سن ازدواج

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

سن ازدواج، در فقه و سنت اسلامی آن چیزی که محرز و مسلم است برای ازدواج، تنها عقل و بلوغ کافی نیست؛ یعنی یک پسر به صرف آن که عاقل و بالغ است نمی‌تواند با دختری ازدواج کند، هم چنان که برای دختر نیز عاقله بودن و رسیدن به سن بلوغ دلیل کافی برای ازدواج نیست، علاوه بر بلوغ و علاوه بر عقل، رشد لازم است.

---

در گذشته، اغلب ازدواج‌ها بعد از بلوغ جسمی و جنسی دختر و پسر صورت می‌گرفت که البته در بسیاری جهات پیامدهای منفی در پی داشت، اما چون خانواده‌ها آنها را مورد حمایت مادی و معنوی قرار می‌دادند، مشکلات عمده‌ای پدید نمی‌آمد؛ ولی امروزه مفهوم زندگی، گستره نیازها، ساختار و کارکرد خانواده و انتظارات متقابل زن و مرد از یکدیگر چنان متحول شده که بلوغ جسمی و جنسی به تنهایی نمی‌تواند جواب گوی نیازها و مسئولیت‌های یک زندگی مشترک باشد؛ لذا تعیین سن ازدواج نیاز به بازنگری جدّی، عمیق و همه جانبه دارد. باید به متون دینی، تحقیقات روان شناختی، نیازهای دوره جوانی و نیز به واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگ حاکم بر جامعه توجه شود، تا سنّ مناسب ازدواج معیّن، و راهکارهای لازم برای بهبود و اصلاح وضعیت کنونی ارائه گردد.

---

در کلام خداوند، سن معینی برای ازدواج مطرح نشده است، ولی از واژگانی چون «بلوغ»، «بلوغ حلم»، «بلوغ نکاح» و «بلوغ اشدّ» می‌توان به نحوی سن بلوغ و سنّ ازدواج را به دست آورد، که در واقع، معیار سن ازدواج از نظر قرآن همان قدرت داشتن بر ازدواج، توانایی هم‌خوابگی و تولید نسل است.
با توجه به روایات و سیره معصومین (علیهم‌السّلام) که الگوهای شایسته هستند برای ما مهم است که در تعیین سن ازدواج نیز به آن بزرگواران اقتدا کنیم. طبق آیات، روایات و سیره معصومین (علیهم‌السّلام) سن ازدواج در دختران بعد از ۹ سالگی و در پسران حدود ۲۰ سالگی است؛ اما سؤالی که وجود دارد این است که آیا تنها، رسیدن به این سن کفایت می‌کند، یا معیارهای دیگری نیز در تعیین زمان ازدواج دخالت دارد؟
شواهد بسیاری نشان می‌دهد که علاوه بر سن، متغیرهای دیگری در تعیین زمان مناسب ازدواج مورد توجه است که به تبع آنها، معیار سنّی نیز نوسان می‌یابد. یکی از اصلی‌ترین معیارهای تعیین سن ازدواج، از نظر شرع و روان‌شناسان رسیدن به حدّ رشد است که خود، ابعاد مختلفی دارد و ما اینک به توضیح برخی از جنبه‌های عمده آن می‌پردازیم:

۲.۱ - رسیدن به حد رشد

برای صلاحیت ازدواج از نظر فقه امامیه تنها رسیدن به سن بلوغ کافی نیست، بلکه علاوه بر آن، دختر و پسر باید رشید هم باشند؛ یعنی بتوانند مصلحت خود را تشخیص دهند، تا بتوانند به استقلال و از روی اراده و اختیار عقد ازدواج ببندند.
شهید مطهری درباره شرط بودن رشد برای ازدواج می‌نویسد:
در فقه و سنت اسلامی محرز و مسلم است که برای ازدواج تنها عقل و بلوغ کافی نیست؛ یعنی یک پسر به صرف آن که عاقل و بالغ است نمی‌تواند با دختری ازدواج کند، هم چنان که برای دختر نیز عاقله بودن و رسیدن به سن بلوغ دلیل کافی برای ازدواج نیست، علاوه بر بلوغ و علاوه بر عقل، رشد لازم است.
اگر بخواهیم کلمه رشد را به مفهوم عام آن تعریف کنیم، باید بگوییم:
رشد یعنی این که انسان شایستگی و لیاقت اداره و نگه داری و بهره برداری هر یک از سرمایه‌ها و امکانات مادی و یا معنوی را که به او سپرده می‌شود داشته باشد؛ یعنی اگر انسان در هر مرحله‌ای از زندگی که دارای یک شان و منزلت و مقامی است و یا ابزار و وسیله‌ای را دارد شایستگی اداره و نگه‌داری و بهره برداری از آن را داشته باشد، چنین شخصی در آن کار و در آن شان «رشید» است. حال، آن چیز هر چه می‌خواهد باشد، همه ی آن اشیایی که وسایل و سرمایه‌های زندگی هستند. سرمایه به مال و ثروت انحصار ندارد مردی که ازدواج می‌کند خود ازدواج و زن و فرزند و کانون خانوادگی، وسایل وغیره به تعبیر دیگر، سرمایه‌های زندگی او هستند، و یا شوهر برای زن و زن برای شوهر حکم سرمایه را دارد.
بنابراین، رشد در مورد ازدواج یعنی شایستگی و لیاقت اداره زندگی، چنان که شهید مطهری در این خصوص می‌فرماید:
منظور (از رشد در امور ازدواج) تنها رشد جسمانی نیست، منظور این است که رشد فکری و روحی داشته باشند؛ یعنی بفهمند که ازدواج یعنی چه؟ تشکیل کانون خانوادگی یعنی چه؟ عاقبت این بله گفتن چیست؟ باید بفهمد این بله که می‌گوید، چه تعهدهایی و چه مسئولیت‌هایی به عهده ی او می‌گذارد و باید از انجام این مسئولیت‌ها بر آید.
رشد به معنای یاد شده کاملاً یک امر اکتسابی و قابل یادگیری است. والدین، اطرافیان و فرهنگ جامعه می‌توانند نقش اساسی در شکل گیری و تحصیل آن داشته باشند.
خلاصه اینکه در تعیین سن ازدواج علاوه بر بلوغ شرعی (جسمی و جنسی) و عقلی، بلوغ اجتماعی و عاطفی و اقتصادی به منظور توانمندی شخص در تدبیر امور خانواده و برنامه ریزی امور اقتصادی را نیز داشته باشد.

۲.۲ - توصیه‌های لازم

۱ـ بهتر است جوانان اگر بیم به گناه آلوده نشدن در اثر طغیان و فشار غریزه جنسی ندارند، قدری ازدواجشان را به تاخیر‌اندازند تا با تلاش هرچه بشتر، شرایط و امکانات لازم را بدست آورند.
۲ـ توصیه می‌شود، قبل از اقدام به ازدواج، آگاهی‌های لازم در زمینه آیین و وظایف همسرداری و تدبیر امور خانواده را از طریق مطالعه و مشاوره تحصیل نمایند.
۳ـ تفاوت‌های فردی و شخصیتی، نوع تربیت، چگونگی آب و هوا و شرایط اقلیمی در انواع بلوغ تاثیر دارد.
۴ـ لازم است توجه داشته باشید که در این امر وسواس زیادی نداشته باشید، داشتن حد معمول عرفی شرایط ازدواج کافی است و نباید بیش از حد ازدواج را به تاخیر بیاندازید؛ چرا که بهترین فصل ازدواج عنفوان جوانی و داشتن شادابی و طراوت زندگی است. ازدواج در آغاز جوانی موجب می‌شود که با همسر خود انس و الفت بیشتری پیدا کنید، فرزند شما در دوره شادابی و توانایی متولد شود و بتوانید آن را خوب تربیت کنید.

---

۱.باید والدین، مربیان و مسؤولان تدابیری در نظر بگیرند که نوجوانان و جوانان در ابعاد مختلف جسمی، جنسی، عقلی، اجتماعی، عاطفی و اقتصادی به طور هماهنگ و متناسب رشد نمایند. آنچه در حال حاضر مشاهده می‌شود، ناهم‌ترازی رشد و بلوغ جنسی و جسمی و احساس نیاز به ازدواج، با دیگر ابعاد رشدی، یعنی رشد عقلی، اجتماعی، اقتصادی و عاطفی نوجوانان و جوانان است؛ لذا یا به محض رسیدن به بلوغ جنسی اقدام به ازدواج می‌نمایند، در حالی که از نظر عقلی، اجتماعی و اقتصادی به حدّ رشد مناسب نرسیده‌اند و یا سالها پس از رسیدن به بلوغ جنسی منتظر یافتن شغل مناسب، تکمیل تحصیلات و دیگر پیش نیازهای زندگی باقی می‌مانند که در نتیجه یا اصلاً به آن دست نمی‌یابند. و یا وقتی به آنها می‌رسند که دیگر شادابی، طراوت و انگیزه ازدواج را ندارند، در هر دو صورت، زندگی آسیب پذیر و در معرض خطرهای جدّی است.
۲.از عواملی که موجب بلوغ جنسی زودرس و احساس نیاز کاذب در جوانان می‌شود، باید به طور جدی جلوگیری نمود؛ مانند دیدن صحنه‌های مهیّج، فیلم، ماهواره، اینترنت، روابط دختر و پسر وغیره.
۳.فرهنگ سازی ازدواج ساده و منطبق با معیارهای اسلامی، یکی از نیازها و راهکارهای اصلی در حل مشکلات ازدواج جوانان است. اگر معیار در ازدواج و انتخاب همسر دستورهای اسلام باشد، اکثر یا هیچ یک از این مشکلات وجود نخواهد داشت. تبعیت از آداب و رسوم نادرست، برخی تحصیلات نامتوازن، روابط بی حدّ و مرز دختر و پسر، بینش غیر دینی که فقط اسباب مادی را در نظر می‌گیرد، کم رنگ شدن توکل و توجه به خداوند و نیز هزینه‌های اضافی و تشریفات، از عوامل اصلی بالا رفتن سن ازدواج محسوب می‌شوند. این زنجیرهای اسارت آور و دست و پاگیر، متاسفانه در حال گسترش است. باید بینش جوانان و نوجوانان و خانواده‌ها نسبت به زندگی، ازدواج اصلاح شود تا بتوان مقدمات ازدواج آنان را در زمان مناسب و با الگوگیری از امامان معصوم (علیهم‌السّلام) فراهم کرد.

---