سَعَة (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَعَة:(ذو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ) «سَعَة» به معنای
طاقت و توانائی است.
به موردی از کاربرد «سَعَة» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(لِيُنفِقْ ذو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَ مَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمّا آتاهُ اللَّهُ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلّا ما آتاها سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا) «آنان كه امكانات وسيعى دارند، بايد براى زنان شيرده از امكانات وسيع خود انفاق كنند و آن‌ها كه تنگدست‌اند، از آن‌چه كه خدا به آن‌ها داده انفاق نمايند؛ خداوند هيچ كس را جز به مقدار توانايى كه به او داده تكليف نمى‌كند؛ خداوند بزودى بعد از سختی‌ها آسانى قرار مى‌دهد.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
(لِيُنْفِقْ ذو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ) بايد صاحب سعه از سعه خود انفاق كند.
و
انفاق از سعه به معناى توسعه دادن در انفاق است، و
امر در اين جمله متوجه توان‌گران است، مى‌فرمايد مردان توان‌گر وقتى همسر بچه‌دار خود را
طلاق مى‌دهند، بايد در ايام عده و ايام شيرخوارى كودكشان، به زندگى مطلقه و كودک خود توسعه دهند.
آيه دربارۀ
نفقه زنان مطلّقه است، يعنى مردانى كه امكانات وسيع دارند و از
قدرت مالى برخوردارند (به اندازۀ توانايى) بايد از امكانات خود به آن‌ها انفاق كنند.
(لِيُنْفِقْ ذو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ)آيا اين دستور، يعنى انفاق به اندازۀ توانايى، مربوط به زنانى است كه بعد از جدايى،
شیر دادن كودكان را برعهده مى‌گيرند و يا مربوط به ايّام
عده است كه در آيات
قبل به‌طور اجمال
اشاره شده بود و يا مربوط به هردو است؟
معنى اخير از همه مناسب‌تر است، هرچند جمعى از مفسران، آن را تنها مربوط به زنان شيرده دانسته‌اند، در حالى كه در آيات گذشته در اين باره تعبير به «
اجر» شده نه «نفقه و انفاق».
به‌هرحال آن‌ها كه توانايى كافى دارند، بايد مضايقه و سخت‌گيرى نكنند و آن‌ها كه تمكن مالى ندارند، بيش از توانايى خود مأمور نيستند و زنان نمى‌توانند ايرادى به آن‌ها داشته باشند.
در آيه ۲۳۶
سوره بقره به واژۀ «موسع» برمى‌خوريم كه
اسم فاعل از مادۀ «سعة» به معنى «توان‌گر» است (در مقابل مقتر به معنى تنگدست)، آن‌جا كه مى‌فرمايد:
«اگر زنان را قبل از آميزش جنسى و تعيين مهر
طلاق دهيد گناهى بر شما نيست، آن‌ها را (با هديه‌اى مناسب) بهره‌مند سازيد، آن‌كس كه توانايى دارد به اندازۀ توانايى‌اش و آن‌كس كه تنگدست است به اندازۀ خودش.»
(مَتِّعوهُنَّ عَلَى اَلْموسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَى اَلْمُقْتِرِ قَدَرُهُ) كه البته در پرداخت اين
هدیه،
قدرت و استعداد افراد در نظر گرفته شده است.
و نيز واژۀ «موسعون» (جمع موسع به معنى «وسعت‌دهندگان») در آيه ۴۷
سوره ذاریات:
(وَ اَلسَّماءَ بَنَيْناها بِأَيْدٍ وَ إِنّا لَموسِعونَ) «ما آسمان را با
قدرت بنا كرديم و پيوسته آن را
وسعت مى‌بخشيم.»
در اين‌كه منظور از «انّا لموسعون» (ما پيوسته وسعت مى‌بخشيم) در اين‌جا چيست؟ در ميان مفسران گفتگوست:
بعضى آن را به معنى توسعۀ
رزق از سوى خدا بر بندگان از طريق نزول باران دانسته‌اند و بعضى آن را به معنى گسترش رزق از هر نظر مى‌دانند و بعضى نيز آن را به معنى
غنی و بى‌نيازى خداوند تفسير كرده‌اند، چرا كه خزاين او آن‌قدر گسترده است كه با اعطاى رزق به خلايق هرگز پايان نمى‌پذيرد.
ولى با توجه به كشفيات اخير در مسألۀ «گسترش جهان» معنى لطيفترى براى آيه مى‌توان يافت و آن اين‌كه خداوند آسمانها را آفريده و دائما گسترش مى‌دهد.
جالب توجه اين‌كه تعبير به
(إِنّا لَموسِعونَ) (ما گسترش دهندگانيم) با استفاده از جملۀ اسميه و اسم فاعل دليل بر تداوم اين موضوع است و نشان مى‌دهد كه اين گسترش همواره وجود داشته و همچنان ادامه دارد.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «سعة»، ج۴، ص ۶۶۵.
