زاهد گیلانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زاهد گیلانی، تاج‌الدین ابراهیم‌بن روشن‌بن امیر شیخ‌بندار سنگانی، عارف
قرن هفتم در گیلان، و مرشد
شیخ صفی‌الدین اردبیلی است.
احتمالا موطن اجداد او سنجان/ سنگان، یکی از روستاهای خواف
خراسان ، بود و از آنجا به
گیلان مهاجرت کردند.
خانواده‌ی او از دهخدایان سرشناس گیلان بودند که به کشاورزی اشتغال داشتند. زاهد گیلانی در ۶۱۵ در ساورد/ سیاورود گیلان‌زاده شد.
براساس برخی منابع زاهد گیلانی مرید سیدجمال‌الدین تبریزی بود.
احمدقمی در خلاصة التواریخ
او را سیدجمال‌الدین گیلانی ثبت کرده است و وی نیز مرید شهاب‌الدین تبریزی (متوفی نیمه‌ی اول قرن هفتم) است.
سلسله
نسب زاهد گیلانی از طریق این دو با چند واسطه به ابونجیب سهروردی و از او به چندین واسطه به
حسن بصری و سپس به
حضرت علی علیه‌السلام می‌رسد.
گفته شده که شیخ زاهد، بدون واسطه، از
شمس‌الدین محمد تبریزی (متوفی ۶۴۵ یا بعد از آن) خرقه گرفته است.
نیز احتمال داده است که او در زمان خود قطب
سلسله سهروردیه بوده است.
همچنین سلسله‌ی
خلوتیه نیز وی را از مشایخ بزرگ خود محسوب می‌دارند و اهمیت وی نزد آنان به اندازه‌ای است که شیخ زاهد را امام‌الخلوتیه نامیده‌اند.
ابداع برخی از اذکار در طریقت جلوتیه که از شاخه‌های خلوتیه است به شیخ زاهد گیلانی نسبت داده می‌شود.
درباره‌ی
مذهب شیخ زاهد گزارش روشنی در دست نیست. برخی نویسندگان،
ظاهرآ به قصد توجیه تشیع شیخ صفی‌الدین اردبیلی، کوشیده‌اند که شیخ زاهد را
شیعه جعفری جلوه دهند و حتی نوشته‌اند که صفی‌الدین به دستور وی مأمور شد تا در اردبیل براساس
مذهب شیعه دوازده امامی به ارشاد مردم و ترویج
تصوف بپردازد.
شیخ زاهد، بنابر وصیت استاد خود، سید جمال‌الدین تبریزی، پس از
مرگ او بیست سال به
تزکیه نفس پرداخت و از دستگیری طالبان خودداری کرد.
با این حال، نام کسان بسیاری در زمره‌ی مریدان و جانشینان او ذکر شده است.
حکایتهای متعددی درباره‌ی ارادت امرا و سلاطین معاصرش به او در دست است، از جمله اینکه غازان‌خان مغول(حک: ۶۹۴ـ۷۰۳)، با دیدن کراماتی از شیخ زاهد، به وی ارادت پیدا کرد.
شیخ زاهد گیلانی با پرورش معنوی صفی‌الدین و انتخاب او به جانشینی خود، نقش مهمی در ساختار فکری و عقیدتی خاندان صفوی داشت، به طوری که بیشتر شاهان صفوی به او اظهار ارادت می‌کردند.
او به کرامات بی‌اعتنا بود و کار کردن را مقدمه‌ی سیر الی‌اللّه می‌دانست و از این‌رو، برای تأمین معاش به
کشاورزی می‌پرداخت و دیگران را هم به کار کردن تشویق می‌کرد.
شیخ زاهد گیلانی همچون مرشد خود
سماع می‌کرد و در عین حال به رعایت قوانین
شرع اهتمام می‌ورزید و مریدانش را به جمع میان
شریعت و حقیقت دعوت می‌کرد.
می‌گویند او در محلی به نام اصفهبد در گیلان در ساحل دریای خزر، خانقاهی بنا کرد.
شیخ زاهد در سال ۷۰۰ صفی‌الدین را به جانشینی خود منصوب کرد و در همان سال در سیاورود درگذشت.
صفی‌الدین در آنجا مقبره‌ای برای او بنا کرد.
گفته‌اند که، در سال ۸۹۲ سلطان حیدر، نواده‌ی شیخ صفی‌الدین، در پی خوابی که دیده بود،
جسد شیخ زاهد را از سیاورود به شیخانه بَر (مکانی در کنار جاده‌ی لاهیجان به لنگرود) منتقل کرد و بقعه‌ی باشکوهی در آنجا ساخت،
همچنین درباره‌ی آرامگاه شیخ زاهد اقوال دیگری نقل کرده‌اند.
در میان اعقاب شیخ زاهد، نام اشخاص بزرگی دیده می‌شود، از جمله:
- عبداللّه زاهدی (از علمای قرن یازدهم)؛
- سه فرزند عبداللّه زاهدی (عطاءاللّه و ابوطالب و ابراهیم)، هر سه از عالمان قرن دوازدهم؛
- نوه‌ی زاهدی، حزین رابینو (شاعر معروف قرن دوازدهم)؛
- و شیخ حسین پیرزاده‌ی زاهدی مؤلف سلسلة النسب صفویه.
(۱) آقابزرگ طهرانی.
(۲) ابن‌بزاز اردبیلی، صفوةالصفا، چاپ غلامرضا طباطبایی مجد، تبریز ۱۳۷۳.
(۳) ابن‌رافع، تاریخ علماء بغداد المسمی
منتخب
المختار، چاپ عباس العزاوی، بغداد ۱۳۵۷/۱۹۳۸.
(۴) اسکندر منشی.
(۵) حسین پیرزاده زاهدی، سلسلةالنسب صفویه، چاپ حسین کاظم‌زاده، برلین ۱۳۴۶.
(۶) محمدعلی‌بن ابی‌طالب حزین لاهیجی، تاریخ احوال بتذکرة حال مولانا شیخ محمدعلی حزین، لندن ۱۲۱۰ق/۱۸۳۱.
(۷) خواندمیر.
(۸) ه ل رابینو، ولایات دارالمرز ایران، ترجمه جعفر خمامی‌زاده، رشت ۱۳۵۷ـ.
(۹) علی‌اصغر رحیم‌زاده صفوی، شرح جنگها و تاریخ زندگانی شاه اسمعیل صفوی، به اهتمام یوسف پورصفوی، تهران ۱۳۴۱.
(۱۰) حسن روملو، احسن‌التواریخ، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۴۹.
(۱۱) عبدالحسین زرین‌کوب، دنباله جستجو در تصوف ایران، تهران، ۱۳۶۲.
(۱۲) عالم آرای شاه اسماعیل، چاپ اصغر منتظر صاحب، تهران ۱۳۴۹.
(۱۳) سیدآقاعون اللهی، " آرامگاه شیخ زاهد گیلانی در کجاست؟"، مجله گیله‌وا، سال دوم شماره ۷ ویژه تالش، فروردین ۱۳۷۳.
(۱۴) احمدبن شرف‌الدین الحسین الحسینی القمی، خلاصه‌التواریخ، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۵۹.
(۱۵) محمدعلی گیک، شیخ زاهد گیلانی، بی‌جا ۱۳۴۱.
(۱۶) احمد موسوی، "مدفن شیخ زاهد گیلانی کجاست؟"، هنر و مردم سال ۱۳ شماره ۱۴۵، آبان سال ۱۳۵۳.
(۱۷) رئوف موسوی، اردبیل در عصر صفویه، اردبیل ۱۳۷۹.
دانشنامه جهان اسلام، عنوان مقاله:زاهد گیلانی، شماره ۶۰۰۱.
