زمان (منطق)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زمان، از
اصطلاحات علم منطق بوده و به
کمّ متصل غير
قار، و مقدار حرکت گفته می‌شود.
زمان، از
اصطلاحات علم منطق بوده و به
کمّ متصل غير
قار، و مقدار حرکت گفته می‌شود.
زمان،
مصداق منحصر
کمّ متصل غیر قار (کمّى که اجزاى آن همه با هم يافت نمى‌شوند) است، چنان‌که
خواجه طوسی مى‌گويد: «
کمّ متصل غير
قار الذات يک نوع بود و آن زمان است ».
زمان، مقدار حرکت است و متى نسبت شيء متزمّن (زمان‌دار) است با زمان.
امام خمینی برای زمان دو رویکرد و تحلیل قائل است:
یکی مقوله‌ای و دیگری فرا مقوله‌ای و وجودی.
در تحلیل مقوله‌ای ایشان زمان را
کم متصل غیر
قارّ می‌داند که در تحلیل ذهن عارض بر حرکت می‌شود.
اما در فرامقوله‌ای بر اساس حرکت جوهری، زمان را از مشخصات وجود می‌داند؛ یعنی رابطه هر شیء با زمان خودش به‌نوعی به اصل و هویت آن شیء بستگی دارد و اگر زمان از شیء گرفته شود. گویا شیئیت از آن گرفته شده است؛ بنابراین زمان از هویت شیء جدا نمی‌شود.
ازاین‌رو هر موجود مادی زمان مختص به خود را دارد که به‌واسطه حرکت جوهری
ذات آن را از نقص به‌سوی کمال سیر می‌دهد و پیوسته
جسم در جوهر خود حرکت می‌کند که این حرکت در خارج عین زمان آن است. بنابراین این حرکت و زمان، چگونگی وجود شیء خارجی است؛ چنان‌که چگونگی وجود زید، زمان اوست، پس حقیقت و هویت خارجی زمان همان تدرج و ترقی در وجوه و سیر تدریجی از نقص به کمال است.
امام خمینی در بیان وحدت شخصی زمان قائل است که هرچند
ذات زمان متصرم و متجدد است، این زمان از اول تا آخر یک شخص است که به شخصیت واحده، متشخص است و این حقیقت واحده شخصیه به حقیقت شخصی‌اش محفوظ و ثابت است، براین‌اساس چگونگی وحدت زمان و تشخص آن، به همان چگونگی وجود متجدد و سیالش است. بنابراین وحدت زمان نظیر وحدت در
مجردات و هویات ثابته نیست که تمام ذاتشان ثبات و قرار باشد، بلکه وجود و شخصیتش تصرم و تدرج است.
ایشان در تبیین حقیقت زمان به‌عنوان بعد سیال و گذرا این اشکال را که اگر جوهر در خارج موجود شود، در
حرکت و زمان واقع می‌شود و در نتیجه زمان و حقیقت متصرمه موضوع آن می‌شود، ردّ کرده و قائل است زمان چگونگی تحصل خود جوهر است و مانند موضوع برای رنگ سیاهی نیست که در مرتبه قبل وجود موجود باشد، بلکه زمان از عوارض لازم و جداناشدنی جوهر جسمانی است که از مرتبه تحصل آن انتزاع می‌شود.
زمان به لحاظ مطابقت و عدم مطابقت با شيء داراى زمان دو قسم است:
۱- زمان حقيقى؛
۲- زمان غير حقيقى.
زمان حقيقى، زمانى است که دو طرف آن مطابق حال حدوث و فناي
شیء متزمّن باشد؛ مانند «بودن مردم در مدت عمر خود» و غير حقيقى، زمانى است بزرگ‌تر از آن؛ مانند «بودن مردم در هزاره فلان يا در دوره فلان»، و آن را «زمان عام» خوانند. چيز‌هاى بسياري مي‌توانند در يک زمان اشتراک داشته باشند، به خلاف مکان
•
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «زمان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۳۰. •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
