سیاست و مهدویت (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اثر غلامرضا بهروز لک، تلاشی است برای
شناسایی برخی از مهم‌ترین مباحث مطرح در حوزه گرایش مطالعات سیاسی
مهدویت که به
زبان فارسی و در سال ۱۳۸۴ ش، به پیشنهاد گروه
حقوق و سیاست معاونت پژوهشی مؤسسه آینده روشن نوشته شده است.
کتاب با مقدمه مؤلف در بیان ارزش مباحث مهدویت آغاز شده و مطالب، در هشت فصل، مباحث سیاسی مهدویت را با نگرشی تخصصی و با استفاده از دست آوردهای
علوم سیاسی، دنبال کرده است.
مطالب، نخست به
مسئله شناسی مباحث سیاسی مهدویت پرداخته و ضمن آن، رهیافت‌های مختلفی که در بررسی این مباحث کاربردی هستند،
شناسایی شده است.
این رهیافت‌ها، گاه در قالب گرایش‌های مختلف علوم سیاسی است که از این جهت، این گرایش‌ها و ارتباط آن‌ها با مباحث مهدویت نیز مورد تحقیق قرار گرفته است.
در خلال مباحث، با مروری بر مفهوم سیاست و رویکردهای مختلف به آن در
جهان امروز، مباحث مهدویت در قالب گرایشات مختلف علوم سیاسی، بررسی شده است.
جهانی شدن از جمله پدیده‌هایی است که کتاب، به تفصیل از آن بحث کرده و مؤلف معتقد است، بدین وسیله می‌توان
روایات و پیش بینی‌های موجود در اخبار «ملاحم» را بهتر دریافت.
مباحث سیاسی مهدویت اسلامی، همانند دیگر حوزه‌های مطالعاتی مهدویت، مباحث علمی گسترده‌ای را دربرمی گیرد که شمای کلی آن، در فصل نخست، بررسی شده است.
مؤلف، ابتدا چیستی مفهوم سیاست و رویکردهای عمده به فعل سیاسی را تعریف کرده و با بیان مفهوم
سیاست در آموزه مهدویت، وجوه ضرورت مباحث سیاسی مهدویت و طبقه بندی آن‌ها را برمی شمرد.
در این فصل، مباحث مهدویت از منظر کاربردی، در شش گروه عمده طبقه بندی شده است:
در طبقه کلیات و مبانی مباحث سیاسی مهدویت، مباحثی که زمینه ساز و مقدمه مباحث سیاسی مهدویت اسلامی را تشکیل می‌دهند، بررسی می‌شوند؛ برخی از این مباحث، به مستندات و منابع آموزه مهدویت اسلامی تعلق دارد که مؤلف معتقد است، برخی از مباحثی را که نمی‌توان در دیگر بخش‌های مباحث سیاسی مهدویت مطرح نمود، در این بخش مطرح کرد.
فرهنگ، مجموعه‌ای از نگرش‌ها، ارزش‌ها، هنجارها، رسوم، سنت‌ها، شعایر و اعمال خاص پذیرفته شده، در یک جامعه تعریف شده و مؤلف در دوم، فرهنگ مهدویت و اهمیت آن را تشریح کرده، عرصه‌هایی را که در زمینه مهدویت خالی می‌بیند، بیان و در پی یافتن راهکارهایی برای کاربردی کردن این فرهنگ است.
نویسنده، اهمیت فرهنگ مهدویت را در هویت بخشیدن به فرد و جامعه دانسته و عرصه‌های مربوط به این فرهنگ را در دو عرصه
فرهنگ عمومی و
جامعه علمی دنبال کرده است.
در سوم، فرهنگ مهدوی و نقش هویت بخش آن، مورد بررسی قرار گرفته است. مؤلف، نمود فرهنگ مهدوی در یک جامعه را در امید به فرج دانسته و معتقد است در فرهنگ شیعی، دو عنصر وجود دارد که
انسان گرفتار را همواره امیدوار نگه می‌دارد که در
حیات خود مشمول فرج خواهد بود:
۱- آموزه اعتقادی حضور منجی در افق زمانی مشترک با فرد گرفتار.
۲- آموزه رجعت که
مؤمن منتظر را امیدوار می‌سازد، حتی اگر عمرش سرآید و جمال ظهور فرج را نبیند، با رجعت پس از
مرگ، فرج را شاهد خواهد بود.
چهارم، مهدویت و زندگی سیاسی معاصر اسلامی را بررسی کرده و دغدغه اصلی آن، قابلیت و چگونگی کاربرد آینده
شناسی در زندگی سیاسی حال است.
مسئله مهم در این فصل، این است که آموزه نجات و منجی گرایی که آرمان مشترک بشری است، تا چه میزان می‌تواند در تنظیم زندگی امروز جوامع به کار آید؟
نویسنده در پنجم، الگوی توسعه سیاسی در پرتو
عدالت مهدوی را مطرح کرده و در کنار مفهوم
شناسی این واژه، بعد از بیان مبانی نظری و مؤلفه‌های توسعه سیاسی در غرب، تلاش در نقد نظریه توسعه سیاسی در غرب، بر اساس مبانی اسلامی دارد و در پایان، توسعه سیاسی در جامعه مهدوی را با توجه به مبانی اسلامی، اخبار «ملاحم» و روایاتی که در باب
مدینه فاضله مهدوی آمده است، چنین تعریف می‌کند: «مشارکت سیاسی فعال و متعهدانه مردم، به رهبری
امام معصوم علیه‌السّلام، بر اساس شریعت و هدایت
الهی، برای زمینه سازی
سعادت و فضیلت اخلاقی در عرصه جهانی».
در سنت اسلامی، تعبیر جهانی شدن به کار نرفته، اما تعابیری چون حکومت جهانی
اسلام، حکومت جهانی
حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و... مفاهیمی آشناست. از این روی،
مسئله مهم مطرح شده در ششم، این است که بین حکومت جهانی حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و پدیده جهانی شدن، چه نسبتی وجود دارد؟
یکی از زمینه‌هایی که در زمانه ما موجب توجه بیشتری به آموزه فرج شده، پدیده جهانی شدن است. به رغم تفسیرها و گاه فرآیندهای ناسازگاری که در مواردی جهانی شدن با آموزه
مهدویت می‌یابد، نگرش نویسنده در هفتم، آن است که جهانی شدن در کل، زمینه‌های باور به آموزه فرج اسلامی را تسهیل و تقویت می‌کند.
از دیدگاه مؤلف، جهانی شدن می‌تواند با قرائت‌های خاصی به نام «ظرف تحول تاریخی»، از جهاتی در فهم پذیری و تبیین آموزه فرج، مؤثر واقع شود، بنابراین در این فصل، سعی شده است ابعادی از جهانی شدن جست وجو شود که می‌تواند در این فهم مؤثر باشند. علاوه بر آن، ابعاد ناسازگار با آموزه فرج نیز بررسی شده است.
موضوع خاصی که در آخرین فصل دنبال می‌شود، این است که جهانی شدن، زمینه ساز پدیده‌ای به نام «بحران معنا» شده که در واقع، با ظهور و گسترش منجی گرایی، ارتباط وثیقی دارد.
بعد سخت افزاری و نرم افزاری جهانی شدن، سیطره مدرنیته غربی و ادعاهای معناپردازی آن، پسامدرنیسم و بحران معنا در غرب، جهانی شدن و زمینه‌های منجی گرایی، از مباحث مهم این فصل است.
مؤلف در این اثر، به دنبال اثبات این مدعاست که منجی گرایی، می‌تواند بحران معنای
انسان را حل کرده و انسان را به آن طمانینه و آرامش لازم برساند.
کتاب مجموعه مقالاتی است که در چند سال اخیر، در نشریات علمی کشور، منتشر شده است.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها به بیان این مطلب اختصاص دارد که هر مقاله، در چه نشریه‌ای چاپ شده است.
نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
