سید نصرالله اخوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تقوی، سیدنصراللّه اخوی تهرانی،
سیاستمدار،
ادیب و شاعر معاصر است.
وی در ۱۲۸۸/۱۲۴۲ش در
تهران متولد شد. پدرش، سیدرضا، از خاندان
سادات اخوی بود
تقوی علوم معقول و منقول را نزد
میرزا ابوالحسن جلوه (متوفی ۱۳۱۴) و
میرزا حسن آشتیانی (متوفی ۱۳۱۹) فرا گرفت. سپس برای تکمیل تحصیلات به عتبات رفت و از علمای نجف کسب فیض کرد و در همان‌جا از
میرزا حسین نوری (صاحب مستدرک، متوفی ۱۳۲۰)
اجازة روایت و
اجتهاد گرفت. پس از اتمام تحصیلات به
حج رفت و سپس به اروپا سفر کرد و در آن‌جا درباره قوانین موضوعة اروپا تحقیق کرد
تقوی در سالهای نخستینِ
انقلاب مشروطه به آزادی خواهان پیوست و از سران مشروطه خواهان شد. وی هم زمان با تشکیل اولین دورة
مجلس شورای ملی (۱۳۲۴ـ۱۳۲۶) از طرف طلاب تهران به نمایندگی بر گزیده شد
در ۱۳۲۴ عضو انجمنی مخفی شد که کارش نظارت بر امور مجلس و اعمال وزیران کابینه به منظور جلوگیری از مفاسد بود.
تقوی در مجلس بسیار فعال و مخالف اعمال ستم گرانة حکومت بود، به طوری که در ۱۳۲۵ در ماجرای اختلاف
محمدعلی شاه (حک :۱۳۲۴ـ۱۳۲۷) ومجلس، شاه خواستار اخراج و
تبعید چند تن، از جمله تقوی و تقی زاده، شد.
تقوی پس از فتح تهران در ۱۳۲۷، به عضویت «شورای کبرای مملکتی» در آمد.
در ۱۳۲۷ در مجلس سخنرانی کرد و از کوششهای علمای
نجف جهت پیروزی انقلاب مشروطه قدردانی کرد.
او در دورة دوم مجلس نیز وکیل مردم تهران شد.
در ۱۳۳۲ در دورة سوم مجلس، به رغم آرای بسیاری که آورده بود، به علت عضویت در
دیوان عالی کشور از مجلس استعفا کرد.
در ۲۲ شعبان ۱۳۴۰/ ۳۰ فروردین ۱۳۰۱، تقوی که طرفدار رضاخان (حک: ۱۳۰۴ـ ۱۳۲۰ش) و به تحریک وی، خواهان سقوط کابینة
حسن پیرنیا ملقب به
مشیرالدوله بود، در صحن وزارت دادگستری با حرکتی نمایشی از رئیس الوزرا، مشیرالدوله، بدگویی و در آن‌جا
تحصن کرد.
در ۲۶ شعبان ۱۳۴۰، در کشمکش بین کودتاچیان و مشیرالدوله، تقوی در تظاهرات علیه مشیرالدوله با تهدیدی خواستار بازشدن درِ مجلس برای تظاهرکنندگان شد.
او در ۱۳۰۹ش عضو هیئت محاکمة نصرت الدوله، فرزند فرمانفرما (متوفی ۱۳۰۰)، به اتهام رشوه خواری بود.
تقوی سالها در عدلیة تهران اشتغال داشت، مدتی نیز رئیس
دیوان عالی کشور شد.
تقوی در دانشکدة
حقوق و معقول و منقول نیز تدریس می‌کرد و چندی ریاست آن‌جا را بر عهده داشت.
او در ۱۳۲۶ش در ۸۴ سالگی در تهران درگذشت.
وی در سرودن شعر به شیوة قدما تبحر داشت و پیرو سبک
ناصرخسرو و
سنایی غزنوی بود
اشعار تقوی به شکل مدون چاپ نشده است. وی به استقبال از قصیدة ایوان مدائن خاقانی شروانی، در هجو
احمدشاه و مدح سردارسپه قصیده ای سروده بود که احتمالاً به همین دلیل، بعدها رئیس دیوان عالی کشور شد.
تقوی برخی از متون کهن را تصحیح کرده است که عبارت‌اند از: ترجمة
الاشارات و التنبیهات ابوعلی سینا ، با مقدمة سیدحسن
مشکان طبسی (تهران ۱۳۱۶ش)؛ اوصاف
الاشراف خواجه نصیرالدین طوسی (تهران ۱۳۰۶ش)؛ تازیانة سلوک، مکتوب احمد غزالی به عین القضاة همدانی (تهران ۱۳۱۹ش)؛ جلدهای سوم و چهارم و پنجم
تفسیر ابوالفتوح رازی (تهران)؛ جاودان نامة افضل الدین مَرَقی کاشانی (باباافضل) در مبدأ و معاد و سلوک (تهران ۱۳۱۱ش)؛ درة التاج لِغرة الدباج قطب الدین محمود شیرازی (بی جا، بی تا.)؛ دیوان
ناصرخسرو ، با مقدمة تقی زاده (تهران ۱۳۰۷ش)؛ المفید للمستفید مولانا افضل الدین کاشانی (تهران ۱۳۱۰ ش)؛ تفسیر القرآن سیدعبداللّه بن محمدرضا حسینی معروف به شُبَّر (تهران ۱۳۵۲). تقوی همچنین کتابی تألیف کرد به نام هنجار گفتار، شامل مباحثی دقیق در معانی و بیان و بدیع. وی در جای جای این کتاب اشعار خود را به عنوان نمونة صنایع و فنون آورده است
او همچنین تحفة الوزراء یا اندرزنامه ــ که مجموعه اندرزهایی از حکما به خط
میرعماد است ــ (تهران ۱۳۱۴ش) و اندرزنامه یا پندنامة یحیویه امیرنظام گروسی (تهران ۱۳۱۴ش) را چاپ کرده است.
از دیگر کارهای فرهنگی تقوی مشارکت در تأسیس
کتابخانة ملی است که به اتفاق میرزا محمد علیخان نصرت السلطان و ملک المتکلمین در ۱۳۲۲ انجام شد.
(۱) مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری ، تهران ۱۳۵۷ش .
(۲) محمدباقر برقعی ، سخنوران نامی معاصر ایران ، قم ۱۳۷۳ش .
(۳) محمدتقی بهار، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران ، تهران ۱۳۲۳ـ۱۳۶۳ش .
(۴) نصراللّه تقوی ، هنجار گفتار: در فن معانی و بیان و بدیع فارسی ، تهران ۱۳۱۷ش .
(۵) محمدعلی سفری ، مشروطه سازان ، تهران ۱۳۷۰ش .
(۶) ابراهیم صفائی ، رهبران مشروطه ، ج ۱، تهران ۱۳۶۳ش .
(۷) محمدعلی عبرت نائینی ، تذکرة مدینة الادب ، چاپ عکسی تهران ۱۳۷۶ش .
(۸) احمد کسروی ، تاریخ مشروطة ایران ، تهران ۱۳۶۳ش .
(۹) احمد کسروی ، تاریخ هیجده سالة آذربایجان ، تهران ۱۳۵۵ش .
(۱۰) حسن مرسلوند، زندگینامة رجال و مشاهیر ایران ، ج ۲، تهران ۱۳۶۹ش .
(۱۱) حسین مکی ، تاریخ بیست سالة ایران ، ج ۵، تهران ۱۳۶۲ش .
(۱۲) مهدی ملکزاده ، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران ، تهران ۱۳۷۱ش .
(۱۳) محمدبن علی ناظم الاسلام کرمانی ، تاریخ بیداری ایرانیان ، چاپ علی اکبر سعیدی سیرجانی ، تهران ۱۳۶۲ش .
(۱۴) وحید ، ش ۲۴۸ و ۲۴۹ (دی و بهمن ۱۳۵۷).
(۱۵) محمود هدایت ، گلزار جاویدان ، تهران ۱۳۵۳ـ ۱۳۵۵ش .
دانشنامه جهان اسلام، بنیَاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تقوی، سیدنصراللّه اخوی تهرانی»، شماره۳۷۵۷.
