شرح الأسماء الحسنی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شرح الاسماء الحسنی»، به
زبان عربی، از مهم‌ترین کتاب‌های عرفانی است که صدر الدین قونوی آن را به رشته ی تحریر درآورده است.
مطالب کتاب، در ذیل عناوین «مقدمة الؤلف»، «مقدمة فی الاسماء الالهیة»
و ۹۱
اسم از
اسماء الهی (برخی از
اسماء، با هم ذکر شده‌اند که با احتساب آنها، ۹۸
اسم می‌شود)، ارائه شده است.
مؤلف، در مقدمه کتاب اشاره می‌کند که معرفت شهودی، با مخالفت هوا
و قمع محبت
دنیا و تحقق به حقایق تقوا حاصل می‌شود، نه با ترتیب مقدمات
و ایراد شبهات... پس وصول به معرفت ذات متعالیه، از حیث نظر
و عقل ممکن نیست، چون نهایت چیزی که از طریق
عقل حاصل می‌شود، حیرت است.
قونوی، در ذیل عنوان «مقدمة فی الاسماء الالهیة»، مطالبی را متذکر می‌شود که رئوس پاره‌ای از آنها عبارت است از:
اصل در ذات مقدسه، تعری
و تنزه از صفات است؛
هر
اسم و صفتی، مقتضی کونی از اکوان است؛
ظهور ممکنات، به
اسماء و صفات است؛
ممکناتی که پا به عرصه وجود می‌گذارند، آثار
و نتایج
اسماء و صفاتند؛
اسماء الهی، غیر متناهی‌اند؛
اعیان، شئون حقند
و برای شئون حق، در دنیا
و آخرت نهایتی وجود ندارد؛
اسمای الهی، دارای اقسامی است، مانند مضمرات،
کنایات،
اسماء نیابت
و... ؛
اسماء الهی، توقیفی‌اند؛
انبیاء، اعلم خلق به
اسماء و صفات هستند؛
تقیید اسمای الهیه به ۹۹
اسم، برای تاکید است، نه حصر؛
احصاء
اسماء، اتصاف به آنهاست، نه شناختن
الفاظ و معانی آنها؛
اسماء حسنایی که قونوی به شرح آنها پرداخته است، عبارتند از:
هو، الله، الرحمن الرحیم، الملک، القدوس، السلام، المؤمن، المهیمن، العزیز، الجبار، المتکبر، الخالق، البارئ، المصور، الغفار، القهار، الوهاب، الرزاق، الفتاح، العلیم، القابض، الباسط، الخافض، الرافع، المعز، المذل، السمیع، البصیر، الحاکم، العدل، اللطیف، الخبیر، الحلیم، العظیم، الغفور، الشکور، العلی، الکبیر، الحفیظ، المقیت، الحسیب، الجلیل، الکریم، الرقیب، المجیب، الواسع، الحکیم، الودود المجید، الباعث، الشهید، الحق، الوکیل، القوی، المتین، الولی، الحمید، المحصی، المبدئ، المعید، المحیی، الممیت، الحی، القیوم، الواجد، الماجد، الواحد، الصمد، القادر المقتدر، المقدم المؤخر، الاول الآخر، الظاهر الباطن، الوالی المتعالی، التواب، المنتقم، العفو، الرئوف، المقسط، الجامع، الغنی المغنی، المعطی، المانع، الضار، النافع، النور، الهادی، البدیع، الباقی، الوارث، الرشید
و الصبور.
بخشی از مطالب کتاب:
به طور کلی
اسماء الهی بر دو گونه‌اند:
۱. اسمائی که
دلالت بر ذات احدیت می‌کنند، مثل هو؛
۲. اسمایی که دلالت بر غیر ذات می‌کنند که خود بر سه قسمند:
الف) اسمایی که دلالت بر اعیان صفات ثبوتی ذاتیه می‌کنند، مانند حی
و عالم؛
ب) اسمایی هستند که دلالت بر نسب
و اضافات می‌کنند، مانند اول، ظاهر
و باطن؛
ج) اسمایی که دلالت بر افعال می‌کنند، مانند خالق
و رازق.
رحمان، دلالت بر افاضه ی عامه بر اهل افتقار می‌کند، ولی رحیم، دلالت بر افاضه ی خاصه بر اهل افتخار می‌نماید.
خدای متعال، به اعتبار نفوذ تصرفش در عالم شهادت، ملک الملک
و به اعتبار نفوذ تصرفش در عالم غیب، مالک الملکوت
و به اعتبار تصرفش به طور مطلق، ملک است.
درباره ی
اسم شریف قدوسی گفته می‌شود که
طهارت و نزاهت، مردد بین مرتبه ی
اطلاق و تقیید
و حاکم بر تمامی اعیان
و ظاهر بر تمامی مظاهر است.
سلامت اهل حق، تنزه آنها از هرگونه
شک و شرک جلی یا خفی است.
عزت الهیه شامل مؤمن
و کافرمی شود.
جبر بر دو نوع است: جبر ذاتی
و عرضی
و جبر ذاتی دارای دو وجه است: وجهی به سوی هویت غیبیه واطلاق حقیقیه
و وجهی به سوی خلق که الوهیت نامیده می‌شود
و جبر عرضی به محمود
و مذموم تقسیم می‌شود.
عظمت،
برزخ بین هویت
و الوهیت
و الوهیت، برزخ بین عظمت
و خلق است.
نشانه استقرار
اسم متکبر در باطن سالک آن است که وی، هیچ گونه مخالفتی در برابر حق تعالی ندارد.
خلق، به خلق تقدیر
و خلق ایجاد تقسیم می‌شود.
درجات شهود اعیان ثابته، سه گونه است.
اهل شهود در مجلای سلطنت
اسم «الباری»، بر حسب درجاتشان متفاوتند.
انسان در مقام تصور
و توهم، مظهر
اسم «المصور» است.
رزق، یا صوری است
و یا معنوی
و برای هر کدام درجاتی است.
آثار
اسم «البصیر»، دارای مراتب سه گانه است که مرتبه ی سوم آن، مخصوص کمل عرفاست.
بین
اسم «الحاکم» با
اسم «العلیم» مشابهتی وجود دارد، ولی با این همه در «الحاکم»، حصول علم
شرط نیست، برخلاف «العلیم» که در آن شرط است.
ظهور وجود، در سایه ی عدل بوده
و مراتب اکوان مبتنی بر میل
و عدول می‌باشد.
حلم در لغت به معنای افاده است
و در
عرفان ، در طول قدرت می‌باشد.
باطن خلق، حق است
و ظاهر حق، خلق.
اسم «المقیت»، دارای دو جهت اقتدار
و ایصال الرزق است.
اسم «الحسیب»، برزخ بین
علم و جهل است
و نزول متشابهات، از احکام
اسم «الحسیب» است.
دوام مراقبه حضرت حق، از بزرگ‌ترین مراتب حفظ ادب است.
اعلی مرتبه ی علم، حمکت است
و خدای متعال به سبب حکمت، بر
داود علیه‌السّلام منت نهاد.
اسم «القوی» فقط برای انسان کامل ظهور پیدا می‌کند
و ذکر «لا حول
و لا قوة الا بالله»، مخصوص آدم
و کمل از
ورثه آدم است.
خدای متعال، سریان حیات در هر شیئی را پنهان داشته
و فقط بر
انبیاء و بعضی از اولیاء معلوم ساخته است.
موت در نزد اهل شهود، ازاله حیات در نفس الامر نیست، بلکه انتقال عین از موطن دنیا به موطن
آخرت است.
برای ولایت، مراتب غیر متناهی است که اعلی مرتبه آن، امامت کبری
و ادنی مرتبه آن، ولایت عبد بر اعضاء
و جوارح است.
کتاب، توسط شیخ قاسم طهرانی، تحقیق
و تصحصح شده است. وی، در مقدمه، به معرفی مؤلف
و این کتاب پرداخته است. فهرست‌های
آیات ،
احادیث و محتویات در آخر کتاب ذکر شده است. پاورقی‌ها بیشتر به ذکر اختلاف نسخ
و آدرس آیات قرآنی اختصاص یافته است.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
