زمان نزول آیه ابلاغ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در روز
غدیرخم طبق دستور
خداوند به وسیله ارسال
آیه ابلاغ امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را به خلافت بعد از خود معرفی فرمود؛ اما شبهه‌ای توسط
ابن‌تیمیه مطرح گردیده که درصدد است تا این مطلب را القاء کند که آیه ابلاغ در غدیرخم نازل نشده است؛ بلکه آیه ابلاغ مدت‌ها قبل از
حجةالوداع نازل شده است. و اگر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درصدد بودند تا امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را به خلافت بعد از خود معرفی کند می‌توانستند در جایی که جمعیتی بیشتر حضور دارند مثل
شهر مکه و یا
صحرای عرفات، به این کار مبادرت ورزند. پس در نتیجه آنچه در غدیر اتفاق افتاد آن چیزی نیست که
شیعه ادّعای آن را دارد.
اصل شبهه
ابن‌تیمیه به شرح زیر است: قال الرافضی: الخبر المتواتر عن النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): انه لما نزل قوله تعالی: (یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک).
خطب الناس فی غدیر خُم...
والجواب: ان هذا الجواب کذب، وان قوله: (بلغ ما انزل الیک من ربک)، نزل قبل حجة (الوداع) بمدة طویلة...
ومما یبین ذلک ان آخر المائدة نزولاً قوله تعالی: (الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی).
وهذه الآیة نزلت بعرفة تاسع ذی الحجة فی حجة الوداع، والنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) واقف بعرفة، ...
فمن قال: ان المائدة نزل فیها شی ء بغدیر خم فهو کاذب مفترٍ باتفاق اهل العلم.
وهذا مما یبیّن ان الذی جری یوم الغدیر لم یکن مما اُمر بتبلیغه، کالذی بلَّغه فی حجة الوداع؛ فان کثیراً من الذین حجُّوا معه - او اکثرهم - لم یرجعوا معه الی المدینة، بل رجع اهل مکة الی مکة، واهل الطائف الی الطائف، واهل الیمن الی الیمن، واهل البوادی القریبة من ذاک الی بوادیهم. وانما رجع (معه) اهل المدینة ومن کان قریباً منها..
رافضی (
علامه حلّی) می‌گوید: روایت متواتر از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وارد شده که هنگامی که این آیه (
آیه ابلاغ) نازل شد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در
غدیرخم برای مردم
خطبه خواند....
جواب او این می‌شود که این مطلب دروغی بیش نیست و آیه ابلاغ مدتی قبل از
حجةالوداع نازل شده است.
و از قراینی که این مطلب را تبیین می‌کند
آیه اکمال است که در
نهم ذی‌حجه در حجةالوداع در حال وقوف پیامبر در
عرفات نازل گردید. و هر کس بگوید آیه‌ای از
سوره مائده در غدیرخم نازل شده دروغ‌گوست و
افتراء وارد کرده است...
و از مطالب دیگری که می‌فهماند آن چه در غدیرخم اتفاق افتاد چیزی نبود که پیامبر مامور به تبلیغ آن باشد این است که بسیاری از مردم که به همراه پیامبر به
حج رفته بودند به
مدینه باز نمی‌گشتند؛ بلکه بعضی که اهل
شهر مکه بودند در همان شهر می‌ماندند و بعضی که اهل
طائف بودند مستقیما به طائف می‌رفتند و بعضی دیگر که اهل یمن بوده به
یمن می‌رفتند. (و هیچ کدام مسیرشان از غدیرخم نمی‌گذشت تا شاهد ابلاغ از جانب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باشند.)
پس اگر حضرت قصد این می‌داشتند که در روز غدیر
امامت علی را اعلام کنند باید آن را در حجةالوداع ابلاغ می‌کردند. پس حال که حضرت این‌گونه نکردند و سخنی که مربوط به امامت علی بشود نفرمودند و هیچ کس نیز در این رابطه روایتی نه ضعیف و نه صحیح نقل نکرده است و حتی آن حضرت در خطبه خود نامی از علی هم به زبان نیاوردند در حالی که این مجمعی عمومی بود که همه حاجیان در آن حضور داشتند پس معلوم می‌شود که حضرت مامور به ابلاغ امامت علی نبوده‌اند.
در پاسخ به این اشکال ابن‌تیمیه می‌توان به منابع
اهل‌سنت در بیان شان نزول آیه ابلاغ مراجعه نمود.
منابع و مصادر معتبر اهل سنّت به این حقیقت اعتراف دارند که آیه ابلاغ نیز در
روز غدیر نازل شد.
اسامی تعدادی از علمای اهل سنت که این مطلب را یادآور شده‌اند به شرح زیر است:
۱ -
ابن ابی‌حاتم عبدالرحمن بن محمد بن ادریس رازی ۲ -
احمد بن موسی بن مردویه. ۳ -
احمد بن محمد ثعلبی. ۴ -
ابونعیم احمد بن عبدالله اصفهانی. ۵ -
ابوالحسن علی بن احمد واحدی. ۶ -
مسعود بن ناصر سجستانی. ۷ -
عبدالله بن عبیدالله حسکانی. ۸ -
ابن‌عساکر علی بن حسن دمشقی. ۹ -
فخرالدین محمد بن عمر رازی. ۱۰ -
محمد بن طلحه نصیبی شافعی. ۱۱ -
عبدالرزاق بن رزق‌الله رسعنی. ۱۲ -
حسن بن محمد نیشابوری. ۱۳ -
علی بن شهاب‌الدین همدانی. ۱۴ - علی بن محمد معروف به
ابن‌صباغ مالکی. ۱۵ -
محمود بن احمد عینی. ۱۶ -
عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی. ۱۷ -
محمد محبوب عالم. ۱۸ - حاج
عبدالوهاب بن محمد. ۱۹ - جمال‌الدین
عطاء‌الله بن فضل‌الله شیرازی. ۲۰ - میرزا
محمد بن معتمدخان بدخشانی.
ذهبی درباره شخصیت
ابن ابی‌حاتم آورده است: «قد کساه الله نورا وبهاء یسر من نظر الیه... وکان بحرا لا تکدره الدلاء. وکان بحرا فی العلوم ومعرفة الرجال، ... وکان زاهدا یعد من الابدال... قلنسوة عبد الرحمن من السماء، وما هو بعجب رجل منذ ثمانین سنة علی وتیرة واحدة لم ینحرف عن الطریق... یقال ان السنة بالری ختمت بابن ابی حاتم. قال الامام ابو الولید الباجی: عبد الرحمن بن ابی حاتم ثقة حافظ...»
(
خداوند او را با جامه‌ای از نور و ارزش پوشانده است که همه ناظرین به او خوشحال و مسرور می‌شوند. او دریایی از علم و آشنای به
علم رجال است که با دلوی از آب کدر و تیره نمی‌شود. زاهدی است که لقب ابدال می‌توان بر او نهاد... کلاه او از آسمان آمده و جای تعجب از او نیست که هشتاد سال عمر خویش را به سبک و روشی واحد بدون هرگونه انحراف و لغزش پیموده است... گفته می‌شود: سنت در ری به این ابی‌حاتم ختم گردید. و عبدالرحمن بن ابی‌حاتم درباره او گفته است: او شخصی موثق و حافظ است..)
اخرج ابن ابی حاتم وابن مردویه وابن عساکر عن ابی سعید الخدری قال: نزلت هذه الآیة: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» علی رسول الله صلی الله علیه وسلم یوم غدیر خم فی علی بن ابی طالب.
آیه «یا ایها الرسول بلغ...» در غدیرخم بر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و در شان (حضرت) علی بن ابی‌طالب (علیهماالسلام) نازل شده است.
(ذهبی درباره شخصیت
ابن‌مردویه آورده است: «ابن مردویه الحافظ الثبت العلامة... صاحب التفسیر والتاریخ وغیر ذلک... وعمل المستخرج علی صحیح البخاری، وکان قیما بمعرفة هذا الشان، بصیرا بالرجال، طویل الباع، ملیح التصانیف. ولد سنة ۳۲۳. ومات... سنة ۴۱۰.»
ابن مردویه شخصی حافظ و دارای قوه ثبت و علامه است... صاحب کتب تفسیر و تاریخ و غیره است... و
صحیح بخاری را استخراج کرده، و به این کار آشنایی کامل داشته است، و به علم رجال بصیر و آگاه بوده است، دستی بخشنده و با کرم داشته است، و صاحب تصنیفات ملیحی بوده است. و در سال ۳۲۳ هـ متولد و در سال ۴۱۰ هـ وفات یافت.)
واخرج ابن مردویه عن ابن مسعود قال: کنا نقرا علی عهد رسول الله صلی الله علیه وسلم: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک ان علیا مولی المؤمنین وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس
در زمان رسول خدا این آیه را این‌گونه قرائت می‌کردیم: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک ان علیا مولی المؤمنین وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس.
(شرح حال و شخصیت
ثعلبی: استاد ابواسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم ثعلبی، او را خیر العلماء بلکه دریای علم و ستاره درخشان آسمان‌ها، و مایه زینت امامان (چهارگانه اهل سنت) بلکه مایه افتخار آنها دانسته‌اند، و (بعضی) او را برتر از امامان چهارگانه دانسته‌اند. تفسیر ملقب به «
الکشف و البیان» برای اوست.
ابن‌خلّکان، ثعلبی را این‌گونه توصیف می‌نماید: «ابو اسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم الثعلبی. النیسابوری، المفسر المشهور، کان اوحد اهل زمانه فی علم التفسیر.»؛ در علم تفسیر در زمان خود بی‌نظیر و سرآمد بود.
ذهبی او را این‌گونه می‌ستاید: «وکان حافظا واعظا، راسا فی التفسیر والعربیة، متین الدیانة، توفی فی المحرم»؛ ثعلبی حافظ و واعظ و در اوج قله تفسیر و ادبیات عرب و متدین بود و در محرم وفات نمود.
سُبْکی درباره ثعلبی می‌گوید: «وکان اوحد زمانه فی علم القرآن وله کتاب العرائس فی قصص الانبیاء علیهم السلام.»
او در عصر و زمان خود در علم قرآن بی‌نظیر بود و کتاب «
عرائس» درباره قصه‌های انبیاء (علیهم‌السّلام) از اوست.
اسنوی در شرح حال ثعلبی می‌گوید: «ذکره ابن الصلاح والنووی من الفقهاء الشافعیة، وکان اماما فی اللغة والنحو.»
... او امام در
لغت و
علم نحو بود.
داودی در شرح حال ثعلبی می‌گوید: «کان اوحد اهل زمانه فی علم القرآن حافظا للغة، بارعا فی العربیة، واعظا، موثقا»
او در علم قرآن بی‌نظیر و حافظ در علم لغت و نوآور در علم عربی و واعظ و موثق بود.)
... معناه: بلغ ما انزل الیک من ربک فی فضل علی بن ابی‌طالب، فلما نزلت هذه الآیة اخذ رسول الله صلی الله علیه وسلم بید علی فقال:..
اخبرنی... عن ابن عباس فی قوله تعالی: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» الآیة. قال: نزلت فی علی،....
.. معنای آن این است که آنچه از سوی پروردگارت در فضل
علی بن ابی‌طالب به تو نازل می‌شود را به مردم ابلاغ کن و چون این آیه نازل شد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دست علی را گرفت و فرمود: ... و روایت کرد درباره آیه بلغ ما انزل... که این آیه درباره علی (علیه‌السلام) نازل شده است.
(ذهبی در شرح حال واحدی این چنین آورده است: «الامام العلامة الاستاذ ابو الحسن... صاحب التفسیر، وامام علماء التاویل...»
امام، علامه، استاد، ابوالحسن... صاحب تفسیر، و پیشوای علمای تاویل بود...)
... عن ابی سعید الخدری قال نزلت هذه الآیة: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» یوم غدیر خم فی علی بن ابی طالب رضی الله عنه..
.. از
ابوسعید خدری نقل شده است که آیه «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» در روز غدیرخم و در شان علی بن ابی‌طالب (علیهماالسلام) نازل شده است.
(درباره شخصیت
ابوسعید سجستانی این‌گونه آمده است: «وابو سعید السجستانی من کبار حفاظ اهل السنة...»
ابوسعید سجستانی از بزرگان حفاظ اهل سنت است...
ذهبی در شرح حال او می‌گوید: «ومسعود بن ناصر السجزی، ابو سعید الرکاب الحافظ رحل وصنف وحدث عن ابی حسان المزکی وعلی بن بشری وطبقتهما، ورحل الی بغداد واصبهان، قال الدقاق: لم ار اجود اتقانا ولا احسن ضبطا منه. توفی بنیسابور فی جمادی الاولی.»
مسعود بن ناصر سجزی ابوسعید رکاب حافظ مسافرت می‌کرد و می‌نوشت... دقاق درباره او گفته است: متقن‌تر و اضبط از او ندیده‌ام...)
ورواه ابو سعید مسعود بن ناصر السجستانی فی کتابه حول حدیث الولایة باسناده عن ابن عباس انه قال: امر رسول الله صلی الله علیه وسلم ان یبلغ بولایة علی، فانزل الله عزوجل «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» الآیة فلما کان یوم غدیر خم قام فحمد الله واثنی علیه وقال صلی الله علیه وسلم: الست اولی بکم من انفسکم؟ قالوا: بلی یا رسول الله. قال صلی الله علیه وسلم: فمن کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه، واحب من احب وابغض من ابغضه وانصر من نصره، واعز من اعزه، واعن من اعانه.
ابوسعید مسعود بن ناصر سجستانی در کتاب خود پیرامون حدیث ولایت با سند خود از
ابن‌عباس نقل می‌کند که رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به ابلاغ ولایت علی امر شد، لذا این آیه نازل شد: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» و چون روز غدیرخم فرا رسید پیامبر برخاست و حمد و ثنای الهی کرد و فرمود: ...
وروی ابو القاسم عبید الله بن عبدالله الحسکانی نزول قوله تعالی: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک...» فی واقعة یوم غدیر خم..
ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله حسکانی نزول آیه: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک...» را درباره واقعه غدیرخم دانسته است...
(ذهبی در شرح ابن‌عساکر می‌گوید: «ابن عساکر الامام الحافظ الکبیر محدث الشام فخر الائمة ثقة الدین... قال السمعانی: ابو القاسم حافظ ثقة متقن دین خیر حسن السمت، جمع بین معرفة المتن والاسناد، وکان کثیر العلم غزیر الفضل، صحیح القراءة، متثبتا»
ابن‌عساکر امام، حافظ، بزرگ و محدث
شام و فخر ائمه و مورد وثوق در
دین است...
سمعانی درباره او گفته است: ابوالقاسم حافظ و ثقه و متقن و دیندار و خیّر و بیشتر اوقات ساکت بود، بین معرفت متن و سند جمع کرد. کثیر العلم و کثیر الفضل و صحیح القرائه و ثابت قدم بود.)
روایت ابن‌عساکر را سیوطی در
الدر المنثور آورده است.
ابن عساکر عن ابی سعید الخدری قال: نزلت هذه الآیة: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» علی رسول الله صلی الله علیه وسلم یوم غدیر خم فی علی بن ابی طالب.
آیه «یا ایها الرسول بلغ...» در غدیرخم بر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و در شان (حضرت) علی بن ابی‌طالب (علیهماالسلام) نازل شده است.
(ابن‌خلکان در شرح حال
فخررازی می‌گوید: «ابو عبدالله محمد بن عمر بن الحسین ابن الحسن بن علی، التیمی، البکری، الطبرستانی (الاصل) الرازی المولد، الملقب فخر الدین، المعروف بابن الخطیب، الفقیه الشافعی. فرید عصره ونسیج وحده، فاق اهل زمانه فی علم الکلام والمعقولات وعلم الاوائل، له التصانیف المفیدة فی فنون عدیدة، منها تفسیر القرآن الکریم، ... وکان یلقب بهراة شیخ الاسلام... وکان العلماء یقصدونه من البلاد وتشد الیه الرحال من الاقطار...»
در عصر خود بی‌نظیر و بی‌همتا است، در علم کلام و معقولات و علم اوائل سرآمد همه است صاحب کتاب‌های مفید و متعدد در موضوعات مختلف است که از جمله آنها تفسیر اوست... و در
هرات او را شیخ‌الاسلام می‌نامند... و علماء بلاد دیگر به سوی او رنج سفر تحمل می‌کنند....)
العاشر - نزلت هذه الآیة فی فضل علی رضی الله عنه، ولما نزلت هذه الآیة اخذ بیده وقال: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه، فلقیه عمر رضی الله عنه فقال: هنیئا لک یا ابن ابی طالب، اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنة. وهو قول ابن عباس والبراء بن عازب ومحمد بن علی.
این آیه در فضیلت علی (علیه‌السّلام) نازل شده است، و چون این آیه نازل شد حضرت دست علی را بلند کرد و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه، عمر به او عرضه داشت: مبارک باد بر تو‌ای فرزند
ابوطالب، تو مولای من و مولای هر زن و مرد مؤمنی گشتی...
(
یافعی درباره محمد بن طلحه می‌گوید: «الکمال محمد بن طلحة النصیبی الشافعی. وکان رئیسا محتشما بارعا فی الفقه والخلاف، ولی الوزارة مرة ثم زهد وجمع نفسه، توفی بحلب فی شهر رجب وقد جاوز التسعین، وله دائرة الحروف...»
محمد بن طلحه نصیبی شافعی، رئیس و با احتشام و وقار خاصی بود. و در فقه و مسائل اختلافی نوآور بود، و یک بار به پست وزارت منصوب شد اما پس از آن زهد و ورع پیشه کرد. و در شهر
حلب... وفات یافت...)
زیادة تقریر - نقل الامام ابو الحسن الواحدی فی کتابه المسمی باسباب النزول یرفعه بسنده الی ابی سعید الخدری رضی الله عنه قال: انزلت هذه الآیة: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» یوم غدیر خم فی علی بن ابی طالب.
توضیح بیشتر- امام ابوالحسن واحدی در کتابش به نام
اسباب النزول با سندش به ابوسعید خدری گفته است: این آیه: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» روز غدیرخم درباره علی بن ابی‌طالب نازل شده است.
(ذهبی درباره رسعنی می‌گوید: «الرسعنی العلامة عز الدین عبد الرزاق بن رزق الله بن ابی بکر، المحدث المفسر الحنبلی. ولد سنة تسع وثمانین. وسمع بدمشق من الکندی وببغداد من ابن منینا، وصنف تفسیرا جیدا، وکان شیخ الجزیرة فی زمانه علما وفضلا وجلالة. توفی فی ثانی عشر ربیع الآخر.»
علامه عزالدین عبدالرزاق بن رزق‌الله بن ابی‌بکر رسعنی،
محدث و
مفسر حنبلی است. که در سال هشتاد و نه متولد شد... و تفسیر خوبی تالیف نمود، و در زمان خود از حیث علم و فضل و جلالت شیخ‌الجزیره بود...)
قال محمد بن معتمدخان البدخشانی: اخرج عبد الرزاق الرسعنی عن ابن عباس رضی الله عنه قال: لما نزلت هذه الآیة: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» اخذ النبی صلی الله علیه وسلم بید علی فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه».
محمد بن معتمدخان بدخشانی گفته است: عبدالرزاق رسعنی از ابن‌عباس نقل کرده: زمانی که این آیه «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» نازل شد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلم دست علی را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه».
(اعتماد به
نیشابوری و تفسیر او: «وذکر الکاتب الجلبی تفسیر النیسابوری بقوله: غرائب القرآن ورغائب الفرقان فی التفسیر، للعلامة نظام الدین حسن بن محمد بن حسین القمی النیسابوری، المعروف بالنظام الاعرج...»
کاتب جلبی از تفسیر نیشابوری نام برده و درباره آن این‌گونه گفته است: تفسیر غرائب القرآن ورغائب الفرقان برای علامه نظام الدین حسن بن محمد بن حسین قمی نیشابوری، معروف به نظام اعرج است...)
عن ابی سعید الخدری ان هذه الآیة نزلت فی فضل علی بن ابی طالب (رضی‌الله عنه وکرم‌الله وجهه) یوم غدیر خم، فاخذ رسول الله صلی الله علیه وسلم بیده وقال: من کنت مولاه فهذا علی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه، فلقیه عمر وقال: هنیئا لک یا ابن ابی طالب اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنة. وهو قول ابن عباس والبراء ابن عازب ومحمد بن علی.
از ابوسعید خدری این آیه در فضل علی بن ابی‌طالب (علیهماالسلام) در روز غدیرخم نازل شد. و دست او را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فهذا علی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه، عمر او را ملاقات نمود و گفت: مبارک باد بر تو‌ای فرزند ابوطالب امروز تو مولای من و مولای هر
مؤمن و مؤمنه‌ای گشتی و این روایت از ابن‌عباس و
براء بن عازب و محمد بن علی روایت شده است.
(سیوطی درباره
بدرالدین عینی می‌گوید: «... وکان اماما عالما علامة...»
وی در شرح خود بر صحیح بخاری در تفسیر آیه مورد بحث این‌گونه بیان می‌کند: ص - باب یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک. ش -ای هذا باب من قوله تعالی: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل» ذکر الواحدی من حدیث الحسن بن حماد سجاة قال: ثنا علی بن عیاش عن الاعمش وابی الجحاف، عن عطیة، عن ابی سعید قال: نزلت هذه الآیة: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» یوم غدیر خم فی علی بن ابی طالب رضی الله عنه. وقال مقاتل: قوله بلغ ما انزل الیک. وذلک ان النبی صلی الله علیه وسلم دعا الیهود الی الاسلام فاکثر الدعاء، فجعلوا یستهزؤن به ویقولون: اترید یا محمد ان نتخذک حنانا کما اتخذت النصاری عیسی حنانا. فلما رای رسول الله صلی الله علیه وسلم ذلک سکت عنهم، فحرض الله تعالی نبیه (علیه‌السّلام) علی الدعاء الی دینه لا یمنعه تکذیبهم ایاه واستهزاؤهم به عن الدعاء..
ص - باب یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک. ش - یعنی: این باب سخن خداوند: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل» است. واحدی از حدیث حسن بن حماد سجاه آورده است: ... این آیه: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» روز غدیر خم در شان و فضیلت علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) وارد شده است. و مقاتل گفته است: «بلغ ما انزل الیک». نبی (صلی‌الله‌علیه‌وسلّم)
یهود را به
اسلام دعوت نمود و در این راه سعی و کوشش فراوان نمود، اما آنها در پاسخ فقط به استهزاء و تمسخر حضرت پرداختند و گفتند: ای محمد آیا دوست داری که ما تو را رحمتی از سوی خدا برای خود بگیریم؛ همان‌گونه که نصاری عیسی را رحمت از سوی خدا قرار داده بودند؟ وقتی رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این چنین دید سکوت کرد. باز هم خداوند رسولش را به دعوت آنها تشویق کرد و از او خواست که در این راه هرگز خسته و ناامید نشود...
(ابن‌العماد درباره سیوطی می‌گوید: «وقد اشتهر اکثر مصنفاته فی حیاته فی اقطار الارض شرقا وغربا، وکان آیة کبری فی سرعة التالیف.»
اکثر مصنفات سیوطی در زمان حیاتش در مناطق مختلف از شرق و غرب انتشار و شهرت یافت، و او نشانه بزرگ خداوند (معجزه و اعجوبه) در سرعت تالیف بود.
عبدالله بن صدیق مغربی درباره سیوطی می‌گوید: «وکان اماما فی اکثر العلوم واعلم اهل زمانه بعلم الحدیث وفنونه ورجاله وغریبه واستنباط الاحکام منه.»
سیوطی امام در اکثر علوم و اعلم اهل زمان خود در علم حدیث و فنون و رجال حدیث و مطالب سخت حدیثی و استنباط احکام از روایات بود.
شاگرد سیوطی «داودی» درباره او: «وکان اعلم اهل زمانه بعلم الحدیث وفنونه، رجالا وغریبا، ومتنا وسندا، واستنباطا للاحکام منه.)
اعلم اهل زمان خود در
علم حدیث و فنون آن از حیث رجال و مطالب غریب آن، و از حیث متن و سند، و استنباط احکام از روایات بود.)
اخرج ابو الشیخ عن الحسن: ان رسول الله صلی الله علیه وسلم قال: ان الله بعثنی برسالة، فضقت بها ذرعا وعرفت ان الناس مکذبی، فوعدنی لابلغن او لیعذبنی، فانزلت «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک». واخرج عبد بن حمید وابن جریر وابن ابی حاتم وابو الشیخ عن مجاهد قال: لما نزلت «بلغ ما انزل الیک من ربک». قال: یا رب انما انا واحد کیف اصنع، یجتمع علی الناس فنزلت: «وان لم تفعل فما بلغت رسالته». واخرج ابن جریر وابن ابی حاتم عن ابن عباس: «وان لم تفعل فما بلغت رسالته» یعنی ان کتمت آیة مما انزل الیک لم تبلغ رسالته. واخرج ابن ابی حاتم وابن مردویه وابن عساکر عن ابی سعید الخدری قال: نزلت هذه الآیة: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک». علی رسول الله صلی الله علیه وسلم یوم غدیر خم فی علی بن ابی طالب. واخرج ابن مردویه عن ابن مسعود قال: کنا نقرا علی عهد رسول الله صلی الله علیه وسلم: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک». ان علیا مولی المؤمنین «وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس» واخرج ابن ابی حاتم عن عنترة قال: کنت عند ابن عباس فجاءه رجل فقال: ان ناسا یاتونا فیخبرونا ان عندکم شیئا لم یبده رسول الله صلی الله علیه وسلم للناس. فقال: الم تعلم ان الله قال: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک». والله ما ورثنا رسول الله صلی الله علیه وسلم سوداء فی بیضاء».
ابوالشیخ از حسن روایت نموده است: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: خداوند مرا به رسالتی مبعوث فرمود که من از انجام آن عاجز ماندم و می‌دانستم که مردم مرا تکذیب می‌کنند، خداوند به من وعده داد که یا آن را ابلاغ کنم یا مرا عذاب نماید، در این حال بود که آیه نازل شد: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک».
و
عبد بن حمید و
ابن‌جریر و ابن ابی‌حاتم و ابوالشیخ از مجاهد روایت نموده‌اند: چون آیه نازل شد: «بلغ ما انزل الیک من ربک». پیامبر فرمود: پروردگارا! من یک تنه چه کار می‌توانم انجام دهم و حال آن که مردم دور مرا احاطه نموده‌اند. آیه نازل شد: «وان لم تفعل فما بلغت رسالته».
و ابن‌جریر و ابن ابی‌حاتم از ابن‌عباس روایت نموده‌اند: «وان لم تفعل فما بلغت رسالته» یعنی: اگر آنچه به تو نازل گردیده را کتمان نمایی رسالتت را انجام نداده‌ای.
و ابن ابی‌حاتم و ابن‌مردویه و ابن‌عساکر از ابوسعید خدری روایت کرده‌اند: آیه: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک». بر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلم در روز غدیرخم در شان علی بن ابی‌طالب نازل شد.
و ابن‌مردویه از
ابن‌مسعود روایت کرده است: ما در زمان رسول خداوند (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آیه را این‌گونه می‌خواندیم: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک». ان علیا مولی المؤمنین «وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس»
و ابن ابی‌حاتم از عنتره روایت نموده است: نزد ابن‌عباس بودیم که شخصی وارد شد و گفت: مردمی نزد ما می‌آیند و می‌گویند نزد رسول الله چیزی هست که تا کنون بر ما آشکار ننموده است. ابن‌عباس گفت: مگر نمی‌دانی که خداوند فرموده است: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک». والله رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلم هر آنچه لازم بود را برای ما به ارث گذارد».
حاج عبدالوهاب بخاری متوفای سال ۹۳۲ هـ از اکابر علماء و از مشاهیر اهل سنت، که شیخ
عبدالحق دهلوی در «
اخبار الاخیار» و نیز سید محمد ابن سیدجلال ماه عالم در «
تذکره الابرار» برای او شرح حال نوشته‌اند و او را تمجید و ثناء کرده‌اند.
روایت وی به شرح ذیل است: «قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی: » عن البراء بن عازب رضی الله عنه قال فی قوله تعالی: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» ای: بلغ من فضائل علی. نزلت الآیة فی غدیر خم. فخطب رسول الله صلی الله علیه وسلم ثم قال: من کنت مولاه فهذا علی مولاه. فقال عمر رضی الله عنه: بخ بخ یا علی اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنة. رواه ابو نعیم. وذکره ایضا الثعالبی فی کتابه.
از براء بن عازب روایت شده درباره قول خداوند تعالی: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» یعنی: فضائل علی را ابلاغ کن. این آیه در غدیرخم نازل شد. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خطبه‌ای خواند و سپس فرمود: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه». عمر گفت: «بخ بخ یا علی اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنه.» این روایت را ابونعیم و ثعالبی در کتابشان ذکر کرده‌اند.
جمال الدین عطاء الله فرزند فضل‌الله شیرازی، معروف به محدث متوفای سال ۹۲۶، صاحب کتاب «
روضه الاحباب فی سیر النبی والال والاصحاب» و کتاب «
الاربعین فی فضائل امیر المؤمنین». محدثی مدقّق و مورد قبول مؤرخان و محدثان و اصحاب سیر و تاریخ بوده است. بسیاری از علماء اهل سنت مثل
ملا علی قاری در شرح احادیث مشکاه، و عبدالعزیز دهلوی در رساله خود در علم حدیث به او اعتماد نموده و از او نقل حدیث نموده‌اند...
او در کتاب اربعین خود روایت را این‌گونه آورده است: اقول: اصل هذا الحدیث - سوی قصة الحارث - تواتر عن امیرالمؤمنین علیه السلام. وهو متواتر عن النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایضا. رواه جمع کثیر وجم غفیر من الصحابة. فرواه ابن عباس ولفظه قال: لما امر النبی ان یقوم بعلی بن ابی طالب المقام الذی قام به، فانطلق النبی الی مکة فقال: رایت الناس حدیثی عهد بکفر، ومتی افعل هذا به یقولون صنع هذا بابن عمه، ثم مضی حتی قضی حجة الوداع، ثم رجع حتی اذا کان بغدیر خم انزل الله عز وجل: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک ما ربک» الآیة. فقام مناد فنادی الصلاة جامعة، ثم قام واخذ بید علی فقال: «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه»
مولف می‌گوید: اصل این حدیث - غیر از قصه حارث که ضمن واقعه غدیر ذکر شده- از امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به تواتر نقل گردیده است. و این روایت به تواتر از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز روایت شده است و جمع کثیری از
صحابه نیز آن را نقل کرده‌اند. ابن‌عباس آن را این چنین روایت نموده است: زمانی که پیامبر امر شد تا علی را که مامور به بلند نمودن او بود بلند نماید رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلّم از مکه خارج شده بود. به خدایش عرضه داشت: مردم را حدیث العهد به
کفر و
جاهلیت می‌بینم، و هر کاری من انجام دهم می‌گویند این شخص به نفع پسر عمویش انجام داده است و از من نمی‌پذیرند. تا این که
حجةالوداع به پایان رسید و در مسیر بازگشت از مکه به سرزمین غدیرخم رسیدند که آیه نازل شد: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک ما ربک» تا آخر آیه. در اینجا منادی برخاست و برای نماز جماعت ندا داد، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برخاست و دست علی را گرفت و بلند کرد و فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه».
(میرزا محمد بدخشانی از محدثین مورد اعتماد اهل سنت است، که بسیاری از علمای متاخر اهل سنت، از او نقل حدیث کرده و به روایات او استشهاد نموده‌اند و از جمله آثار او:
نُزل الابرار،
تحفه المحبین،
مفتاح النجا، می‌باشد. خلاصه‌ای از شرح حال او به نقل از کتاب
نزهة الخواطر،
این چنین است: «الشیخ العالم المحدث بن رستم بن قباد الحارثی البدخشی، احد الرجال المشهورین فی الحدیث والرجال» شیخ و عالم و محدث و یکی از بزرگان در علم حدیث و رجال است.)
روایت او به شرح زیر است:
الآیات النازلة فی شان امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب کرم الله وجهه کثیرة جدا لا استطیع استیعابها، فاوردت فی هذا الکتاب لبها ولبابها... واخرج -ای ابن مردویه - عن زر عن عبدالله رضی الله عنه قال: کنا نقرا علی عهد رسول الله صلی الله علیه وسلم: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک ان علیا مولی المؤمنین وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس. واخرج عبد الرزاق عن ابن عباس رضی الله عنه قال: لما نزلت هذه الآیة «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» اخذ النبی بید علی فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه. واخرج ابن مردویه عن ابی سعید الخدری رضی الله عنه مثله، وفی آخره: فنزلت «الیوم اکملت لکم دینکم» الآیة. فقال النبی: الله اکبر علی اکمال الدین واتمام النعمة ورضی الرب برسالتی والولایة لعلی بن ابی طالب.
آیات نازل شده در شان امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (علیهماالسلام) بسیار زیاد است که قابل احصاء و شمارش نیست. که من در این کتاب خلاصه‌ای از آن را می‌آورم... آیه نازل شد «الیوم اکملت لکم دینکم» پیامبر فرمود: الله اکبر برای اکمال دین و اتمام نعمت و رضایت
پروردگار به رسالت من و ولایت علی بن ابی‌طالب.
عن البراء بن عازب رضی اله عنه قال: اقبلت مع رسول الله صلی الله علیه وسلم فی حجة الوداع، فلما کان بغدیر خم نودی الصلاة جامعة، فجلس رسول الله صلی الله علیه وسلم تحت شجرة، واخذ بید علی وقال: الست اولی بالمؤمنین من انفسهم؟ قالوا: بلی یا رسول الله. فقال: الا من انا مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه. فلقیه عمر رضی الله عنه فقال: هنیئا لک یا علی بن ابی طالب، اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنة، وفیه نزلت «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک».
از براء بن عازب روایت شده که: با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلم در حجةالوداع بودم، که چون به غدیرخم رسیدیم برای نماز جماعت ندا داده شد، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زیر درخت نشستند، و دست علی را گرفته و فرمودند: ... پس در این مورد نازل شد «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک...»
روی الامام ابو الحسن الواحدی فی کتابه المسمی باسباب النزول، یرفعه بسنده الی ابی سعید الخدری رضی الله عنه قال: نزلت هذه الآیة: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک» یوم غدیر خم فی علی بن ابی طالب.
ابوالحسن واحدی در کتاب اسباب النزول روایت کرده است از ابی‌سعید خدری که گفت: آیه «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک...» در روز غدیر خم در مورد علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) نازل شد.
محمد محبوب العالم فرزند صفی‌الدین جعفر معروف به بدرالعالم:
عن ابی‌سعید الخدری: هذه الآیة نزلت فی فضل علی بن ابی طالب رضی الله عنه یوم غدیر خم، فاخذ رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وسلم بیده وقال: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه. فلقیه عمر رضی الله تعالی عنه وقال: هنیئا لک یا ابن ابی طالب، اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنة. و هو قول ابن عباس والبراء بن عازب ومحمد بن علی رضی الله تعالی عنهم.
از ابوسعید خدری روایت شده: این آیه در فضلیت علی بن ابی‌طالب (علیهماالسلام) روز غدیرخم نازل شده، از این رو رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دست علی را گرفت و فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه.» عمر او را ملاقات نمود و گفت: «هنیئا لک یا ابن ابی طالب، اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنه». و این قول ابن‌عباس و براء بن عازب و محمد بن علی (علیهماالسلام) است.
زمانی که به تایید منابع اهل سنت شان نزول
آیه ابلاغ در غدیرخم و ولایت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) ثابت شد؛ در این صورت مبتدا و خبر کامل شده و معنا و مفهوم مورد ادعای
شیعه نیز ثابت شده و دروغ‌گو و کاذب نیز مشخص گردیده و در آن صورت است که باید گفت: «فثبت ولایه علی بن ابی طالب»
امام خمینی با استناد به آیه
(یا اَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَیْکَ) معتقد است این آیه ناظر به امامت پیشوایان پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است که به آیه تبلیغ مشهور است. این آیه از ضرورت تبلیغ پیام و ماموریتی الهی سخن می‌گوید و گویا این ماموریت رکن مهمی از ارکان رسالت است. از این رو اگر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خلیفه تعیین نکند گویا
(ما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ) و رسالت خویش را به پایان نرسانده است. چرا که تعیین جانشین مرادف اتمام رسالت است.
امام خمینی در تفسیر آیه مذکور با بیان اهمیت و ضرورت تعیین جانشین بر این باور است که این آیه موضوع فرمان ابلاغ است و وعده اینکه
(الله یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ) دلیل بر آن است که یک امر مهمی همچون
امامت امیرالمؤمنین و اولاد معصومین او خلفای به حق بعد پیامبراند.
اینکه تبلیغ امامت امر مهمی است که پیامبر می‌خواهد انجام دهد وگرنه در سایر احکام این همه تصویب و محافظه‌کاری در کار نبود؛ زیرا از منافقان ترس داشت. این آیه مذکور در منابع شیعی به اتفاق به جریان
غدیر خم و اعلان عمومی ولایت و امامت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) مربوط است که در حجةالوداع که آخرین حج پیامبر بود نازل شده است و تا آن زمان پیامبر همه احکام را بیان نموده و تبلیغ کرده بود و معلوم است این تبلیغ در این آیه مربوط به امامت است که خیلی مهم بود.
همچنین ایشان احادیث دیگری درباره امامت نیز ذکر کرده است مانند
حدیث منزلت که به تواتر نقل شده و در
صحیح مسلم به هفت طریق آمده است.
•
موسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «آیا آیه ابلاغ قبل از غدیر نازل شده است؟». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
