سنتهای الهی درباره امتها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آنچه که مسلم است
خداوند سنتهایی دارد که برای همه امتها مشترک بوده، که در این
مقاله اندک اشاره ای می کنیم.
قرآن ضمن اذعان بر
هویت و شخصیت امّتها و تأکید بر همسانی آنان در امیال و فطریات به برخی
سنتهای الهی که به‌طور یکسان درباره همه امّتها اجرا شده اشاره فرموده است تا صاحبان
عقل و
بصیرت در آن‌ها تأمّل کرده و درسها و عبرتهای لازم را بگیرند: «لَقَد کانَ فی قَصَصِهِم عِبرَةٌ لاُِولِی الاَلبب»
عمده سنتهای مزبور عبارت است از:
خداوند اتمام حجت را یکی از اهداف إرسال پیامبران (علیهم‌السلام) دانسته است: «اَو لَم تَأتِهِم بَیِّنَةُ ما فِی الصُّحُفِ الاولی ولَو اَنّا اَهلَکنهُم بِعَذاب مِن قَبلِهِ لَقالوا رَبَّنا لَولا اَرسَلتَ اِلَینا رَسولاً فَنَتَّبِعَ ءایتِکَ مِن قَبلِ اَن نَذِلَّ ونَخزی»
و در این باره بین امتها فرقی قائل نشده، بلکه ارسال پیامبر را برای هر امتی از سنتهای جاری خود دانسته است
:«و لِکُلِّ اُمَّة رَسولٌ»،
«و لَقَد بَعَثنا فی کُلِّ اُمَّة رَسولاً اَنِ اعبُدُوا الله»،
«و اِن مِن اُمَّة اِلاّ خَلا فیها نَذیر»
یکی از سنتهای مورد تأکید قرآن درباره امتهای پیشین آن است که پس از ارسال پیامبران و
ابلاغ حجت خداوند در صورتی که آنان بر
کفر و
عناد خود اصرار ورزیده باشند،
عذاب الهی که گاه باعث ریشه‌کنی و نابودی کامل شده بر آنان فرود آمده است.
این سنت در آیات فراوانی منعکس شده است: «و ما کُنّا مُعَذِّبینَ حَتّی نَبعَثَ رَسولا»،
«و کَم اَهلَکنا مِنَ القُرونِ مِن بَعدِ نوح»،
«کُلَّ ما جاءَ اُمَّةً رَسولُها کَذَّبوهُ فَاَتبَعنا بَعضَهُم بَعضًا و جَعَلنهُم اَحادیثَ»
برخی از آیات از نابودی امتها بر اثر
ستم و کفران نعمت سخن به‌میان آورده است:«و تِلکَ القُری اَهلَکنهُم لَمّا ظَلَموا»
برخی از مفسران در ذیل
آیه «و ما کانَ رَبُّکَ لِیُهلِکَ القُری بِظُلم واَهلُها مُصلِحون»
گفته‌اند که صرف
شرک باعث هلاک امتها نشده، بلکه
ستم آنان به یکدیگر زمینه‌ساز نابودیشان شده است.
در
سوره نحل از کفران نعمت به عنوان سرّ نزول عذاب یاد شده است: «و ضَرَبَ الله مَثَلاً قَریَةً کانَت ءامِنَةً مُطمَئِنَّةً یَأتیها رِزقُها رَغَدًا مِن کُلِّ مَکان فَکَفَرَت بِاَنعُمِ الله فَاَذقَهَا الله لِباسَ الجوعِ والخَوفِ بِما کانوا یَصنَعون»
گرچه دربرخی از مکاتب فلسفی همچون مارکسیسم از
جبر تاریخ و سنتهای قهری حاکم بر امتها با گذار زمان سخن به میان آمده یا از نگرش متکلمان جبرگرا همچون گروهی از
اشاعره حاکمیت نوعی سرنوشت محتوم و قهری بر امتها و گروههای
اجتماعی برداشت می‌شود
؛ اما
قرآن بر این نکته پای فشرده که استمرار نعمتهای خداوند یا قطع این نعمتها یا فرود آمدن عذاب الهی همگی پیامد رفتارهای امتهاست و تا آنان در اندیشه یا رفتار خود تغییری پدید نیاورند در نوع برخورد خداوند با آنان تغییری ایجاد نمی‌گردد، این امر به صورت صریح در دو آیه منعکس شده است: «ذلِکَ بِاَنَّ الله لَم یَکُ مُغَیِّرًا نِعمَةً اَنعَمَها عَلی قَوم حَتّی یُغَیِّروا ما بِاَنفُسِهِم»،
«اِنَّ الله لا یُغَیِّرُ ما بِقَوم حَتّی یُغَیِّروا ما بِاَنفُسِهِم»
در شماری دیگر از آیات از سنت تزیین عمل
و
سنت امتحان و ابتلای امّتها
سخن به میان آمده است. (=> سنتهای خدا)
بحارالانوار؛ بینات؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ ترتیب کتاب العین؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نمونه؛
جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛
جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ شرح اصول الکافی؛ صیانة القرآن من
التحریف؛ الکافی؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ لسان العرب؛ مبانی
جامعه
شناسی؛
مجمع البحرین؛
مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛
مجموعه آثار، استاد مطهری؛ مفردات الفاظ القرآن؛ مناقب آل‌ابی‌طالب؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نثر طوبی؛ وسائل الشیعه.
دائرة المعارف قران کریم جلد چهارم، برگرفته از مقاله«امت در قرآن» شماره۴.
