زبدة الاصول مع حواشی المصنف علیها (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «زبدة الاصول مع حواشی المصنف علیها»، نوشته محمد بن حسین، معروف به
شیخ بهایی است. این کتاب، به
زبان عربی و مشتمل بر مباحث و آرای اصولی شیخ بهایی است. متن کتاب، در تاریخ ۱۰۱۲ ق، تالیف گردیده است، ولی تاریخ کتابت حواشی معلوم نیست.
کتاب، مشتمل بر پنج منهج و هر منهجی، شامل چند مطلب و هر مطلبی، دارای چندین فصل است. در هر مطلب و فصلی، نخست، متن کتاب «
زبدة الاصول » و سپس، حاشیه مربوطه ذکر شده است و تحقیقات محقق، در پاورقی درج گردیده است.
این منهج، در باره مقدمات است
و در آن، به پاره‌ای از احوال
علم اصول و مبادی منطقی آن (مانند تعریف و مرتبه و
ثمره و وجوب تعلیم و تعلم آن،
نسب اربعه ، کلی و جزیی،
حد و
رسم ،
احکام قضایا و اقسام آن،
اشکال اربعه و
قیاس استثنایی )، مبانی لغوی آن (مانند اقسام
دلالت لفظیه و
تقسیمات لفظ به اعتبار معنای آن،
حقیقت و
مجاز ،
حقیقت شرعیه و
متشرعه ، استعمال لفظ در معنای حقیقی و مجازی، اثبات حقیقت شرعیه به جهت
تبادر ، تفسیر بعضی از حروف و احکام مشتق) و مبانی احکامی آن (مانند تعریف حکم، حسن و قبح، تعریف
واجب ،
واجب موسع و
مضیق ،
واجب کفایی ،
واجب مخیر ، صحیح و باطل و فاسد،
مقدمه واجب و
مباح ) پرداخته شده است.
این منهج، در باره ادله شرعیه است
و در آن، از کتاب (با مباحثی همچون
تواتر قرآن و
قرائات هفت گانه )،
سنت (با مباحثی از قبیل
خبر ،
متواتر و آحاد ،
تعبد به خبر واحد ،
شرط عمل به خبر واحد ،
تزکیه راوی و
سند و انواع تحمل)،
اجماع (با مباحثی مانند تعریف
اجماع و وجه حجیت آن،
اجماع اهل بیت علیه‌السّلام ،
اجماع منقول با خبر واحد و...) ،
استصحاب و
قیاس سخن گفته است.
این منهج، در باره مشترکات
کتاب و سنت است و در آن، مباحث مربوط به
امر و
نهی ،
عام و
خاص ،
مطلق و
مقید ،
مجمل و
مبین ،
ظاهر و
ماول ،
منطوق و
مفهوم و
نسخ بررسی شده است.
این منهج، در باره
اجتهاد و
تقلید است
و در آن، از
اجتهاد نبی ،
تصویب و
تخطئه ،
مقدمات اجتهاد و
تقلید در
اصول دین بحث شده است.
این منهج، در باره ترجیحات است و در آن، از ترجیح با متن و ترجیح با مدلول و خارج بحث شده است.
پاره‌ای از آرای مخصوص
شیخ بهایی در
علم اصول :
۱. وی، منکر
ثمره مسئله ضد است و مدعی است که برای حکم به فساد، نیازی به نهی از ضد نیست؛ همین اندازه که امر به آن نشده باشد، کافی است، چون
عبادت نیازمند به امر است.
۲. لفظ
واجب ، در مشروط،
مجاز است به
علاقه اول و
مشارفت .
۳. وی،
ظن شخصی را
حجت می‌داند.
کتاب، توسط سید علی جبار گلباغی ماسوله تحقیق شده است. وی، مقدمه‌ای در آغاز کتاب نگاشته و در آن، مفصلا از مؤلف و کتاب وی سخن گفته و روش تحقیق خویش را در مورد این کتاب شرح داده است.
در پایان کتاب، فهرست‌های آیات، روایات، اقوال، اسماء
انبیاء و
ائمه معصومین علیه‌السّلام ، اعلام و کنیه‌ها و القاب و طوایف، فرق و مذاهب، اماکن، اسماء کتب، مصادری که در تحقیق مورد استفاده واقع شده‌اند و موضوعات ذکر شده است.
کتاب، دارای شروح و حواشی و منظومه‌های متعددی است و محقق، در مقدمه خویش، از ۲۸ شرح، ۹ حاشیه و ۳ منظومه یاد کرده است.
نرم افزار جامع اصول الفقه،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
