شاه عباس اول صفوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شاه عباس اول صفوی، یکی از مقتدرترین پادشاهان
ایران و پنجمین پادشاه
سلسله صفویّه بوده است.
شاه عباس اوّل، فرزند
سلطان محمّد خدابنده صفوی و پنجمین
پادشاه سلسله صفویّه، در اوّل
رمضان ۹۷۸ق در هرات به دنیا آمد.
در دوره کودکی اسما حکومت خراسان را داشت. مرشدقلی استاجلو، حاکم تربت حیدریّه، او را تحت حمایت خود گرفت و در
ذیقعده ۹۹۶ق وی را به عنوان شاه عباس در قزوین به تخت سلطنت نشاند و پدرش، سلطان محمّد خدابنده، را برکنار و زندانی کرد.
شاه عباس پس از سرکوب سران یاغی قزلباش، در سال ۹۹۸ق با دولت عثمانی صلح کرد و به خراسان تاخت و ازبک‌ها را که خراسان را عرصه تاخت و تاز خود کرده بودند شکست داد و عقب نشاند. آنگاه در سال ۱۰۰۰ق پایتخت دولت صفویّه را از قزوین به اصفهان منتقل و با دعوت از کارشناسان نظامی انگلیسی (برادران شرلی) ارتش ایران را به سلاح‌های جدید مجهز کرد.
وی در سال ۱۰۱۱ق با
دولت عثمانی وارد جنگ شد و سرزمین‌های اشغالی ایران و قسمت عمده‌ای از عراق عرب را به تصرّف خود درآورد. پس از آن، سپاه ایران به فرماندهی اللهوردی خان با اشغالگران پرتغالی که بنادر جنوبی ایران را در تصرّف خود داشتند وارد جنگ شد و آنان را در سال ۱۰۲۳ق از بندر گمبرون (بندرعباس) و در سال ۱۰۳۱ق از جزیره هرمز بیرون راند. در آن زمان
اصفهان، پایتخت صفویه، به اوج شهرت و رونق رسید.
در زمان شاه عباس میدان نقش جهان، مسجد شیخ لطف‌اللّه، کاخ عالی قاپو، بازار قیصریه، پل اللهوردی خان و ده‌ها مدرسه و مسجد و بنای دیگر ساخته شد.
شاه عباس برای رونق دادن به صنعت و تجارت در اصفهان،
ارامنه را از ارمنستان، که مورد حمله عثمانی‌ها بود، به اصفهان انتقال داد و محلّه جلفای نو را برای اقامت آنان بنا کرد. همچنین تبریزیان را که در فنون زرگری و صنایع ظریفه استاد بودند به اصفهان منتقل و محلّه تبریزآباد (عباس آباد) را برای آنان احداث کرد. در آن دوره،
هند و ماوراءالنهر و بسیاری از کشورهای اروپایی در ایران تجارتخانه و نمایندگی سیاسی داشتند. شاه عباس به بازسازی راه‌های اصلی کشور پرداخت و ده‌ها کاروانسرا در مسیر این راه‌ها بنا کرد.
شاه عباس دوستدار علم و فرهنگ بود. به تشویق او بسیاری از علمای جبل عامل، عراق عرب و شهرهای مختلف ایران به اصفهان آمدند و ده‌ها مدرسه علمیه بنا شد و
فقه،
اصول،
کلام،
ادبیات،
حکمت و
عرفان رونق گرفت و روحانیون مناصبی مانند صدارت و شیخ الاسلامی را به دست آوردند. شاه عباس به هنرمندان و شعرا ارج می‌نهاد. علیرضا عباسی و صادقی افشار و بسیاری از ادبا و فضلا در کتابخانه سلطنتی به فعالیت‌های ادبی و هنری مشغول بودند.
شاه عباس احترام و ارادت زیادی برای علما و سادات قائل بود و برای مرمّت و توسعه
آستان قدس رضوی و بقاع متبرکه هزینه می‌کرد و پای پیاده به
مشهد مقدّس می‌رفت. شاه عباس گاهی شعر می‌سرود. این بیت از اوست:
"نه ز هر شمع و گلم چون بلبل و پروانه داغ یک چراغم ••• داغ دارد یک گلم در خون کشد".
با این حال مردی سخت‌گیر و بی‌رحم بود. او پدر خود را محبوس کرد، دو تن از برادران خود را نابینا ساخت، پسر ارشد خود، صفی‌قلی‌میرزا، را از سر بدگمانی به قتل رساند و در حمله به گرجستان بیش از ۷۰۰۰۰ نفر از گرجیان را قتل عام کرد. در سراسر سلطنت او بساط شکنجه‌های وحشیانه و زجر و آزار برپا بود.
شاه عباس در ۲۴
جمادی الاولی ۱۰۳۸ق پس از ابتلا به یک بیماری سخت در شهر اشرف مازندران درگذشت و ظاهرا در مقبره حبیب بن موسی در کاشان مدفون شد.
مهدوی، سیدمصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۴، ص۴۹.
