شرح أسماء الله الحسنی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شرح
اسماء الله الحسنی»، اثر علامه
ابو القاسم عبد الکریم نیشابوری قشیری، به تشریح و توضیح برخی از
اسماء حسنای الهی پرداخته است. کتاب، به
زبان عربی نوشته شده و انگیزه مؤلف، بیان برخی از
اسماء خداوند و بررسی آنها بوده است.
کتاب، با مقدمه مفصلی از دکتر عبد الرئوف سعد و سعد حسن محمد علی آغاز و مطالب، در دو بخش و هر بخش در چندین باب، ارائه گردیده است.
نویسنده، ابتدا به آیاتی که در آنها
اسماء الهی ذکر شده، اشاره کرده، سپس سایر اسمایی را که با استفاده از سنت برای خداوند اثبات گردیده، مورد بررسی قرار داده است.
در مورد این
اسماء، ابتدا معنا و ریشه اشتقاق آنها مورد بحث قرار گرفته، در ادامه، اقوال
علما پیرامون برخی از آنها بررسی شده است.
در خلال بیان آیاتی که به
اسماء الهی اشاره دارند، داستان‌هایی از بزرگان و اولیا در مورد ویژگی‌های برخی از
اسماء ذکر شده است.
از جمله ویژگی‌های کتاب، استفاده از اشعار و اقوال بزرگان در معنا کردن
اسماء الهی می‌باشد.
مقدمه بعد از بیان زندگی نامه و تالیفات نویسنده، با استفاده از
قرآن و
سنت ، به تعریف
اسماء الحسنی پرداخته و به اسمایی که فقط در سنت ذکر گردیده اشاره کرده است.
در ادامه، ابیاتی از قصیده امیر احمد شرف الدین امیر کوکبان و
قصیده نونیه که در تعریف
اسماء الحسنی سروده شده، ذکر گردیده و تعاریف
امام غزالی و سیوطی از
اسم اعظم بررسی شده است.
بخش اول، در پنج باب زیر، به بررسی آیاتی از قرآن کریم پرداخته که در آنها به
اسماء الهی اشاره شده است؛ هر باب، مختص به یک آیه می‌باشد: ۱- «و لله الاسماء الحسنی» که بعد از ذکر سبب نزول آیه، معنی آن بیان و به اهمیت تکریم
اسماء الهی اشاره شده است. نویسنده، معتقد است هر که به
اسماء پروردگار خویش،
علم و معرفت پیدا کند، اسم خویش را فراموش خواهد کرد.
۲- «و لا تجهر بصلاتک و لا تخافت بها» در این باب، با استفاده از آیات، معانی مختلف دعا بررسی و این آیه معنی شده است.
۳- «تبارک اسم ربک ذی الجلال و الاکرام»، احتمالات ذکر شده در مورد معنای تبارک از جمله تقدس، عظمت، برکت و زیادت بررسی شده است. ستایش
خداوند به واسطه ذکر احسان و انعام او، استحقاق او در مورد صفاتی که بدانها متصف شده و
اعتقاد به اینکه کسی در آن صفات شریک خداوند نخواهد بود، از جمله وجوه ثنای الهی دانسته شده و نویسنده معتقد است از جمله آداب یاد کردن
اسماء الهی این است که انسان نفس خویش را به مقتضای آن
اسماء متصف گرداند.
۴- «سبح اسم ربک الاعلی» که ضمن تعریف انواع تسبیح، دوری کردن از
ریا یکی از مصادیق آن دانسته شده است.
۵- «اقرا باسم ربک الذی خلق» بعد از اشاره به کیفیت نزول آن، معانی آن بررسی شده است.
دوم، به نود و پنج اسم از
اسماء الهی اشاره کرده و آنها را توضیح داده است.
نویسنده، معانی این
اسماء را مورد بررسی قرار داده و در برخی موارد، به بیان آدابی که عبد باید در هنگام ذکر، بدانها متصف باشد، پرداخته است. برخی از این
اسماء عبارتند از: ۱- «الله» که در دو بخش مورد بحث قرار گرفته است: الف) اشتقاق که در مورد آن چند احتمال بررسی شده است از جمله اشتقاق از «اله»، «الوله» و «لاه».
ب) معنی که نویسنده معتقد است هر چند در معنای آن اختلاف وجود دارد، ولی تمام آنها به معنی واحد برمی گردند که همان علو و رفعت می‌باشد. در این بخش، قول مشایخ
صوفیه نیز در مورد معنای این اسم، مورد بررسی قرار گرفته است.
۲- «الملک» و مشتقات آن که به معنای
قدرت بر ایجاد و ابداع بوده و در مورد بندگان، به صورت مجازی به کار برده می‌شود. نویسنده در پی اثبات این امر است که هر کس مالک حقیقی را بشناسد، از قید هواهای نفسانی رهایی خواهد یافت.
۳- «القدوس» که به معنی طهارت و تقدس بوده و از جمله آداب ذاکر این اسم آن است که نفس خویش را از متابعت شهوات، مال خود را از
حرام و شبهات، وقتش را از صرف کردن به بطالت و قلبش را از کدورت و غفلت پاک گرداند.
۴- «السلام»، از جمله اسمایی است که در قرآن به آن اشاره شده و به معنی سلامت و ایمنی می‌باشد.
۵- «الخافض الرافع» که از
صفات فعلیه خداوند بوده و در اخبار به آنها تصریح شده است؛ یعنی هر کسی را که بخواهد، به وسیله انعام کردن مورد تکریم و عظمت قرار خواهد داد و هر که را اراده کند، به واسطه
انتقام ، خوار و ذلیل می‌کند.
۶- «القابض الباسط» که علاوه بر
روایات ، در آیات الهی نیز به آنها اشاره شده است. نویسنده، ضمن بیان کیفیت قبض و بسط، آنها را چنین معنا کرده است که خداوند، ارواح و اشباح موجودات را در هنگام
مرگ گرفته و هنگام زنده شدن آنها، حیات را به آنان اهدا می‌کند.
۷- «الرئوف» که نویسنده معتقد است بیان گر شدت رحمت و محبت خداوند نسبت به بندگان خویش می‌باشد.
۸- «الصمد» که معانی مختلفی برای آن بیان شده است از جمله باقی بودن و زوال نیافتن، دائمی بودن، کسی که
غذا نمی‌خورد، کسی که احساس گرسنگی و نیاز نمی‌کند.
۹- «الحمید» که
صفت مشبهه و به معنی
اسم مفعول بوده و بر این نکته دلالت دارد که خداوند به واسطه حمد خویش و بندگانش، مورد ستایش است.
المؤمن، المهیمن، العزیز، الجبار، المتکبر، الخالق، الباری المصور، الغفار، القهار، الوهاب، الرزاق، الفتاح، العلیم، التواب، المنتقم، المعز المذل، السمیع البصیر، اللطیف، الغفور الشکور، المقیت، الحسیب، الرقیب، الباعث، الحق المبین، المحصی، المتین، المبدی المعید، القادر المقتدر، ذی الجلال و الاکرام، المقسط الجامع، الباقی الوارث، الرشید، المغنی المانع و... از دیگر اسمایی هستند که معانی آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
در پایان می‌توان چنین ادعا کرد که کتاب، منبع جامع و مفیدی پیرامون
اسماء الهی و معانی آنها می‌باشد.
فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‌ها توسط محقق، به ذکر منابع و توضیحات مفصلی در مورد برخی کلمات و عبارات متن اختصاص دارد.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
