زمان (فقه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زمان به معنای
مدت است که با
وقت و
اجل متفاوت است.از احکام مرتبط با زمان در بابهاى مختلفى از
عبادات، همچون
طهارت،
صلات،
صوم و
حج و غیر عبادات، از قبیل
نذر و
قسم سخن گفته‌اند.
زمان به معنی مدت کم یا زیاد است.
تفاوت زمان با «
وقت» و «
اجل» آن است که وقت بر بخشى
معین از زمان که براى کارى قرار داده شده است،
و
اجل بر آخر وقت و نیز خود وقت
اطلاق مى‌گردد.
بنابر این، زمان
اعم از وقت و اجل است؛ از این رو، در کلمات
فقها به جاى آن دو به کار رفته است.
جایگاه زمان در
شریعت مقدس متفاوت است. زمان گاه وقت اداى فرایضى قرار گرفته است، مانند اوقات معینى که براى اداى
نمازهای یومیه قرار داده شده است یا ماههاى
حج که
ظرف به جا آوردن
مناسک حج قرار داده شده است. و گاه
شرط رکنى برخى عبادات واقع شده است، مانند
روزه که به جا آوردن آن در روز شرط رکنى آن است. چنان که زمانهایى خاص همچون ماههاى
رجب،
شعبان،
رمضان و روزهاى
عید غدیر،
فطر و
قربان و
جمعه و
عرفه از
شرافت و
فضیلت خاصى برخوردار و به اعمال و عباداتى چون
غسل،
نماز،
روزه،
دعا و
صدقه دادن اختصاص یافته‌اند و ارتکاب
گناه در آنها موجب افزایش
عقوبت است. همچنین
دیه در ماههاى
حرام افزایش مى‌یابد.
تکالیف عبادى به لحاظ محدود بودن زمان به جا آوردن آنها و محدود نبودن، به
موقت و
مطلق تقسیم مى‌شوند. عبادتهاى موقت، تنها در
ظرف زمانى تعیین شده از سوى
شارع مقدس به جا آورده مى‌شوند، مانند نمازهاى پنج گانه شبانه روز. این نوع عبادات دو گونه‌اند: زیرا وقتى که براى به جا آوردن آنها تعیین شده یا
موسع است یا
مضیق. موسّع بدین معنا است که مدت زمان تعیین شده بیش از مقدار وقتى است که عبادت بدان نیاز دارد و در نتیجه انجام دادن عملى دیگر از جنس آن در آن وقت، امکان‌پذیر است، مانند اوقات نمازهاى یومیه که
مکلف فرصت خواندن نماز
مستحب و
قضا را نیز در آن اوقات دارد. مضیق بدین معنا است که وقت تعیین شده تنها به مقدار به جا آوردن همان
عبادت است و گزاردن عبادتى دیگر از همان سنخ در آن زمان امکان‌پذیر نیست، مانند
ماه رمضان که در روز آن تنها گرفتن روزه ماه رمضان امکان‌پذیر است نه روزهاى دیگر.
عبادتهاى
مطلق، مقید به
زمانى معین نیستند و در هر زمان امکان به جا آوردن آنها وجود دارد، مانند
نماز و
روزه مستحب.
هرگاه کسى
نذر کند
زمانى را
روزه بگیرد، در صورتى که مدتى خاص را قصد نکرده باشد، هرچند زمان به مدت اندک نیز
اطلاق مى‌شود و با یک روز روزه گرفتن، عمل به
نذر تحقق مى‌یابد، لیکن بر اساس آنچه در برخى
روایات آمده
و
فقها نیز به مفاد آن عمل کرده‌اند، بر او
واجب است پنج ماه
روزه بگیرد.
در غیر مورد
نذر روزه، مانند آنکه
قسم بخورد طلب فلانى را
زمانى پرداخت کند، اختلاف است که آیا زمان در
قسم همچون
نذر بر پنج ماه حمل مى‌شود یا نه؟ بنابر قول دوم، اگر مراد سوگند خورنده با قراین مشخص نباشد، کلام
مبهم، و قابل حمل بر مدت کم و زیاد خواهد بود. بنابر این، در مثال یاد شده، تنها با مرگ
سوگند خورنده، قسمش شکسته مى‌شود.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۲۶۴-۲۶۶.
