سرزمین منا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مِنا سرزمینی بین
مشعر‌الحرام و
مکه است که حاجیان از صبح
عید قربان تا دو روز بعد بخشی از
اعمال حج را در آن انجام می‌دهند.
سرزمین منا، که پس از گذشتن از
وادی محسِّر آغاز می‌شود، فاصله‌ای به طول حدود ۵/۳ کیلومتر و عرض تقریبی پانصد متر، میان دو کوه ممتد قرار دارد و انتهای آن به
مکه ختم می شود.
حدود منا نیز با تابلوهایی مشخص شده و در مسیر
مکه،
جمره عقبه، حد منا به حساب می‌آید.
قسمت پایانی منا یعنی عَقَبه، جایی است که نخستین بار مسلمانان یثرب در آنجا با
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بیعت کردند و بیعت آنها با نام
بیعة‌العقبه شهرت یافت. در این‌باره، ذیل مدخل
مسجد‌البیعه سخن خواهیم گفت.
دورترین قسمت آن به
مکه، وادی محسِّر است که میان
مزدلفه و منا قرار دارد و محلی است که گفته می شود
سپاه ابرهه در آنجا گرفتار عذاب الهی شدند.
گفته‌اند کلمه من بر گرفته از این سخن
امام رضا (علیه‌السلام) است که فرمود: منا را از آن جهت منا خوانند که
جبرئیل به
ابراهیم گفت: تَمَنَّ عَلَی رَبِّکَ مَا شِئْتَ
هرچه از خداوند می‌خواهی، آرزو کن. ابراهیم از خداوند خواست به جای ذبح فرزندش، قوچی را بفرستد تا به عنوان
فدیه اسماعیل، آن را
ذبح کند و خداوند آرزوی او را برآورده کرد.
کار اصلی حُجّاج در منا، چنان است که در روز دهم، ابتدا جمره عقبه را رمی می‌کنند. پس از رمی،
قربانی و سپس
حَلْق یا
تقصیر انجام می شود و بدین ترتیب از حالت احرام بیرون می‌آیند.
آنان موظفند در روز یازدهم و دوازدهم هر سه جمره ـ اولی، ثانیه و عقبه ـ را رمی کنند و به علاوه شب‌ها را ـ به تفصیلی که در مناسک آمده است ـ در منا بیتوته کنند.
اینها اعمالی است که از پیش از
اسلام در حج وجود داشته و آغازگر آن ابراهیم بوده است.
در حدیثی از
امام صادق (علیه‌السلام) آمده است: علت رمی جمرات آن است که
شیطان در محل جمره بر ابراهیم ظاهر شد.
جبرئیل از ابراهیم خواست تا هفت سنگ به او بزند و با زدن هر سنگ تکبیر بگوید. ابراهیم چنین کرد و این سنّت شد.
از همان صدر اسلام، دو جمره اولی و جمره وسطی، از تمامی اطراف باز و قابل رمی بوده است؛
اما جمره عقبه، سینه کوه بوده و رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در حالی‌که در سمت چپش
مکه و سمت راستش منا بود، آن را رمی می‌کرد.
بنابر روایات شیعه، مستحب آن است که فرد رمی‌کننده، پشتش به
مکه و رویش به طرف جمره باشد.
در سال ۱۳۷۶ ق
عبدالله بن دهیش، رییس محاکم شرعی
مکه، فتوا به تخریب این کوه داد، مشروط بر آن‌که از آن سوی رمی صورت نگیرد؛
اما اکنون از هر طرف به جمره عقبه رمی می‌شود.
در گذشته و تا زمان دولت عثمانی، از شب
عید قربان و دو روز بعد، جشن و سرور در منا برپا و همه جا چراغان می‌شده است.
یک زن شاعره اصفهانی که در نیمه نخست قرن دوازدهم هجری به حج مشرف شده و سفرنامه منظومی از سفر خویش فراهم آمده، وقتی منا را در جشن و سرور دیده، آن را اینگونه وصف کرده است:
کنون بشنو تو از وصف چراغان •••••• که کردندی فروزان آل عثمان
چنان جشنی دو شب اندر منا شد •••••• که زهره بهر رقاصی بپا شد
دو فرسخ شد چراغان کوه و صحرا •••••• که نتوان وصف او را کرد انشا
به هر سو تا که کردی چشم کس کار •••••• فروزان بُد چراغان چون گل نار
غلط گفتم غلط، نوری نمایان •••••• منا چون لاله‌زاری از چراغان
فروزان شد ز هر سو صد اشاره •••••• قنادیلش فزونتر از ستاره
ز بس سوی هوا موشک روان شد •••••• چراغانِ دگر در آسمان شد
گل غران چو بر غریدن آمد •••••• ز دهشت چرخ برگردیدن آمد
به گردش آمدی چون چرخک نار •••••• ز گردش اوفتادی چرخ دوّار
بس آتش بازی از انواع و اقسام •••••• که کردندی فروزان مردم شام.
یکی از مسائل فقهی مورد بحث در منا، آن بوده است که آیا ساختمان در آنجا رواست یا خیر.
در این‌باره، اختلاف نظریه‌های فراوانی وجود داشته است. پیش از دوره وهابی‌ها ساختمان‌های متعددی در منا بوده است؛
اما پس از آن، برای مدتی آن بناها تخریب شد و تا این اواخر شیخ
عبدالله بن باز با ساختن بنای دائمی در آنجا مخالف بود.
از سال ۱۴۱۸ به این سو، چادرهای جدیدی درست شده است. این چادرها از جنس برزنت و غیرقابل احتراق تهیه و در طول سال برچیده نمی‌شود.
همچنین راه‌های اصلی و فرعی، همه سنگ‌فرش یا آسفالت شده و به این ترتیب منا در ایام حج، دل‌پذیر شده است.
گفتنی است چادرهای ایرانی در نخستین بخش منا، پس از عبور از وادی محسّر قرار دارد. این بخش در عین حال که از
جمرات دور است،
اما از
نظافت و خلوتی بیشتری از نظر رفت و آمد سایر حجاج برخوردار است.
قربانگاه‌های منا در گذشته در بخش ورودی به منا از سمت وادی محسِّر، واقع شده بود که گویا چیزی از آن در منا نبود.
از سال ۱۴۲۰ هجری، قربان‌گاه اصلی به محل دیگری در فاصله ۵۰۰ متری منا به نام مُعَیْصم انتقال یافته و به صورت مجهز و با تقسیم بخش‌های آن برای حجاج کشورهای مختلف، به فعالیت مشغول است. هنوز بخشی از قربانگاه‌ها نیز در همان منطقه قرار دارد.
روزهای دهم تا دوازدهم
ذی‌حجه را
ایام تشریق می‌نامند. این تشریق به معنای خشک کردن گوشت‌های قربانی است که از این طریق برای حفظ آنها از فاسد شدن استفاده می‌شده و ماه‌های بعد مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
درگذشته و از قرون نخست اسلامی، چندین
مسجد در منا وجود داشته که برخی از میان رفته و برخی موجود است.
آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، ج۱،ص۱۳۴.
