سید محمدعلی علوی گرگانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![آیت الله علوی گرگانی]()
سید محمدعلی علوی حسینی گرگانی (۱۳۵۹-۱۴۴۳ق/۱۳۱۸-۱۴۰۰ش)، از مراجع تقلید
شیعه و از فقهاء و مدرسین
حوزه علمیه قم در سده چهاردهم شمسی بود.
وی در
قم و
نجف نزد اساتید و آیات عظام
آیت‌اللّه بروجردی،
امام خمینی،
سید محمد محقق داماد،
سید محمدرضا موسوی گلپایگانی،
عباس‌علی شاهرودی،
محمدعلی اراکی،
مرتضی حایری یزدی،
میرزا باقر زنجانی،
سید ابوالقاسم خویی و دیگران
علوم دینی را فرا گرفته و به
درجه اجتهاد رسید و بعد از مدتی عهده‌دار مقام مرجعیت شد و در سال
۱۴۱۲ق، فتاوای خویش را در اختیار همگان قرار داد. تدریس، تالیف، تبلیغ، احداث و بنیاد بنا‌های خیریه و عام‌المنفعه و خدمات علمی و اجتماعی همچون ساخت مسجد و درمانگاه در
گرگان و تأسیس صندوق قرض‌الحسنه در
تهران، از جمله فعالیت‌های این عالم بود. از ایشان تالیفات متعدد فقهی، اصولی، حدیثی و رجالی برجای مانده است. این عالم، بر اثر ایست قلبی و یک دوره بیماری، روز سه شنبه ۱۴۰۰/۱۲/۲۴ شمسی در یکی از بیمارستان‌های قم درگذشت.
پدر
سید محمدعلی
علوی حسینی گرگانی، آیت اللَّه حاج
سید سجاد علوی گرگانی (طاب‌ثراه) نخستین شخصیت علمی منطقه «گرگان و دشت» و از مشهورترین علمای
استان مازندران به شمار می‌رفت. وی در سال
۱۳۲۲ق در یکی از روستا‌های
گرگان - النگ - در خانه آقا
سید قاسم - که مردی دائم‌الذکر و متهجد و مؤمن و متدین بود و پسردار نمی‌شد و با توسلات و ادعیه و اذکار فراوان،
خداوند این پسر را در ۶۵ سالگی‌اش بدو بخشید و پس از چند سال هم چشم از جهان فرو بست - به دنیا آمد. در حالیکه نوجوان بود، پدر و مادرش به فاصله سه روز از درگذشتند و سرپرستی وی را مرحوم آیت اللَّه حاج ملا
محمد هاشم کبیر کردکویی به عهده گرفت و مقدمات و ادبیات و بخشی از
علوم دینی را از او آموخت.
در سال
۱۳۴۴ق، به
مشهد مقدس عزیمت نمود و نزد اساتید بنامِ حوزه علمیه آن شهر مانند حضرات آیات:
میرزا مهدی اصفهانی،
ملا هاشم خراسانی،
فاضل بسطامی و
ادیب نیشابوری اوّل، سطوح عالیه را فرا گرفت.
در
۱۳۴۷ق به
حوزه علمیه قم مهاجرت کرد و در محضر آیات عظام: حاج
شیخ عبدالکریم حایری یزدی، حاج شیخ
محمدعلی حایری قمی، حاج میرزا
محمد فیض قمی، حاج شیخ
ابوالقاسم قمی، میرزا
محمدعلی شاه‌آبادی و میرزا
محمد ثابتی همدانی (قدس‌اللَّه‌اسرارهم)
فقه و
اصول و
حکمت و
کلام را فرا گرفت.
در سال
۱۳۵۳ق، به توصیه استادش آیت اللَّه حایری یزدی به
نجف اشرف رفت و مبانی علمی خویش را نزد آیات عظام:
سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ
محمدکاظم شیرازی،
محقق اصفهانی و
آقا ضیاء عراقی استوار ساخت و سخت مورد توجه آیت اللَّه
سید ابوالحسن اصفهانی قرار گرفت و همزمان به تدریس سطوح عالیه پرداخت (که از جمله شاگردانش در نجف، حضرات آیات: شیخ
محمدابراهیم و شهید شیخ
مرتضی بروجردی - فرزندان آیت اللَّه العظمی حاج شیخ
علی‌محمد بروجردی - و حاج میرزا
علی محدث‌زاده و حاج میرزا
محسن محدث‌زاده - فرزندان محدث بزرگوار حاج
شیخ عباس قمی (رحمة‌الله‌علیه) و مرحوم
شهید نواب صفوی بودند.)
وی، پس از ۱۲ سال اقامت در نجف، بنا به تقاضای فراوان مردم گرگان از آیت اللَّه
سید ابوالحسن اصفهانی و امر معظم‌له، در
۱۳۶۵ق رهسپار
ایران شد و در حوزه علمیه قم رحل اقامت افکند و به تدریس سطوح عالیه فقه و اصول پرداخت (که از جمله شاگردانش مرحوم آیت‌اللَّه حاج آقا
شهاب اشراقی بوده است). پس از چندی، با اصرار مردم متدین گرگان و امرِ آیت اللّه العظمی بروجردی، در
۱۳۶۶ق به گرگان بازگشت و به اقامه جماعت و
تبلیغ دین (در مسجد جامع)، تدریس علوم دینی (در مدرسه عمادیه) که از جمله شاگردانش فهرست‌نگار مشهور استاد
محمدتقی دانش‌پژوه و فرزندانش، و حضرات آیات:
طاهری گرگانی و
جناتی شاهرودی بوده‌اند، بنای حسینیه‌ها و مساجد و امامزادگان (که تعداد آنها به ۲۰۰ بنا می‌رسد)،
تفسیر قرآن - که چهار بار آن‌را به صورت کامل تفسیر نمود - و گره‌گشایی از مشکلات مردم و حلّ و فصل امور عامه پرداخت. وی به واسطه دارا بودن ملکات فاضله اخلاقی و مقام علم و دانش و تقوا، و بیان شیوا در مواعظ و نصایح و تفسیر قرآن، مورد توجه علما و مردم آن منطقه - از
شیعه و
سنّی - قرار گرفته و در فقه و تفسیر و
اخلاق، گوی سبقت را از همگنان ربوده بود.
او در پنجم
ربیع الثانی ۱۴۰۷ق درگذشت.
فرزندان ایشان، به غیر از آیت اللَّه العظمی
علوی، حجج اسلام آقایان حاج
سید محمدحسن و حاج
سید محمدحسین علوی می‌باشند و داماد‌های معظم له نیز حضرات آیات: حاج
سید حبیب‌اللّه طاهری گرگانی و حاج
سید حسن سبط احمدی می‌باشد. والده ماجده معظم له، صبیه مرحوم آقا شیخ
علی‌اصغر مؤیّد الشریعه شاگرد و محرّر مرحوم آیت‌اللَّه حاج
سید محمد حجت کوه‌کمری، داماد مرحوم حجةالاسلام ملا
محمود زاهد قمی (
۱۳۲۵ -
۱۲۶۶ق)
نماینده مردم قم در اولین دوره مجلس شورای ملّی - در زمان
مشروطیت - و هم‌شیره‌زاده مرحوم آیت اللَّه حاج میرزا
ابوالفضل زاهدی قمی بوده است.
ابوالزوجه آیت‌اللَّه العظمی
علوی هم، ادیب نامی قم، شارح و ناظم
نهج البلاغه و شاعر
اهل‌بیت (علیهم‌السلام) حجةالاسلام و المسلمین حاج شیخ
محمدعلی انصاری قمی (
۱۴۰۵ -
۱۳۲۸ق)
- صاحب کتاب‌های متعدد در دفاع از حریم تشیع - بوده است که او و برادرانش حضرات آیات: حاج شیخ مرتضی، حاج
شیخ احمد و حاج
شیخ محمود انصاری، همه از مشاهیر علما و خطبای
قم و نجف اشرف بوده‌اند.
آیت اللّه
علوی، در ایّام
ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلامالله
علیها) در سال
۱۳۵۹ق (خرداد ۱۳۱۸ش) در نجف اشرف زاده شد. این ولادت، موجی از شادی و سرور در دل پدرش برانگیخت، چه تا آن زمان چند پسر برای وی متولد شده بودند امّا همگی در همان کودکی، از دنیا رفته بودند. لذا وی به ساحت
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) متوسل شد و از آن حضرت، درخواست فرزندی عالم و صالح نمود.
آیت اللّه
سید سجاد
علوی، شبی در عالم خواب به محضر امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) مشرّف شد و حضرت، بدو مژده ولادت پسری را در آینده نزدیک داد و از او خواست تا فرزندش را به نام
علی نام‌گذاری نماید. هنگامی که این پسر به دنیا آمد، پدرش برای رعایت استحباب او را به‌نام «محمد» و برای قولی که به امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) داده بود، او را به «
علی» نام‌گذاری کرد. پدرش، بارها بدو می‌گفت: محمدعلی! تو با دیگر برادرانت تفاوت خواهی داشت و در آینده به مقامات عالیه خواهی رسید. چون تو را با
توسل به ذیلِ عنایت امیرالمؤمنین، از
خدا گرفته‌ام. معظم‌له، در دامان پدر و مادرش (رحمةاللَّه‌علیهما) پرورش یافت و بسیاری از مسائل دین و خواندن و نوشتن را در محضر پدرش بیاموخت.
آیت اللّه
سید محمدعلی
علوی، هفت ساله بود (۱۳۶۵ق) که همراه پدرش به ایران باز آمد و به
قرائت قرآن مجید و آموختن نصاب و حساب و
گلستان و پس از آن به یادگیری فنون ادب و علوم عرب نزد ایشان پرداخت. نخست، ادبیات و
مغنی و
مطوّل و بخشی از
شرح لمعه را نزد والدش بیاموخت و در سنّ شانزده سالگی (
۱۳۷۴ق)، همراه با معظم‌له و گروهی از همشهریانش به زیارت
عتبات عالیات،
بیت‌اللّه‌الحرام و
بیت‌المقدس و شامات نائل آمد (و در طول مسیر به بازگویی مسائل شرعی و خواندن کتاب‌های دینی برای کاروانیان می‌پرداخت)، در بازگشت از سفر
حج، قصد ماندن و تحصیل در
حوزه علمیه نجف را داشت که
آیت اللّه حکیم (رحمة‌الله‌علیه) (در زمانی که به دیدار پدر بزرگوارش آمده بود، و از قصد ایشان آگاه شد) فرمودند: اگر ایشان در حوزه علمیه قم به تحصیل بپردازد بهتر است، چون حوزه قم واجد دو ویژگی است: فنّ تدریس و فنّ سخنوری، شخصی که در آن حوزه تحصیل نماید هر دو را فرا می‌گیرد، هم‌درس می‌خواند و هم‌درس می‌دهد و هم به تبلیغ دین می‌پردازد، و لذا رهسپار حوزه علمیه قم شد و در محضر درس اساتید بزرگ همانند حضرات آیات:
مجاهدی تبریزی،
سلطانی طباطبایی و
ستوده اراکی، قرار گرفت و باقیمانده سطوح را فرا گرفت و این همه، ۴ سال به طول انجامید. (که نشانگر استعداد بسیارش در کسب معلومات و ضبط محفوظات است).
اساتید
سید محمدعلی
علوی عبارتند از:
۱. زعیم بزرگ شیعه
آیت اللّه بروجردی، که سه سال از درس
فقه ایشان (
۱۳۷۷-
۱۳۸۰ق) بهره برد.
۲. رهبر کبیر انقلاب آیت اللَّه العظمی
امام خمینی، که هشت سال (۱۳۳۵ - ۱۳۴۳) از درس
اصول (در مباحث الفاظ تا پایان قطع و ظن) ایشان استفاده کرد.
۳. آیت اللَّه
سید محمد محقق داماد - که دوازده سال از درس فقه و اصول وی بهره برد.
۴. آیت اللَّه العظمی
سید محمدرضا موسوی گلپایگانی. استاد، چند سال در درس فقه معظم‌له شرکت نمود و مورد توجه ایشان بود.
۵. آیت اللَّه حاج شیخ
عباس‌علی شاهرودی. استاد در بحث طهارت ایشان شرکت جستند و تقریرات آن‌را هم نگاشتند. استاد از کثرت حفظ و قوت حافظه معظم‌له تعریف و تمجید می‌کردند و می‌فرمود: ایشان، سرِ درس، وسائل را نمی‌آوردند و احادیث مورد استناد را با سندش از حفظ می‌خواندند.
۶. آیت اللَّه حاج شیخ
محمدعلی اراکی. استاد، در بحث صلاة الجمعه ایشان شرکت کرد و تقریرات آن‌را نگاشت.
۷. آیت اللَّه حاج‌آقا
مرتضی حایری یزدی - که مدّت ۱۵ سال در درس فقه ایشان شرکت جُست و مورد توجه فراوان معظم‌له بود. و تقریرات آن‌را هم نگاشتند و مورد توجه بسیار استادش قرار گرفت و استاد به نظرات ایشان، در مجلس درس گوش فرا می‌دادند و قوه اجتهادش را تأیید کردند و به او گفت: «آقای
علوی! دیگر لازم نیست شما به درس من بیایید و خودتان درس خارج شروع کنید».
همچنین، معظم له در ایام تعطیل حوزه علمیه قم در فصل تابستان به مدت هفت سال، به نجف اشرف می‌رفت و علاوه بر زیارت عتبات عالیات، به درس علمای بزرگ نجف رفته و از آنان بهره‌ور می‌شد. ایشان عبارتند از آیات عظام: امام خمینی،
سید ابوالقاسم خویی، آقای
شاهرودی و
میرزا باقر زنجانی (قدّس‌اللَّه‌اسرارهم).
آیت اللّه
علوی، عمر خویش را به تالیف و تدریس و تبلیغ دین گذرانید. ایشان از همان اوانِ تحصیل، به تدریس کتب ادبیات و سطوح پرداخت. (۱۳۳۴ش) بارها
سیوطی و مغنی و مطوّل،
شرح شمسیه و
شرح نظّام را تدریس کرد و در همان زمانِ نوجوانی (۱۶ سالگی) کتاب «
کشف الغاشیة عن وجه الحاشیه» را تالیف نمود.
از سال
۱۳۸۲ق به تدریس سطوح (
معالم،
قوانین،
شرح لمعه و
شرح تجرید) و سطح
عالی (
رسائل،
مکاسب و
کفایه و شرح منظومه) پرداخت و گاه روزانه، چهار درس را تدریس می‌کرد و درس‌هایش، در زمره معروفترین و چشمگیرترین درس‌های حوزه علمیه قم بود. یکی از مورخین حوزه علمیه قم - بیش از ۳۰ سال پیش (۱۳۵۰ش) درباره ایشان، نوشت: معظم‌له از فضلاء و مدرّسین و اساتید سطوح
عالی حوزه علمیه است، که به زیور علم و تقوا و متانت و بزرگواری آراسته است.
استاد، در سال
۱۴۰۵ق بود که بنا به تقاضای گروهی از فضلاء تدریس خارج فقه (بر اساس کتاب
شرایع الاسلام ابوالقاسم نجم‌الدین
جعفرِ محققِ حلّی) را آغاز کرد و کتاب‌های: طهارت و زکات را به پایان برد و در سال‌های آخر عمر شرح کتاب صلاة را ادامه می‌دادند و همزمان خارج اصول را نیز بر پایه کفایة الاصول آغاز نمود که دوره کامل آن ۱۵ سال به طول انجامید و به پایان رسید و دومین دوره آن را آغاز کرد.
وی در طول ۴۰ سال تدریس خویش، فضلای بی‌شماری را بهره‌مند ساخته که بسیاری از آنان، در شهر‌های مختلف و سمَت‌های گوناگون مانند: تدریس در حوزه و دانشگاه، امامت جمعه و جماعت، قضاوت و نمایندگی مجلس به خدمت به اسلام و مسلمین اشتغال دارند.
سید محمدعلی گرگانی از ملاحت گفتار، تتبع اقوال و دقّت و بررسی آنها، تحقیق مبسوط در روایات (فقه الحدیث) و جمع بین اخبار متعارضه و بررسی رجال حدیث برخوردار بود. ایشان، با نظر افکندن در کتاب‌های متداول و غیر متداول (همانند:
غنائم الایام میرزای قمی،
وسیلة المعاد ملا
اسماعیل عقیلی نوری،
جامع المدارک آیت اللّه خوانساری) و نقد و بررسی آنها و کاویدن ادلّه، سرانجام قولی را برگزیده که گاه این سخن با سخنِ دیگر فقیهان منطبق بوده و گاه متفرّد است.
ایشان، به حضور منظّم و بدون تعطیل در ایّام درسی و سرِ ساعت، بدون اندکی تاخیر - مقیّد بوده، و در روز‌های
چهارشنبه به شرح و توضیح حدیثی از فرمایشات
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌پردخت - و اگر روزی چهارشنبه، تعطیل باشد این کار را در روز پیشین آن انجام می‌داد - و از این رهگذر به شرح وصایای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)،
ابوذر غفاری و
عبداللّه بن مسعود توفیق یافتت. (که شرح وصایای پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به ابوذر به نام انوار اخلاقی «ره‌توشه پارسایان» چاپ رسیده است).
معظم له در طول درس، به یکایک پرسش‌ها و اشکالات - هر چند سست و بی‌پایه - شاگردان خود گوش فرا داده و با خوش‌رویی و اخلاق حسنه به پاسخ آنها می‌پرداخت و از شاگردان سخت‌کوش خویش به شایستگی تقدیر به عمل می‌آورد و بر فراز منبر تدریس، از آنان احترام می‌نمود. ایشان در خلال درس، نیز به ذکر مطالب مناسب از تاریخ و تفسیر و رجال و مواعظ نیز پرداخته و درسش، آمیز‌ه‌ای از مطالب گران‌قیمت و ارزشمند بود، که نتیجه سالیان فراوان مطالعات مختلف و تجربه‌های بسیار معظم‌له می‌باشد.
قرآن مجید، یکی از وظایف فقیهان و عالمانِ دین را انذار مردمان و تبلیغ رسالات خداوند بر می‌شمرد. «الذین یبلّغون رسالات الله ویخشونه ولا یخشون احداً الا الله
»
آیه شریفه «نَفْر» وظیفه یکایک اندیشمندان را تعیین نموده و آن «ابلاغ تکلیف» است. «فلو لانفر من کل فرقة طائفة لیتفقهوا فی الدین وَلِیُنذِرُوا قومَهم اذا رجعوا الیهم لَعَلَّهُمْ یحذرون
»
آیت اللَّه العظمی
علوی هم بر طبق عمل به وظیفه خویش، از همان اوان طلبگی‌اش به تبلیغ دین پرداخت و سالیان فراوان در ایام
ماه رمضان و
محرّم و
صفر بر مسند وعظ و ارشاد تکیه زده و هزاران نفر را با بیان شیوا و سخنان زیبای خویش از علوم
اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بهرمند نموده است و این شیوه پسندیده، حتی پس از مرجعیت معظم‌له ادامه داشت.
ایشان، به جز این ایام، سالیان فراوان، قبل از رسیدن به مرجعیت (۱۸ سال متمادی) در گرما و سرما، در تابستان و زمستان هر
پنجشنبه و
جمعه به
تهران می‌رفت و پیرامون معارف دین در مسجد فاطمیه سخن می‌گفت و در همین راستا، هیئت محترم وحدت فاطمیه و صندوق قرض‌الحسنه آن‌را هم تاسیس نمود و همزمان به تدریس شرح منظومه و شرح تجرید و اصول اعتقادات به گروهی از اساتید دانشگاه و دانشجویان محترم می‌پرداخت.
آیت الله
علوی، یکی از چهره‌های مشهور علم و تقوا و فقاهت در حوزه علمیه قم بوده و در زمان مرجعیت آیاتِ عظام و مراجع تقلید پیشین، چشم‌های بسیاری به سویش دوخته شده بود، پس از ضایعه وفات آنان بود که بسیاری از مردم مؤمن و متدین - به ویژه اهالی
مازندران و
گیلان - از جنابش تقاضای رساله عملیه نمودند، که معظم‌له در سال
۱۴۱۲ق، فتاوای خویش را در اختیار همگان قرار دادند - که به زبان‌های عربی و اردو نیز ترجمه شده - و بسیاری از مؤمنان در داخل و خارج کشور تقلید ایشان را پذیرفته و بخشی از شهریه طلّاب حوزه علمیه قم، همه ماهه توسط ایشان پرداخت می‌گردید.
آیت اللّه العظمی
علوی به جز تدریس منظّم فقه و اصول (که صدها نوارِ آن موجود است)، تبلیغ و ترویج شعائر دینی، پرورش شاگردان فراوان و راهنمایی مردمان و مقلّدان، دارای تالیفات متعدد فقهی، اصولی، حدیثی و رجالی است، که نام آنها عبارتند از:
۱. توضیح المسائل (به اردو هم ترجمه شده است)؛
۲. اجوبة المسائل یا پاسخ به جدیدترین استفتائات (۲ ج)؛
۳. مناسک حج. (آداب، اعمال و استفتائات حج)؛
۴.
منهج الصالحین (رساله توضیح المسائل عربی)؛
۵.
منهج الناسکین (مناسک حج عربی)؛
۶.
نورالهدی (تعلیقه بر
عروة الوثقی)؛
۷.
المناظر الناضرة فی احکام العترة الطاهرة (ج ۱. بخشی از کتاب الطهارة)؛
۸. تعلیقه بر تحریرالوسیله (۲ ج، چاپ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه))؛
۹.
گلچینی از انوار اخلاقی (برگزیده درس اخلاق روز چهارشنبه)؛
۱۰.
ره‌توشه پارسایان، انوار اخلاقی (ج ۱، شرح وصایای پیامبر اکرم به ابوذر غفاری)؛
۱۱. ره توشه پارسایان، انوار اخلاقی (ج ۲، شرح وصایای پیامبر اکرم به عبدالله بن مسعود)؛
۱۲.
روزه سپر مومن (شامل احکام، استفتائات و آداب روزه‌داری)؛
۱۳. احکام بانوان؛
۱۴. احکام جوانان؛
۱۵. احکام کسب و کار؛
۱۶. آشنایی با اعتکاف؛
۱۷.
کلید سعادت (احکام بانوان، گردآوری شده توسط حجةالاسلام فاطمی)؛
۱۸. توحید از دیدگاه علم (یکی از سخنرانی‌های معظم‌له)؛
۱۹. لئالی الاصول (۳ جلد آن به چاپ رسیده است).
۱. المناظر الناضرة (ج ۲ تا ۱۰. شرح مفصّل ابواب طهارت، صلاة و زکات
شرایع الاسلام)؛
۲. لئالی الاصول (۱۰ جلد. از مباحث الفاظ تا پایان استصحاب) – سه جلد آن به چاپ رسیده است؛
۳.
زبدة اللئالی - تلخیص کتاب فوق؛
۴.
القواعد الفقهیه (قاعده‌های: ضمان، لا ضرر، تقیه، عدالت، میسور و اصالة الصحة)؛
۵. رساله در فروع علم اجمالی؛
۶. رساله در تعادل و تراجیح؛
۷. رساله در اجتهاد و تقلید؛
۸. تقریرات درس فقه آیت اللَّه العظمی بروجردی (بحث: طهارت و قضا)؛
۹. تقریرات درس فقه آیت اللَّه محقق داماد (کتاب صلاة و حج)؛
۱۰. تقریرات درس فقه آیت اللَّه حاج شیخ عباس
علی شاهرودی (کتاب طهارت)؛
۱۱. تقریرات درس فقه آیت اللَّه اراکی (بحث صلاة الجمعة)؛
۱۲. تقریرات درس فقه آیت اللَّه حاج آقا مرتضی حایری (کتاب طهارت و خمس)؛
۱۳. تقریرات درس اصول آیت اللَّه العظمی امام خمینی (از بحث مقدمه واجب تا آخر قطع و ظن)؛
۱۴. تقریرات درس اصول آیت اللَّه محقق داماد (دوره کامل)؛
۱۵. تعلیقه بر
وسیلة النجاه؛
۱۶. تعلیقه بر
منهاج الصالحین؛
۱۷.
کشف الغاشیة عن وجه الحاشیه (توضیح مشکلات حاشیه ملا عبداللَّه، اولین تالیف معظم‌له)؛
۱۸.
نورالبیان فی تفسیر القرآن؛
۱۹. طبقات الرجال؛
۲۰. ره‌توشه پارسایان انوار اخلاقی (ج ۲ شرح وصایای پیامبر اکرم به امیرالمؤمنین).
آیت الله العظمی
علوی، احداث و بنیاد بنا‌های خیریه و عام‌المنفعه را وجهه همّت خویش ساخته و تا اواخر عمر، در ساخت - کلّی یا جزئی - چندین بنای خیر، نقش اساسی و سهم چشم‌گیر داشته است. معظم‌له، علاوه بر اجازه مصرف بخشی از
وجوه شرعیه برای احداث بنا‌های عام‌المنفعه، خود نیز به بنیادِ مسجد، حسینیه، درمانگاه و صندوق قرض‌الحسنه در نقاط مختلف اقدام فرموده است. تعمیر بخشی از مسجد جامع گرگان، تاسیس و تعمیر چند مسجد در گرگان و روستا‌های اطراف، مسجد اعظم (این مسجد عظیم - که در نوع خود بی‌نظیر است و در آن نواحی به سان گوهری می‌درخشد - در سال ۱۳۵۰ش ساخته شد. ماده تاریخ ساختمان آن‌را حجةالاسلام و المسلمین حاج شیخ محمدعلی انصاری قمی چنین سروده است:
این مسجد اعظم که درش بر همه باز است ••• ستوار چو
کعبه که در مُلک
حجاز است
از همت مردان خدا طی شد و تاریخ ••• تا روز جزا قبله‌گه اهل نماز است)
و درمانگاه آیت اللَّه حاج
سید سجاد
علوی در روستای النگ، حسینیه سیّدالشهداء در مهدی‌شهر سمنان، صندوق قرض‌الحسنه و هیئت محترم «وحدت فاطمیه» در خیابان هفده شهریور جنوبی (تهران) از آن جمله است. همچنین دفتر معظم‌له در قم و مشهد مقدس، در ایّام ولادت و شهادتِ
ائمه اطهار (علیهم‌السلام) و روز‌های پنجشنبه هر هفته، شاهد برگزاری مجالس معظم و با شکوهی است که خطبا و وعاظ محترم پیرامون معارف شیعی و احیای امر اهل‌بیت (
علیهم‌السلام)، به سخنرانی می‌پردازند و نام و یاد اهل‌بیت عصمت و طهارت را گرامی می‌دارند.
آیت الله العظمی
سید محمدعلی
علوی گرگانی سرانجام در روز سه شنبه ۱۴۰۰/۱۲/۲۴ شمسی برابر با ۱۲
ماه شعبان ۱۴۴۳ قمری پس از تحمل یک دوره بیماری در یکی از بیمارستان‌های قم بر اثر ایست قلبی درگذشت.
•
پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی علوی گرگانی، برگرفته از مقاله «زندگی‌نامه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۷/۲۷.
