شخصیت حقیقی (حقوق)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شخص حقیقی از اصطلاحات
علم حقوق بوده و در حقیقت همان فرد انسانی می‌باشد. اشخاص حقیقی با زنده شدن دارای حقوقی می‌گردند و در زمان حیات خود آنها را دارا می‌باشند که به آنها
اهلیت گفته می‌شود. در ماده ۹۵۶
قانون مدنی آمده است که اهلیت برای دارا بودن حقوق با زنده متولد شدن
انسان شروع و با مرگ او تمام می‌شود. هر شخص بوسیله
نام،
اقامتگاه و
اسناد ثبت احوال از اشخاص دیگر متمایز می‌شود.
وجود شخص طبیعی از لحاظ حقوقی با تولد او آغاز می‌شود. یعنی تا قبل از تولد و در
دوران جنینی موجود مستقلی به شمار نمی‌آید اما ممکن است دارای
حق باشد مشروط به این که زنده متولد شود. ماده ۹۵۷ قانون مدنی در این باره مقرر می‌دارد: «حمل از حقوق مدنی متمتع می‌گردد مشروط بر اینکه زنده متولد شود.» یعنی ممکن است کسی به نفع او
وصیت کند و در نتیجه برای او حقی ایجاد شود (ماده ۸۵۱ قانون مدنی: وصیت برای حمل صحیح است لیکن
تملک او منوط است بر اینکه زنده متولد شود.)
و یا طبق ماده ۸۷۵ ق. م
ارث می‌برد. (قانون مدنی، ماده ۸۷۵: شرط
وراثت زنده بودن در حین فوت
مورث است و اگر حملی باشد در صورتی ارث می‌برد که
نطفه او حین الموت منعقد بوده و زنده هم متولد شود اگر چه فوراً پس از تولد بمیرد.)
وجود شخص طبیعی با مرگ پایان می‌پذیرد. انسان با مرگ شخصیت خود را از دست می‌دهد و دیگر نمی‌تواند صاحب حق و
تکلیف باشد.
هر شخص بوسیله نام، اقامتگاه و اسناد ثبت احوال از اشخاص دیگر متمایز می‌شود.
نام که یکی از ممیزات هر اشخاص حقیقی است از دو جزء ترکیب می‌شود: نام شخصی یا نام کوچک که آن را به اختصار نام می‌گویند و
نام خانوادگی. نام خانوادگی شخص که در
دفاتر ثبت احوال به ثبت می‌رسد دارای
آثار حقوقی می‌باشد که در زیر به آن اشاره می‌شود:
به کار بردن نام هم حق و هم تکلیف است. از آنجا که به کار بردن نام خانوادگی حق شخص است، نمی‌توان شخص را از استفاده از نام قانونی خود منع کرد. از سوی دیگر به کار بردن نام خانوادگی یک تکلیف است و انسان مکلف است با نام خانوادگی که برای او تعیین شده و به ثبت رسید است خود را به
مراجع قانونی معرفی کند و
اسناد قراردادها را با نام خانوادگی خود امضا نماید. هم چنین هنگام شرکت در
انتخابات از نام خودش استفاده کند.
نام خانوادگی یک حق برای شخص ایجاد می‌کند که مورد حمایت قانون است. هرکس که نام خانوادگی او را شخص دیگری بدون حق، انتخاب و اتخاذ کرده باشد، می‌تواند در دادگاه
اقامه دعوی کرده و تغییر نام خانوادگی آن شخص را بخواهد. (به علاوه قانون برای کسی که نخستین بار یک نام خانوادگی را برای خود انتخاب کرده و در دفتر نام خانوادگی اداره ثبت احوال به ثبت رسانده است حقی به عنوان حق تقدم نام خانوادگی قائل شده است که قابل انتقال به ورثه است. براساس این حق دیگری نمی‌تواند در حوزه آن اداره همان نام خانوادگی را انتخاب کند، مگر با اجازه دارنده
حق تقدم.)
(ماده ۹۹۸ ق. م: «هر کس که اسم خانوادگی او را دیگری بدون حق اتخاذ کرده باشد می‌تواند اقامه دعوی کرده و درحدود قوانین مربوطه تغییر نام خانوادگی غاصب را بخواهد...» )
چون حق شخص بر نام خود یک
حق غیرمالی (حق غیرمالی حقی است که موضوع آن مستقیماً مال نباشد.) و از حقوق مربوط به شخصیت است، قابل نقل و انتقال نیست. البته حق تقدم نام خانوادگی پس از فوت دارنده آن به وراث قانونی او انتقال می‌یابد و هر یک از
وراث می‌تواند علیه شخصی که نام خانوادگی او را بدون مجوز قانونی انتخاب کرده، اقامه دعوی نماید و تغییر نام خانوادگی او را از
دادگاه بخواهد، ولی اگر وراث بخواهند به شخصی اجازه دهند که نام خانوادگی آنها را انتخاب کند، باید همگی اجازه دهند.
اقامتگاه نیز مانند نام، یکی از وجوه تمایز اشخاص حقیقی است و شخص را از لحاظ حقوقی به محل خاصی مرتبط می‌سازد. همان طور که هر شخص نامی دارد، اقامتگاهی نیز باید داشته باشد زیرا روابط حقوقی اشخاص ایجاب می‌کند که برای هر شخص محل معینی به عنوان اقامتگاه در نظر گرفته شود. شخص همیشه در اقامتگاه خود حاضر فرض می‌شود اگرچه در واقع در آن محل حضور نداشته باشد.
ماده ۱۰۰۲ ق. م در تعریف اقامتگاه مقرر می‌دارد: «اقامتگاه هر شخصی عبارت از محلی است که شخص در آنجا سکونت داشته و مرکز مهم امور او نیز در آنجا باشد اگر محل سکونت شخصی غیر از مرکز مهم امور او باشد مرکز مهم امور او اقامتگاه محسوب است. اقامتگاه
اشخاص حقوقی مرکز عملیات آنها خواهد بود.» مثلاً ممکن است شخصی در
کرج سکونت داشته باشد اما مرکز مهم امور او
تهران باشد که در این صورت مرکز مهم امور شخص (تهران) اقامتگاه او خواهد بود. اقامتگاه سه نوع است:
۱-
اقامتگاه اختیاری یا ارادی محلی است که شخص برای سکونت و امور مهم خویش اختیار می‌کند. اصولاً هر شخص در انتخاب اقامتگاه آزاد است.
۲-
اقامتگاه اجباری اقامتگاهی است که قانون برای بعضی اشخاص تعیین می‌نماید، بدون این که اراده شخص در آن دخالت داشته باشد. مثلاً اقامتگاه مامورین دولتی محلی است که در آنجا ماموریت دارند، البته ماموریتی که مقید به مدت معین نیست.
۳-
اقامتگاه قراردادی اقامتگاه خاصی است که طرفین معامله برای اجرای تعهدات یا دعاوی ناشی از
قرارداد یا ابلاغ اوراق
دادرسی انتخاب می‌کنند.
به اسناد مربوط به
احوال شخصیه (احوال شخصیه اوصافی است که مربوط به شخص می‌باشد و قابل تقویم به
پول نیست مانند
ازدواج و
طلاق) که برابر مقررات ثبت احوال به وسیله ماموران رسمی تنظیم می‌شوند اسناد ثبت احوال یا
اسناد سجلی می‌گویند. اسناد زیر از جمله اسناد ثبت احوال به شمار می‌آید:
سند ثبت ولادت،
سند ثبت مرگ،
شناسنامه،
کارت شناسایی (
کارت ملی)،
دفتر رسمی ازدواج و
عقدنامه،
دفتر رسمی طلاق و
طلاق‌نامه
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «شخص حقیقی و حقوقی»، تاریخ بازیابی ۹۹/۲/۲۴.
