سلیمان بن عبدالله بحرانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سلیمان بن عبدالله بن علی ماحوزی سِتْراوی بَحرانی (۱۰۷۵-۱۱۲۱ق)، از فقیهان، شاعران، رجالشناسان و محدّثان شیعی در
قرن یازدهم و دوازدهم هجری قمری بود.
وی در زادگاه خود
علوم دینی را فرا گرفته و در جوانی فقیهی صاحبنظر شد، سپس به ریاست دینی
بحرین ـ که در آن زمان حوزه علمی پررونقی داشت ـ رسید. او دارای فتاوای خاصی در
فقه مانند وجوب
قنوت، وجوب عینیِ
نماز جمعه و نجس نشدن
آب قلیل به واسطه تماس با
نجاست، بود. از بحرانی تالیفات بسیاری شامل رساله و کتاب در موضوعات مختلف فقهی و اصولی و حدیثی و اعتقادی برجای مانده است که مشهورترین آن
معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال در
علم رجال است.
سلیمان
بن عبدالله بَحرانی در
رمضان ۱۰۷۵ در روستای دَوْنَج از دهستان ماحوز (از جزیره اوال بحرین) به دنیا آمد، چون نیاکان او اهل خارجیّه، از روستاهای سِترَه بودند، ستراوی نیز خوانده شده است.
بحرانی در هفت سالگی
قرآن را حفظ کرد و در ده سالگی به آموختن
علوم دینی پرداخت.
دوران تحصیل را در حَجْر (نزدیک یَمامه) گذراند.
در جوانی فقیهی صاحبنظر شد و در ۲۴ سالگی کتابهای ارزشمندی تألیف کرد.
با مقام علمی خود، به ریاست دینی
بحرین ـ که در آن زمان حوزه علمی پررونقی داشت ـ رسید
و بنا بر سنّت رایج در بحرین، به بلاد القدیم، مرکز علما و تجَّار و بزرگان بحرین، انتقال یافت.
بحرانی در ۱۷
رجب ۱۱۲۱ق، در چهل و پنج سالگی، درگذشت و در زادگاهش در آرامگاه شیخ میثم بحرانی _نیای
ابن میثم شارح
نهج البلاغه_ به خاک سپرده شد.
بحرانی در علوم مختلف سرآمد بود. شیخ
عبداللّه بن صالح سماهیجی، عالم بزرگ اخباری (متوفی
۱۱۳۵)، او را در هوش و دقت و سرعت در جوابگویی و
مناظره و بیانِ رسا ستوده و گفته است که در نقل
حدیث معتمد بود و همه دانشمندان به فضل او معترف بودند. اطلاعات او بیشتر در زمینه حدیث و
رجال و
تاریخ بود و در مسائل علمی انصاف داشت.
دانشمندان و سیرهنویسان متأخر او را محقق و مدق و نادرة العصر و الزمان خواندهاند.
وی از مفاخر جهان علم و از نوابغ روزگار بوده است. خود وی در آخر رساله فهرست علمای بحرین چنین میفرماید: «من قرآن کریم را در حدود هفت سالگی حفظ نمودم و تحصیل
علوم اسلامی را در سن بیست سالگی شروع کردم و تا این زمان (سال
۱۰۹۹) همواره به تحصیل و تحقیق مشغول بودهام.» مرحوم
محقق بحرانی میفرماید: «ایشان در همان دوران طفولیت از تمام جهات استثنا بوده است.»
بحرانی نزد برخی از فقیهان و محدّثان بحرین تحصیل کرد که عبارتاند از: شیخ
سلیمان بن علی بن سلیمان بن راشد شاخوری، مجتهد اصولی معروف به
ابن ابیظبیه اصبعی (متوفی
۱۱۰۰)، که بحرانی بیشتر تحصیلات خود را نزد او گذرانیده و از او بسیار تمجید کرده است.
شیخ
محمد بن ماجد ماحوزی بحرانی، که بحرانی مدتی طولانی در درس او حضور داشته است.
شیخ احمد
بن محمد
بن یوسف
بن صالح، شیخ صالح
بن عبدالکریم، شیخ محمد
بن احمد
بن ناصر، شیخ جعفر
بن شیخ
علی، علامه مجلسی، شیخ احمد
بن شیخ محمد،
سید بن سلیمان
بن اسماعیل.
سلیمان علاوه بر ریاست روحانی، شاگردانی نیز تربیت کرده است.
یوسف بحرانی که در کودکیِ خود او را دیده است، می گوید که هر روز در خانهاش محفل درس برپا میداشت و روزهای
جمعه پس از اقامه
نماز، در مسجد
صحیفه سجادیه تدریس میکرد.
برخی از شاگردان محققِ او در زمره علما بودند، چند تن از مشاهیر آنان ـ که به گفته یوسف بحرانی پس از استاد خویش، ریاست روحانی بحرین را به عهده گرفتند ـ عبارتاند از: شیخ
عبداللّه بن صالح سماهیجی که ترقی و
تعالی خویش را مرهون تشویقهای استادش، بحرانی، میداند، شیخ
احمد بن ابراهیم بحرانی، مجتهد اصولی و پدر یوسف بحرانی،
شیخ
احمد بن عبداللّه بلادی و شیخ
عبداللّه بن علی بلادی، هر دو از استادان یوسف بحرانی،
سید علی بن ابراهیم بن ابیشبانه.
برادرانش: شیخ حسن و شیخ حسین، شیخ
علی بن شیخ عبدالصمد، شیخ عبدالله
بن صالح.
یوسف بحرانی، درباره شیوه استنباط بحرانی میگوید: از رسالهای که در ده مسئله اصولی نگاشته (العشرة الکاملة) سرسختی او در طرفداری از روش اجتهاد اصولی روشن است، لیکن در نوشتههای اخیرش تمایلی به روش اخباریگری دیده میشود.
بحرانی به روش علمای گذشته، به نقل حدیث اهمیت میداد؛ از اینرو از مشایخ متعدد
اجازه نقل حدیث یافت، از جمله: علامه
محمدباقر مجلسی سید هاشم بحرانی مؤلف
تفسیر البرهان، شیخ
محمد بن ماجد ماحوزی بحرانی و ملا
صالح بن عبدالکریم کرزکانی،
و خود نیز به بسیاری از علما، اجازه نقل حدیث داد.
از بحرانی بیش از پنجاه رساله و کتاب در موضوعات مختلف فقهی و اصولی و حدیثی و اعتقادی برجای مانده، که برخی از آنها نشانه شهامت او در طرح مسائل جنجالی و اظهار رأی بر خلاف نظر مشهور است؛ از جمله رساله در عدم تنجّس
آب قلیل و رساله در وجوب
غسل جمعه.
برخی از آثار او عبارت است از:
۱.
اربعین الحدیث فی الامامة من طرق العامّه؛
۲.
بلغة المحدّثین فی علم الرجال، به سبک
الوجیزه علامه مجلسی، که آنرا در ۱۶
ربیع الثانی ۱۱۰۷ به پایان رسانده است؛
۳.
العشرة الکامله، که در آن به ده مسئله اصولی از مبحث
اجتهاد و
تقلید پرداخته است؛
۴.
ازهار الریاض، در سه جلد و به صورت کشکول.
از کتب رجالی وی به
معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال میتوان اشاره کرد.
از بحرانی اشعار فراوانی در مدح
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و
اهل بیت آن حضرت برجای مانده است. همچنین قصیدهای ۲۲ بیتی، به نام خالیه، با ردیف «خال» دارد که این کلمه در هر بیت آن به معنایی خاص به کار رفته است.
مجموعه اشعار او را نخستینبار شاگردش
سیّد علی بن ابراهیم آل ابیشبانه، به خواهش او جمعآوری کرد.
یوسف بحرانی نیز در دوران کودکی بسیاری از اشعار او را مرتب کرد ولی بر اثر هجوم
خوارج به بحرین، موفق به اتمام آن نشد.
(۱) آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ
علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) امین عاملی، محسن، اعیان الشیعة، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، ج۷، ص۳۰۲-۳۰۷.
(۳) بحرانی، سلیمان
بن عبداللّه، فهرست
آل بابویه و علماء البحرین، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۴.
(۴) بحرانی،
علی بن حسن، انوارالبدرین فی تراجم علماء القطیف والاحساء والبحرین، چاپ محمدعلی محمدرضا طبسی، نجف ۱۳۷۷، چاپ افست قم ۱۴۰۷.
(۵) بحرانی، یوسف
بن احمد، لؤلؤة البحرین، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم (بی تا).
(۶) بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، ج۱، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۷) اکمل بهبهانی، محمدباقر
بن محمد، تعلیقة رجالیّه: التعلیقة
علی المنهج المقال استرآبادی، تهران ۱۳۰۷.
(۸) جزائری، عبداللّه، الاجازة الکبیرة، قم ۱۴۰۹، ص۴۴.
(۹) خوانساری، محمدباقر
بن زینالعابدین، روضات الجنّات فی احوال العلماء والسادات، چاپ اسداللّه اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰-۱۳۹۲.
(۱۰) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶، ج۳، ص۱۲۸.
(۱۱) سَمّاهیجی، عبداللّه
بن صالح، منیة المُمارسین، نسخه خطی کتابخانه آیة اللّه نجفی مرعشی، ش ۱۰۱۸.
(۱۲) قمی، عباس، فوائد الرضویّه فی احوال علماء المذهب الجعفریّه، (بی جا، بی تا).
(۱۳) کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
(۱۴) مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف ۱۳۴۹-۱۳۵۲.
(۱۵) محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۳، چاپ محمدرضا نوری نجفی، تهران ۱۳۲۱.
•
بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، برگرفته از مقاله «سلیمان بن عبدالله بحرانی». •
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱۱/۲۵.