روزنامه ثریا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ثریا، روزنامه، نشریه‌ای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به فارسی که نخست در
قاهره، سپس در
تهران و پس از آن در
کاشان منتشر می‌شد.
روزنامة ثریا را میرزاعلی محمدخان
کاشانی و سید فرج الله حسینی، تاجر
کاشانی مقیم مصر، در ۱۳۱۶ در قاهره تاسیس کردند.
کاشانی نگارنده و صاحب امتیاز اصلی روزنامه به شمار می‌رفت و بیشتر مقالات به قلم او بود.
در اواسط سال دوم انتشار روزنامه، در پی اختلاف میان مؤسسان،
کاشانی تمام حقوق و امتیازات خود را به حسینی واگذار کرد و خود، روزنامة پرورش را به همان سبک و سیاق در قاهره منتشر نمود.
وی در شمارة نخست روزنامة پرورش،
پس از یادآوری زحمات هجده ماهة خود در ادارة ثریا، نوشته است که به جهت خیرخواهی، از تعطیل کردن ثریا خودداری و به نشر روزنامة جدید اقدام کرده است.
از آن تاریخ به بعد روزنامة ثریا به مدیریت و صاحب امتیازی سید فرج الله حسینی
کاشانی همچنان در
مصر انتشار یافت، ولی اهمیت سابق را نداشت و پس از انتشار نوزده شمارة دیگر، در ۱۳۱۸ تعطیل شد و مدیر آن به ایران آمد.
در نخستین شمارة ثریا (تاریخ انتشار: ۱۴ جمادی الاخرة ۱۳۱۶)،
کاشانی هدف از تاسیس روزنامة ثریا را خدمت به وطن ذکر کرده و گفته است که از دیدگاه فرنگیان، نشر روزنامه معیاری برای تمدن و ترقی هر کشور است؛ بنابراین، از راه قدرت قلم می‌توان برای هم وطنان مفید بود. همچنین اشاره کرده که دلیل انتشار این روزنامه در مصر، رواج آزادی قلم و انتشار اخبار درست در این کشور و نزدیکی آن به
ایران است. («سبب نگارش این روزنامه» )
مقالة افتتاحی نخستین شماره، با عنوان «خطبه»، پس از
حمد و ثنای پروردگار، اطاعت از دو پادشاه عادل را ــ که ظاهرا مقصود، شاه ایران و خدیو مصر بوده ــ بر عموم
مسلمانانواجب شمرده است.
ثریا شنبه‌ها و یکشنبه‌ها توزیع می‌شد و هر شمارة آن دارای شانزده صفحه به ضمیمة دو تا چهار صفحه آگهی و اعلان داشت. در صفحة اول هر شماره علاوه بر عنوان، فهرست مندرجات، قیمت اشتراک و نشانی روزنامه به زبان فارسی، و اسم صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامه به زبان‌های فارسی، انگلیسی و فرانسه درج می‌گشت. ذیل عنوان، که به خط نستعلیق درشت نوشته می‌شد، به سیاسی، علمی و ادبی بودن روزنامه اشاره، و از ارسال مقالات به نفع دولت و ملت ایران استقبال شده بود.
روزنامة ثریا در زمان مدیریت
کاشانی بسیار مشهور بود، به طوری که به گفتة محمدعلی تربیت
هیچ یک از نشریات فارسی در دورة استبداد ارزشی همانند ثریا نداشتند. کسروی نیز در کتاب تاریخ مشروطة ایران
هنگام صحبت از جراید قبل از مشروطیت، دربارة ثریا می‌نویسد تا زمانی که نگارش ثریا با
علی محمد کاشانی بود، آوازة گفتارهای تند آن به همه جا می‌رسید، ولی پس از جدایی
کاشانی از روزنامه و انتشار «نامة پرورش»، ثریا اهمیت خود را از دست داد.
علاوه بر روشنگری و تنویر افکار عمومی، یکی از تاثیرگذارترین اقدامات روزنامة ثریا در تحولات ایران، در دوران مدیریت
کاشانی، دفاع از مدرسة تربیت
تبریز بود که با اقدامات افرادی نظیر حاج سید
محمد یزدی تعطیل شد.
اعتراضات سخت ثریا به یزدی به تبعید وی از تبریز انجامید.
در هر شماره، حوادث و اخبار داخلی و خارجی (نظیر اخبار برگزاری اجلاس
خلع سلاح لاهه در ۱۸۹۹ میلادی/ ۱۳۱۷ هجری شمسی با حضور ایران و اخبار جنگ انگلیسی‌ها با مهاجران هلندی ساکن
آفریقا بر سر ترانسوال)، شکواییه‌ها، تلگرام‌ها و مکتوبات ارسالی داخلی و خارجی درج می‌شد و علاوه بر آن، بخشی از هر شمارة روزنامه به یک مقاله اختصاص داشت که دارای مضامین سیاسی، اجتماعی، تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و علمی بود. از جمله مهمترین مقالات سیاسی ـ اجتماعی روزنامة ثریا، که بیشتر آنها را
کاشانی و گاه با عناوین عربی می‌نوشت، مقالة «نعم علم و نقم جهل»
و «هل یستوی الاعمی والبصیر» بود.
کاشانی در سلسله مقالات «مصاحبه»، ضمن اشاره به نادانی، بی خبری، بی سوادی و فرصت طلبی رجال حاکم بر ایران، از پایمال شدن حقوق زنان، به خصوص در امر آموزش و تحصیل، از بعد از
دوران مغول تا دوران خویش سخن گفته است.
عناوین برخی از مهمترین مقالات تاریخی ـ فرهنگی ثریا در دورة انتشار آن در قاهره عبارت‌اند از: «داریفوس» (دریفوس)، (صاحب منصب نظامی فرانسوی که به جاسوسی برای آلمانی‌ها و خیانت متهم شده بود) به قلم میرزا
علی محمدخان
کاشانی؛
«جزیرة کریت» (تاریخ این جزیره از زمان طوفان نوح تا تسخیر آن به دست قوای اسلام)، نوشتة عزتلو عبدالقادر افندی؛
«تاریخ انگلستان» (از سال ۵۵ قبل از میلاد و سلطة رومی‌ها بر این سرزمین تا فتح ایرلند و سلطنت هانری دوم) به قلم عبدالحسین بمبئی در شماره‌های سال اول و دوم؛ و مقاله‌ای دربارة تاریخ
کاشان با عنوان «
کاشان قدیم و جدید»، نوشتة عبدالحسین بمبئی.
در بارة جایگاه تجارت از آغاز قرون اخیر، به خصوص در
اروپا و تفوق تجاری اروپاییان بر ممالک شرق، مقاله‌ای با عنوان «تجارت» به قلم عبدالحسین بمبئی در بیشتر شماره‌های سال اول روزنامه چاپ شد. مقالة دیگر در حوزة تجارت «الاحتکار آفت العمران» بود که
کاشانی در تقبیح
احتکار و ظلم محتکران نوشت.
از جمله مقاله‌های علمی روزنامة ثریا، مقاله‌هایی در بارة
طاعون با عناوین «طاعون در اسکندریه» و «تاریخ طاعون» بود.
کاشانی معتقد بود محتوای مقالات ثریا، از ابتدا یکسان ولی عناوین آنها مختلف و هدف از گفتگو در بارة اتحاد ملی،
مذهب، تحصیل در خارج و گشودن مدارس، ترقی وطن، اجرای قانون، رعایت عدل و مساوات و سعادت دولت و مراعات احوال رعیت بوده است.
آخرین شمارة روزنامة ثریا در قاهره (شمارة چهل و سوم از سال دوم) در ۱۷
رجب ۱۳۱۸ منتشر شد.
سید فرج الله حسینی بعد از بازگشت به وطن، از ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۳ ابتدا در تهران و بعدها در زادگاهش
کاشان به نشر مجدد روزنامة ثریا پرداخت. اولین شمارة روزنامة ثریا در تهران، در ۲۳ محرم ۱۳۲۱ منتشر شد. چون حسینی نشر روزنامة ثریا را در تهران ادامة حیات این روزنامه در قاهره می‌دانست، برای نخستین شماره، سال پنجم را منظور نمود. در دورة سه سالة انتشار این روزنامه در تهران، بر خلاف انتشار آن در مصر، هیچ نظم و ترتیبی در چاپ و نشر آن وجود نداشت. هر چند در این سه سال، مقدمات جنبش مشروطه در حال شکل گیری و رشد بود، این روزنامه با اتخاذ روشی محافظه کارانه نه تنها در این راه اقدامی نکرد، بلکه با روزنامه‌های انقلابی و هواخواه مشروطه نیز وارد ستیزة قلمی شد، چنانکه کسروی
سال ششم روزنامه را بسیار پست و کشمکش آن را با حبل المتین و سخنان زشتی را که ثریا به مدیر آن نسبت داده، از معایب این روزنامه دانسته است. حسینی در پاسخ به حبل المتین، در خصوص قانون خواهی و برقراری حکومت مشروعه، می‌گوید که در دورة سلطنت عدل، سخن از مشروعه گفتن بیهوده است.
علاوه بر انتشار آگهی‌ها، مقالات، مکتوبات و تلگرام‌هایی که از خارج و داخل کشور به دفتر روزنامه می‌رسید، اخبار روزنامه در دو قالب داخلی و خارجی درج می‌شد. از مهمترین خبرهای خارجی، اخبار جنگ
روسیه و ژاپن بود که در بیشتر شماره‌های روزنامة ثریا به تفصیل به آن پرداخته شده است. بیشتر مقالات روزنامه در این دوران، مقالات تاریخی ـ اجتماعی بودند که غالبا حسینی آنها را می‌نوشت، از جمله: «تاریخ ادیان و ملل عالم»،
«فتوحات سلطان
محمد ثانی»،
و «تاریخ جنگ‌های صلیبی»،
از معدود مقاله‌های سیاسی روزنامة ثریا در تهران، مقالة «درمان وطن یا دوای درد دل من» دربارة وطن خواهی و اتحاد و ترقی و بیداری مردم ایران، به قلم سید فرج الله حسینی
و مقالة «لسان الغیب» نوشتة میرزا فتح الله خان سعیدالسلطنه در بارة ترقی و اتحاد ایران در چند شماره از سال ششم بود.
یکی از اقدامات جالب توجه روزنامة ثریا، معرفی و بیان مطالب کتاب‌های گوناگون در هر شماره بود، مثلا صفحات متعددی از شماره‌های سال ششم (۱۳۲۳) و هفتم (۱۳۲۳) روزنامة ثریا در تهران، به معرفی کتاب وجوه تسمیه تالیف میرزا تقی خان دانش، اختصاص یافته بود.
حسینی دو سه سال بعد از
انقلاب مشروطه، برای سومین بار به نشر روزنامة ثریا در زادگاهش،
کاشان، همت گماشت. نخستین شمارة آن در
کاشان در ۲۵
ذیقعدة ۱۳۲۷، در چهار صفحه منتشر شد. انتشار این شماره مطابق با دوازدهمین سال تاسیس ثریا بود و در زیر اسم روزنامه، سال ۱۳۱۶ درج می‌شد. پس از انتشار شش شمارة ثریا در
کاشان، حسینی، مدیر مسئول و فخرالواعظین، دبیر روزنامه گردیدند. سبک مندرجات و مطالب روزنامه در این دوره، با دوره‌هایی که ثریا در مصر و تهران منتشر می‌شد تفاوتی نداشت، جز آنکه در ثریا ی
کاشان، بیشتر اخبار
کاشان و اخبار انجمن ولایتی این شهر، همچون مدارس جدید، امور عدلیه، امور بلدیه، صورت هزینه‌های انجمن بلدیه و ضرورت ایجاد نظمیه برای
کاشان درج می‌گردید.
حسینی در شمارة اول این دوره شیوة روزنامه را حق گویی و حق نویسی، در نظر نگرفتن ملاحظات شخصی، گام برداشتن در جهت منافع مملکت و اصلاح امور، آگاه ساختن مردم از طریق مطالب سیاسی و مقالات مفید و دوری از تملق گویی ذکر کرد.
از مهمترین مقالات روزنامة ثریا در دوران انتشارش در
کاشان، مقالة «کار را به اهل کار باید داد»، در ضرورت شایسته سالاری، به قلم حسینی
و مقالة «وطن محتاج اتحاد است» نوشتة سید ابراهیم
کاشانی در شماره‌های دوم و سوم همین سال بود.
آخرین شمارة موجود از این روزنامه، شمارة دوازدهم به تاریخ ۶ صفر ۱۳۲۸ است. چند شماره از سال اول روزنامة ثریا چاپ قاهره و شماره‌های ۱ تا ۴۲ سال دوم در کتابخانة مرکزی
آستان قدس رضوی موجود است. در کتابخانة مرکزی
دانشگاه تهران چند شماره از سال اول، پنجم، ششم و هفتم این روزنامه چاپ تهران و تک شماره‌ای از سال دوازدهم چاپ
کاشان نگهداری می‌شود. در مرکز اسناد و کتابخانة ملی ایران نیز چند شماره از سال اول، چاپ قاهره و چند شماره از سال پنجم، ششم و هفتم چاپ تهران موجود است.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «روزنامه ثریا»، شماره۴۲۳۱.
