ریاضت (فقه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ریاضت در لغت به معنای
تربیت کردن و در اصطلاح
علم اخلاق به معنای وادار کردن
نفس بر ادای
واجبات و
اجتناب از
محرمات است.از آن به مناسبت‌در باب
جهاد سخن گفته‌اند
واژه ریاضت درلغت درباره
حیوان به کار رفته و مراد از آن
تأدیب و
تمرین و وادار کردن حیوان بر رفتار مورد نظر صاحبش و بازداشتن آن از حرکات ناپسند مى‌باشد.
ریاضت نفس از همین معنای لغوی گرفته شده و مراد از آن تربیت و وادار ساختن نفس بر
اطاعت از
مولا و بازداشتن آن از
سرکشی در برابر دستور او و پیرو
عقل شدن است.
ریاضت و
تهذیب نفس با شیوه و روشى که در آیات و
روایات توصیه شده،
افضل اعمال و برترین
عبادت است که از آن به
جهاد اکبر تعبیر شده است.
ریاضت نفس با واداشتن آن بر حرکت در
صراط مستقیم؛ یعنى عمل به
اوامر و اجتناب از
نواهی شارع مقدس در اندیشه،
گفتار و
رفتار و بازداشتن نفس از سرکشى و
عصیان در برابر اوامر و نواهى او تحقق مى‌یابد .
نتیجه ریاضت،
طهارت نفس از
صفات ناپسند ى همچون
بخل،
حسد،
کبر،
حرص بر
دنیا، و آراسته شدن به
صفات پسندیده‌اى همچون
جود،
شجاعت،
غیرت،
طمأنینه،
خضوع در برابر حق و
فروتنی است.
ریاضت نفس با شیوه‌اى
غیر مشروع، از قبیل آنچه
صوفیان انجام مى‌دهند،
بدعت و
حرام است.
رهبانیت از ریاضتهایى است که در
اسلام از آن
نهی شده است .
امام خمینی یکی از مهم‌ترین شرایط سلوک را مسئله ریاضت و
تهذیب نفس می‌داند و معتقد است ازجمله فواید مهم ریاضت، ایجاد
عزم در
انسان می‌باشد.
امام خمینی
حب دنیا را مانع ریاضت می‌داند و معتقد است از مفاسد بزرگ حب دنیا است که انسان را از
ریاضات شرعیه و عبادت و مناسک بازمی‌دارد و عزم انسان را سست می‌کند.
امام خمینی در خصوص میزان در ریاضت صحیح و باطل بر این اعتقاد است که اگر سالک به قدم نفس و هواهای نفس ریاضت بکشد، ریاضت او باطل و سلوک او منجر به سوء عاقبت می‌شود و اگر
سالک به قدم حق و برای حق سلوک کرد و خداجو شد، ریاضت او حق و
شرعی است و حق‌تعالی از او دستگیری می‌کند.
امام خمینی در باب ریاضت با اشاره به نکته‌ای در مورد رعایت احوال دل در تمامی عبادات بلکه تسرّی به جمیع حالات سلوکی، به‌عنوان قاعده‌ای عرفانی از آن مدد جسته و آن را «مراعات» نامیده است که رمز موفقیت در مسیر
سیر و سلوک است تا سالک از سلوک منزجر نگردد و از راه باز نماند.
به اعتقاد امام خمینی وقتی سالک با ریاضت و هدایت الهی مقام نفس را طی کرد برای او فتح و گشایش قلب رخ می‌دهد، معارف در قلب او ظهور می‌کند و به مقام قلب می‌رسد که آن‌را
فتح قریب می‌گویند و اگر در ریاضت تلاش مستمر داشته باشد به فتح مبین و مطلق نیز می‌رسد.
به باور امام خمینی ریاضت و
جهاد با نفس نیاز به زحمت طولانی دارد البته این ریاضت در آغاز پیدایش صفات رذیله کمتر است و هنگامی‌که این صفات نفس مستقر شدند زحمت و ریاضت بسیاری نیاز است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۲۱۲-۲۱۳. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
