتمام رسیده است.
سمرقندی این اثر را با عنوان
تلخیص قانون ابن سینا در بحث اسباب و علامات امراض جمع آوری کرده است تا در
سفر به همراه داشته باشد و به هنگام ضرورت از نکات کلیدی آن بهره مند گردد. ایجاز و اختصار این نگاشته باعث آن شده که مورد توجه بسیاری از پزشکان قرار گیرد و آن‌ها دانسته‌ها و تجربیات خود را به عنوان شرح پیرامون این اثر بنگارند.
شرح نفیس کرمانی یکی از مهم‌ترین این شروح که به همین انگیزه نگاشته شده است. اهمیت این شرح تا بدان جاست که دو قرن پس از تالیف آن، حکیم ارزانی هنگامی که قصد نگارش تالیفی در
طب دارد، به ترجمه این شرح می‌پردازد. شاهد دیگر بر اعتبار و اتقان این اثر مقبولیت آن در بین صدها اثری است که در زمینه
طب سنتی نگاشته شده است تا جایی که توانسته در کنار کتاب «
قانون »
ابن سینا به عنوان کتاب درسی و متنی آموزشی مورد توجه قرار گیرد.
این کتاب در ۲۹ باب و ۳۷۹ فصل نگاشته شده است. هر باب از این کتاب دارای فصولی متعدد است که در هر فصل از آن به
بیماری خاصی اشاره می‌شود.
مؤلف در این اثر همانند بسیاری از کتب مشابه در طب سنتی که به مبحث بیماری‌ها و
درمان آن‌ها پرداخته‌اند، از بیماری‌های سر شروع می‌کند و بیماری‌های هر بخشی از بدن را در بابی جداگانه مورد بحث و کنکاش قرار می‌دهد.
از آنجایی که
این اثر شرح کتاب «
الاسباب و العلامات » است، بالطبع مباحثی در آن پیگیری می‌شود که در «الاسباب و العلامات» آمده باشد. با این حال، مؤلف بسیاری از مباحث- از جمله مباحثی از کلیات و نیز شیوه ساخت داروها- را به صورت استطرادی مطرح می‌نماید.
مؤلف در تالیف این اثر به کلمات و آثار پیشینیان از جمله جالینوس،
بقراط ،
رازی ،
مسیحی ، ابن سینا استناد می‌کند؛ اما در کنار این استنادها گاه به سخن بزرگان ایراد می‌گیرد و گاه اشکالات نقل شده حول کلمات آن‌ها را پاسخ می‌دهد.
به طور کلی این اثر را می‌توان در دو بخش بررسی کرد:
یک بخش، شرح عبارات و توضیح کتاب «الاسباب و العلامات» است که گاه به توضیح کلمه و یا نشان دادن مرجع ضمیری و یا بیان و تفسیر عبارتی خلاصه می‌شود.
بخش دیگر، نکاتی است که مؤلف بر اساس نگاشته‌های پیشینیان بر کتاب می‌افزاید و یا تحقیقاتی است که خود بدان دست یافته است.
این اثر پس از تالیف مورد توجه بسیار قرار گرفت، از این رو چندین بار در
ایران و
هندوستان به چاپ رسیده است.
علاوه بر این یک بار توسط حکیم ارزانی به فارسی ترجمه شده است، که البته این ترجمه همراه با نکاتی سودمند از جانب مترجم آن است. همچنین این اثر توسط حکیم
خواجه رضوان احمد ، به زبان اردو ترجمه شده و در کراچی به چاپ رسیده است.
نسخه مورد استفاده این اثر در سال ۱۳۸۷ ش به همت مؤسسه احیای طب طبیعی در دو مجلد به چاپ رسیده است.
پاورقی‌های این اثر برگرفته از نسخه‌ای است که در هندوستان چاپ شده و به «حل المعضلات» معروف است. این حواشی منتخبی از فوائد طبی است که توسط مولوی حکیم سید حسین به عنوان حاشیه «شرح الاسباب و العلامات» نگاشته شده است. در برخی از پاورقی‌ها نیز که از جانب مصحح این اثر است، معادل لاتین بیماری‌ها ذکر شده است. علاوه بر این، مصحح در آخر این اثر چهار ضمیمه را که در آخر بعضی از نسخ بوده آورده است. این ضمائم در مورد
بحران ،
سموم ، دفع
حشرات گزنده و درمان گزیدگی آن‌ها است.
به غیر از فهرست مطالب، در آخر جلد دوم فهرست اعلام، کتب، امکنه، ابزار و اوزان نیز استخراج شده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
