سجده بر نجاسات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برخی
اهل‌سنت خرده می‌گیرند که چرا شیعیان بر
مهر سجده می‌کنند و معتقدند این کار
شرک و موجب بطلان
نماز است؛ درحالی‌که طبق نظر بسیاری از بزرگان اهل‌سنت
سجده بر
نجاسات نیز جایز است. در این مقاله به بررسی این موضوع و مقایسه بین نظرات
شیعه و اهل‌سنت در این زمینه می‌پردازیم.
متاسفانه بسیاری از اوقات دیده می‌شود که بر شیعیان خرده می‌گیرند که چرا شما بر
مهر سجده می‌کنید، این کار شما
شرک است، نمازتان باطل است و... اما جالب است بدانید که برخی بزرگان و دانشمندان مشهور آن‌ها حتی
سجده بر
نجاسات را نیز جایز دانسته‌اند.
در
تحریرالوسیله بر اساس مبانی و منایع
فقه شیعه آمده است: «در
صحت نماز و طواف - چه
واجب و چه
مستحب - پاک بودن
بدن، حتی مو و ناخن و بقیه توابع بدن، و پاک بودن
لباس ساتر عورت و غیر ساتر شرط است، مگر در نجاسات و متنجّس‌هایی که استثنا شده است.»
مثل «لباسی که نماز به‌تنهایی در آن تمام نیست (و ساتر عورت نمی‌باشد)»
و «مقدار کم
نجاست اگرچه به‌اندازه سرسوزن باشد؛ مانند زیاد آن است، مگر در آنچه که استثنا شده است.»
و «کسی که
عمداً و
سهواً، دانسته و ندانسته به طهارت از حدث، اخلال نماید (بدون طهارت نماز بخواند) نمازش
باطل است بر خلاف
طهارت از نجاسات چنان که تفصیل این مطلب و شرایط دیگر مانند وقت و روبه‌قبله بودن و پوشش و غیر این‌ها گذشت.»
پاک بودن مکان نمازگزار لازم نیست، مگر آنکه از مکان نماز نجاستی که
عفو نشده است به لباس یا بدن سرایت کند.
و
احتیاط مستحب آن است که مکان نمازگزار اصلاً نجس نباشد.
مطابق
فقه شیعه سجده نه‌تنها بر نجاسات بر متنجسات هم صحیح نیست.
امام خمینی در تحریرالوسیله بر اساس
مبانی و
منابع معتبر شیعی آورده است: «در خصوص جایی که در حال سجده
پیشانی به آن گذاشته می‌شود (مثلاً روی مهر)
طهارت لازم است.»
به‌عبارت‌دیگر «در صحت نماز، پاک بودن جایی که پیشانی را در حال سجده بر آن می‌گذارند،
شرط است.»
بنابراین «جایی که پیشانی را بر آن می‌گذارد اگر
نجس باشد درصورتی‌که
خشک هم باشد نماز
باطل است.»
برخی از بزرگان
اهل‌سنت معتقدند سجده بر
بول جایز است. در ادامه به برخی از این اقوال اشاره می‌شود.
ابوحنیفه می‌گوید سجده بر بول جایز است.
طحاوی حنفی در کتاب
مختصر اختلاف العلماء به نقل از ابوحنیفه می‌نویسد:
فی النجاسة موضع القدمین او السجود: بشر بن الولید عن ابی‌یوسف عن ابی‌حنیفة اذا کان فی موضع قدمیه بول اکثر من قدر الدرهم فصلاته فاسدة ولا تفسد علیه فی موضع السجود.
درباره
نجاست جای پا و سجده‌گاه:
بشر بن ولید از ابویوسف از ابوحنیفه نقل کرده که اگر در جای دو پا (در هنگام نماز)، بیش از یک
درهم، ادرار وجود داشته باشد، نمازش باطل می‌شود؛ ولی اگر همین نجاست در محل سجده باشد، نماز باطل نمی‌شود.
علامه
شمس‌الدین ذهبی در باره طحاوی می‌نویسد:
الطحاوی الامام العلامة الحافظ الکبیر محدث الدیار المصریة وفقیهها ابوجعفر احمد بن محمد بن سلامة بن سلمة بن عبد الملک الازدی الحجری المصری الطحاوی الحنفی صاحب التصانیف من اهل قریة
طحا من اعمال مصر مولده فی سنة تسع وثلاثین ومئتین.... وبرز فی علم الحدیث وفی الفقه وتفقه بالقاضی احمد بن ابی‌عمران الحنفی وجمع وصنف... ذکره ابوسعید بن یونس فقال عداده فی حجر الازد وکان ثقة ثبتا فقیها عاقلا لم یخلف مثله ثم ذکر مولده وموته. اخبرنا الشیخ ابواسحاق فی طبقات الفقهاء قال وابو جعفر الطحاوی انتهت الیه رئاسة اصحاب ابی‌حنیفة بمصر....
طحاوی، پیشوا، علامه، حافظ بزرگ و حدیث‌شناس دیار مصر و فقیه آن‌ها بود، چندین تالیف داشت، اهل
قریه طحا از اطراف
مصر بود، در سال۲۳۹هـ به دنیا آمد.
در
علم حدیث و
فقه تبحرّ داست، و نزد
احمد بن ابی‌عمران حنفی تحصیل کرد، و به جمع آوری و نوشتن کتاب پرداخت.
ابوسعید بن یونس نام او را آورده و گفته: او مورد اعتماد و اطمینان، دانشمند و عاقل بود، کسی همانند او نیامده است. شیخ ابواسحاق در
طبقات الفقها گفته: ریاست پیروان ابوحنیفه در مصر به طحاوی می‌رسید...
برخی از بزرگان اهل‌سنت معتقدند سجده بر نجاسات جایز است. در ادامه به برخی از این اقوال اشاره می‌شود.
ابوحنیفه می‌گوید وجود نجاست در محل سجده اشکالی ندارد!
علاء الدین بخاری در
کشف الاسرار از ابویوسف، مشهورترین شاگرد ابوحنیفه از ابوحنیفه نقل می‌کند که:
روی ابویوسف عن ابی‌حنیفة رحمهما الله ان النجاسة فی موضع السجود لا تمنع عن الجواز.
ابویوسف از ابی‌حنیفه نقل کرده است که: وجود نجاست در محل سجده، از جایز بودن سجده بر آن جلوگیری نمی‌کند.
عبدالعزیز بن احمد بن محمد البخاری الامام البحر فی الفقه والاصول تفقه علی عمه الامام محمد النایمرغی من تصانیفه شرح اصول الفقه للبزدوی و...
عبدالعزیز بن احمد بخاری، پیشوا و دریایی در
فقه و
اصول بود، نزد عموش
امام محمد نایمرغی تحصیل کرد، از نوشته‌های شرح اصول فقه بزدوی و... بود.
علاءالدین کاشانی حنفی می‌نویسد:
وَاِنْ کانت النَّجَاسَةُ فی مَکَانِ الصَّلَاةِ فَاِنْ کانت قَلِیلَةً تَجُوزُ علی اَیِّ مَوْضِعٍ کانت لِاَنَّ قَلِیلَ النَّجَاسَةِ عَفْوٌ فی حَقِّ جَوَازِ الصَّلَاةِ عِنْدَنَا علی ما مَرَّ وَاِنْ کانت کَثِیرَةً فَاِنْ کانت فی مَوْضِعِ الْیَدَیْنِ وَالرُّکْبَتَیْنِ تَجُوزُ عِنْدَ اَصْحَابِنَا الثَّلَاثَةِ وَعِنْدَ زُفَرَ وَالشَّافِعِیِّ لَا تَجُوزُ وَجْهُ قَوْلِهِمَا اَنَّهُ اَدَّی رُکْنًا من اَرْکَانِ الصَّلَاةِ مع النَّجَاسَةِ فَلَا یَجُوزُ.
و اگر نجاست در مکان نماز باشد؛ اگر نجاست کم (تر از درهم) باشد، در هر جای از محل نماز باشد، نماز خواند در آن جا جایز است؛ چرا که کم بودن نجاست از نظر ما در باره جواز خواندن نماز بخشیده شده است؛ اما اگر زیاد باشد، اگر در محل قرار گرفتن دو دست و زانوها باشد، از دیدگاه همکیشان سه گانه ما (ابوحنیفه، ابویوسف و
محمد شیبانی) اشکالی ندارد و می‌شود بر آن نماز خواند؛ اما از دیدگاه زُفر (شاگرد دیگر ابوحنیفه) و شافعی جایز نیست، دلیل آن‌ها این است که این شخص یکی از ارکان نمازش را با نجاست انجام داده است؛ پس جایز نیست.
ابوبکر بن مسعود بن احمد الکاشانی علاء الدین ملک العلماء... وکان للکاشانی وجاهة وخدمة وشجاعة وکذا قال ابن‌العدیم سمعت قاضی العسکر یقول قدم الکاشانی دمشق فحضر الیه الفقهاء وطلبوا منه الکلام فعینوا مسائل کثیرة فجعل یقول ذهب الیها من اصحابنا فلان وفلان فلم یزل کذلک حتی انهم لم یجدوا مسالة الا وقد ذهب الیها واحد من اصحاب ابی‌حنیفة فانفض المجلس ولم یتکلموا معه.
ابوبکر بن مسعود بن احمد کاشانی علاء الدین، ملک العلماء... کاشانی دارای جایگاه و صاحب خدم و شجاع بود؛ ... از
قاضی عسکر شنیدم که می‌گفت کاشانی به
دمشق آمد و فقهاء نیز حاضر شده و از او خواستند سخن بگویند؛ مسائل بسیاری را مطرح کردند اما هر مساله‌ای را که مطرح کردند، او در پاسخ نظر علمای حنفی را مانند آنان بیان کرد؛ هیچ مساله‌ای نبود مگر اینکه اصحاب ابوحنیفه در مورد آن فتوا داده بود! به همین سبب مجلس آرام شده و دیگر از او سوالی نکردند!
حال از علمای اهل‌سنت سؤال می‌کنیم:
کدام بهتر است؛ سجده بر تربت سیدالشهداء (علیه‌السّلام)، یا سجده بر نجاسات؟
•
موسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «آیا سجده بر نجاسات، جایز است؟» •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
