شرایط انتاج شکل سوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شرايط انتاج شكل سوم، به‌معنای شرایط لازم برای نتیجه‌بخش بودن
قیاس اقترانی شکل سوم از اَشکال مطلقات
و مختلطات به حسب
کمّ،
کیف و جهت است.
اشکال اربعه قیاس اقترانی به لحاظ اینکه مقدمات آنها
حملیه باشند یا
شرطیه، به
اقترانی حملی و شرطی منقسم می‌شوند
و به لحاظ اینکه مقدمات آنها از
قضایای مطلقه باشد یا
موجّهه به اَشکال مطلقات
و مختلطات منقسم می‌شوند.
انتاج اَشکال اربعه مشروط به شرایطی است که برخی از آنها مشترک میان همه اَشکال است که از آنها تحت عنوان «شرایط عمومی اشکال» یاد می‌شود
و برخی دیگر، شرایط اختصاصی‌اند که نسبت به‌هر شکل متفاوت از شکل دیگرند. از سوی دیگر، این شرایط به لحاظ کمّ، کیف
و جهت، به شرایط کمّی، کیفی
و جهتی تقسیم می‌شوند. شرایط جهتی به اَشکال مختلطات اختصاص دارند که قضایای تشکیل‌دهنده قیاس در آن اَشکال، از نوع قضایای موجّهه‌اند
و اما شرایط کمِّی
و کیفی، بین اَشکال مختلطات
و مطلقات مشترک‌اند.
شرایط اختصاصی شکل سوم به‌لحاظ کمّ، کیف
و جهت به‌شرح ذیل است:
حداقل یکی از دو مقدمه باید
کلّی باشد، زیرا اگر هر دو جزئیه باشد ممکن است آن بخش از
حد اوسط که
حد اصغر بر آن حمل شده (
و با اصغر
متحد است) غیر از آن بخشی باشد که با
حد اکبر اتحاد دارد
و با این احتمال، حد اکبر برای حد اصغر ثابت نمی‌شود
و اتحاد فی‌الجمله آنها یقینی نخواهد بود.
مقدمه صغرا باید موجبه باشد تا حد اصغر در حد اوسط مندرج شود
و حکمی که در مقدمه کبرا در باره حد اوسط صادر می‌شود به اصغر هم سرایت کند.
مقدمه صغرا باید فعلیه باشد، نه
ممکنه؛ به عبارت دیگر، جهت در صغرا باید حداقل
مطلقه عامه باشد، زیرا تا صغرا
فعلیت نداشته باشد اوسط با اصغر بالفعل
متحد نمی‌شود
و تا این
اتحاد حاصل نشود
اتحاد یا مباینت اصغر با اکبر ثابت نمی‌شود.
نتیجه عدم رعایت این شرط، اختلاف در نتایج است؛ مثلاً اگر بگوییم: «هر انسانی ممکن است کاتب باشد
و هر انسانی ناطق است»، نتیجه صحیح عبارت است از: «بعضی کاتب‌ها ممکن است ناطق باشند»، ولی اگر بگوییم: «هر انسانی ممکن است پوشش داشته باشد
و بعضی از انسان‌ها همیشه عریان‌اند»، نتیجه صحیح عبارت است از: «هیچ انسان پوشیده‌ای عریان نیست»
و اختلاف در نتیجه دلیل عقیم بودن
قیاس است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان،
التحصیل.
• شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «شرایط انتاج شکل سوم»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۱۷.
