سنگ مزارها و کتیبه‌های تاریخی گرگان و استرآباد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«سنگ مزارها و کتیبه‌های تاریخی گرگان و استرآباد»، تالیف مورخ گران قدر
اسدالله معطوفی به
زبان فارسی است. این کتاب اولین نمونه منحصر به فرد از نوع خودش است که بدین گونه و با این سبک و سیاق نوشته شده است.
کتاب از سه بخش تشکیل شده است که هر یک مشتمل بر مطالب مختلفی است که به ترتیب عبارت است از: ۱- تاریخچه
گرگان (گلستان امروزی)، ۲- گورستان‌های تاریخی دشت گرگان، ۳- گورستان‌های تاریخی کوهپایه‌ای گرگان، ۴- گورستان‌های کوهستانی گرگان، ۵- گورستان‌های درون
شهر.
این اثر به طور عمده مجموعه تصاویر و متن‌های ارائه شده، مربوط به سنگ مزارها و کتیبه‌های قدیمی ایالت تاریخی گرگان «استان گلستان فعلی» است که محصول تلاش هفت ساله نگارنده محسوب می‌شود.
ایالت گرگان، دیرینه و پیشینه بس پرماجرایی دارد که علت آن به خاطر شرایط جغرافیایی اش در محدوده
ایران بزرگ بوده است. از گذشته دور،
خراسان و گرگان سر راه شرق به غرب
جهان پر تلاطم آن روزگار به حساب می‌آمدند. به طوری که مرکز آسیا و
ماوراءالنهر از زمان آریایی‌ها (سکاها، ماساژت‌ها و...) مکانی بودند که
قبایل و
بیابان گردان آن هر از چند گاهی نظر به غرب انداخته و پس از درنوردیدن شمال شرق
ایران (خراسان و گرگان)، سراسر این مسیر را زیر سم ستوران خود ویران نموده و هر آنچه را نیز باقی می‌مانده، به هنگام بازگشت با خود می‌بردند. بی جهت نیست که آثار و علائم مادی و معنوی این اقوام و
قبایل را در محوطه‌های باستانی و تاریخی سرزمین ایران و به ویژه در شمال و شمال شرق به قدر کفایت می‌یابیم.
وجود محیط‌های باستانی و تاریخی همچون غارها، تپه‌ها و ابنیه‌های متعدد نیز خود نشانه‌های گویایی هستند که خبر از حیات پر جنب و جوش اجتماعی در تاریخ گذشته این خطه را می‌دهند. کتاب حاضر، بخش دیگری از فرهنگ و تمدن مردم این ناحیه را در برمی گیرد و در حقیقت تکمیل کننده پژوهش‌های مکتوب و منتشر شده صاحب این اثر محسوب می‌شود.
سراسر این کتاب مملو از اشکالات ویرایشی است که در نگاهی گذرا می‌توان تعداد زیادی از این اشکالات را مشاهده نمود. مسئله دیگر کیفیت چاپ کتاب است؛ یعنی از آن جا که در این کتاب سنگ قبرهایی معرفی شده‌اند که عکس آن‌ها آمده است. این عکس‌ها سند محسوب می‌شوند و از آن جا که یکی از اهداف ارائه تصویر سند در آثار مطبوع، جلوگیری از اشتباه است؛ یعنی با ارائه تصویر سند، به مخاطب این امکان را می‌دهیم که اگر ما متنی را غلط خوانده‌ایم و یا نتوانسته‌ایم بخوانیم، او بتواند آن را تصحیح و تکمیل کند. باید تصاویر وضوح داشته باشند؛ اما اکثر تصاویر ارائه شده، نامفهوم و برخی از آن‌ها کلا سیاه هستند؛ مثلا در ص۷۲۲
اگر کسی از موضوع کتاب بی اطلاع باشد، گمان می‌کند، مؤلف خواسته عکس کودکی را که پشت یک
شیء سیاه نشسته نشان دهد؟!
علاوه بر این، نوشته‌های زیر عکس‌ها هم اغلب اسکن است که از کیفیت چندانی برخوردار نیست؛ اما به هر حال باز هم قابل خواندن است.
در متون آثار نویسنده همواره با یک دوره
تاریخ ایران از دوران باستان تا
دوران قاجاریه روبرو هستیم که البته ذکر آن در آثاری که مخاطب عام دارند، لازم است؛ اما در آثاری که مخاطب خاص دارند، مانند کتاب حاضر، به نظر حشو و توضیح واضحات می‌آید، چرا که مخاطبی که به سراغ این کتاب می‌آید، تقریبا تاریخ را می‌داند و یا حداقل منابع را می‌شناسد، در این گونه آثار حداکثر کاری که می‌توان کرد؛ ارائه فهرستی از منابع موجود است، نه اینکه متونی تکراری را در این گونه آثار نقل نماییم و بیهوده به حجم کتاب بیافزاییم.
از دیگر ایراداتی که در یک نگاه کلی به این کتاب می‌توان گرفت، عدم استفاده از برخی متون تخصصی در این باره است. کتاب‌هایی چون «نگاهی به تدفین تابوتی در
ایران باستان»، تالیف چایچی امیرخیز و نسخه خطی «
منابع الذهب» تالیف
میرفندرسکی (در ذکر مقبره‌ها و امامزاده‌های منطقه گرگان و استراباد)، نسخه خطی «
جامع الانبیاء» تالیف
محمد بن کامران استرابادی.
ضمن اینکه بررسی تعداد زیادی از گورستان‌های منطقه، در این کتاب، جای بسی تقدیر دارد. اما در یک کار پژوهشی، از این نوع، بهتر بود فهرست کاملی از گورستان‌های قدیمی استان به انضمام قدمت و مکان آن‌ها ارائه می‌شد.
از دیگر اصول در این پژوهش، ارائه مختصات فعلی و قبلی گورستان‌های بررسی شده است؛ یعنی اطلاعات وضعیت قبلی
گورستان و سپس وضعیت کنونی یک گورستان ذکر شود، تا در چند سال آینده بتوان میزان تغییرات وضعیت گورستان را برآورد کرد؛ به عنوان مثال باید مساحت وضعیت کنونی گورستان، تعداد سنگ مزارها به تفکیک محکوک، غیر محکوک، شکسته و سالم و... ذکر می‌شد.
از دیگر موارد مهم که جای آن در کتاب خالی است، بحث آسیب شناسی سنگ قبرها است که البته در یک صفحه به صورت بسیار مختصر با عنوان «عوامل نابودی سنگ مزارها و کتیبه‌های منطقه گرگان» از آن گذر کرده، در حالی که جا داشت، بخشی به آن اختصاص داده می‌شد و ضمن بررسی نوع سنگ مزارهای استفاده شده، ماندگاری و پایایی هر نوع را بررسی می‌کرد.
مقدمه ابتدای اثر به قلم نویسنده است. فهرست مطالب در ابتدای اثر و فهرست منابع و مآخذ و نمایه در انتهای اثر آمده است. کتاب پانوشت ندارد.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
