روزشمار تاریخ معاصر ایران (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«روزشمار تاریخ معاصر ایران»،
اثر حسن فراهانی ، گزارش وقایع اواخر
سال ۱۲۹۹ ش تا اواخر سال ۱۳۰۰ ش در
ایران بوده که به
زبان فارسی و در سال ۱۳۸۵ ش نوشته شده است.
بررسی کودتای سوم
اسفند ۱۲۹۹ ش و تحولات بعدی آن در
تاریخ معاصر ایران و
آشکار ساختن زوایای پنهان دوره مذکور، سبب تهیه و تدوین کتاب می‌باشد.
آن چه باعث اهمیت کتاب شده، آن است که هر اتفاقی که دقیقا در یک
روز خاص رخ داده است، گزارش شده تا محقق بتواند با برقراری ارتباط میان رخدادها، از یک واقعه، تصویری صحیح برای خود بسازد.
کتاب با دو مقدمه از ناشر و
نویسنده آغاز شده و مطالب در سیزده عنوان، دربردارنده نخسین جلد تاریخ معاصر ایران از
اسفند ماه ۱۲۹۹ ش تا اسفندماه ۱۳۰۰ ش به صورت روزشمار است، بدین نحو که وقایع هر روز، ذیل همان روز، بیان شده است.
نویسنده بر آن است که با توجه عمیق به
اسناد ، فقط رویدادها را کنار یکدیگر قرار دهد. به عبارت دیگر وقایع را به ترتیب
زمان وقوع آن‌ها بازگو کرده و از هر گونه اظهار نظر،
قضاوت و نتیجه گیری
اجتناب نموده و آن را به محقق واگذار کرده است.
بدین منظور حجم گسترده‌ای از
اسناد شامل بیش از دویست و هفتاد هزار
سند را مطالعه کرده و بعد از
استنساخ و برگرداندن متن
اسناد به نثر و ادبیات متداول امروز و گویا کردن
رجال و موضوعات مختلف، سعی کرده است، متنی روان را در فراروی پژوهش گران قرار دهد.
در این اثر، علاوه بر مآخذ بسیار متعدد کتابخانه‌ای، از منابع و
مراکز عمده اطلاع رسانی ذیل نیز استفاده شده است: آرشیو مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی،
مرکز بررسی
اسناد تاریخی،
مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، سازمان
اسناد ملی ایران،
مرکز اسناد ریاست جمهوری،
مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، مؤسسه مطالعات
تاریخ معاصر ،
مرکز اسناد وزارت امور خارجه،
اسناد موجود در مجموعه‌های
اسنادی بریتانیا ،
فرانسه ،
امریکا ... و
اسناد مجموعه‌های خصوصی و کلیه مطبوعات اعم از روزنامه، هفته نامه، ماهنامه، فصل نامه، سالنامه و... کتب خاطرات و سفرنامه‌های داخلی و خارجی معتبر.
برای هر خبر، یک عنوان درج شده است و در نگارش «عنوان»، اسامی خاصی که در مکاتبات رسمی دوره مورد نظر، تشخص و مفهوم خاصی دارند، به همان صورت استفاده شده‌اند. به عبارت دیگر از برگرداندن چنین واژه‌ها، عبارت‌ها، اسامی خاص، نهادها و... به
زبان فارسی معیار خودداری شده است. برخی از واژه‌های مذکور چنین است: نظمیه، قزاق، کلنل، وزیرمختار، امیر لشکر، سواد، مراسله، ارکان حرب و...
برای عنوان هر
خبر ، به طور میانگین، یک سطر دایرة المعارفی در قالب یک عبارت انتخاب شده است، به طوری که منتقل کننده روح کلی خبر باشد.
در شرح خبر، جملات به زبان فارسی معیار درج بوده و در نگارش شرح خبر، همه موارد مربوط به عنوان، رعایت شده است. برای خبرهایی که توضیحی بیش از آن در منبع وجود نداشته نیز سابقه‌ای ارائه شده و از همه خبرها، ابهام زدایی شده است.
منبع هر خبر، در پایان شرح خبر و در داخل پرانتز () قرار گرفته است.
واژه‌ها، نام اشخاص، مکان‌ها، نهادها، اشیاء، احزاب، مطبوعات و... مربوط به دوره مورد نظر، گویاسازی شده است.
همچنین موضوعاتی که در خبر بدان اشاره شده، ولی در خبرهای پیشین (یک جمله) توضیحی برای آن نیامده توضیحی برای آن‌ها ذکر شده است.
تمام اشخاص مهم که نامشان در خبر آمده، به شرط آن که در روزهای پیشین گویاسازی نشده باشد، در پاورقی همان روز گویاسازی شده است. گویاسازی اشخاصی که نام آن‌ها تکرار شده لزوما در اولین خبر مربوط به آن‌ها ذکر نشده و در برخی موارد این کار در صفحات بعد شده است.
بیشتر نام اماکن و مناطق جغرافیایی کتاب، از
لغت نامه دهخدا و فرهنگ‌های معین و جغرافیایی استخراج شده و برای
پرهیز از تکرار، ماخذ ذکر نشده است.
واژه‌های غیرفارسی شرح خبر، در داخل متن و در داخل پرانتز آمده است.
در کتاب با تلفیق و
مقایسه همه تقویم‌ها، تطبیق تاریخ‌ها صورت گرفته و در ابتدا
سال شمسی سپس میلادی و هجری قمری آمده است.
مقدمه ناشر، به توضیح این امر پرداخته است که چگونه تاریخ نگاری جز بر بنیاد منابع
اصل سامان نمی‌پذیرد.
مقدمه مؤلف، ضمن اشاره به این مطلب که
تاریخ معاصر ایران ، از نظر محتوا و مضمون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و کیفیت تحولات و فراز و فرودهای آن، دربردارنده حوادث مهم و تجربیات گران بهایی است، پیشینه تحقیق در این مورد را بررسی کرده و سپس،
روش تحقیق مؤلف در کتاب را توضیح داده است.
نویسنده سعی کرده است در
ثبت وقایع و حوادث تاریخی؛ به طوری عمل نماید که هر اتفاق دقیقا در یک روز
خاص گزارش شود، تا محقق بتواند به برقراری ارتباط میان رخدادها بپردازد.
وی معتقد است، کودتای سوم
اسفند ۱۲۹۹ ش از وقایع مهم
تاریخ معاصر ایران و همچنین از تحولات مهم خاورمیانه در فضای بین المللی محسوب شده و تاریخ ایران را وارد سیری متفاوت با سیر تاریخی پیش از آن نموده است.
مطالب با بیان وقایع سحرگاه سوم اسفند ۱۲۹۹ ش که نیروهای قزاق به فرماندهی رضاخان از
قزوین عازم
تهران شده، در نزدیکی تهران «
سید ضیاءالدین طباطبایی » هم به آن‌ها پیوسته و سرانجام وارد تهران شدند، آغاز گردیده است.
انتصاب سید ضیاء به سمت رییس الوزرایی، معرفی انگلستان به عنوان عامل اصلی کودتا، ورود نیروهای روسی به ایران، واگذاری حکومت برخی مناطق به صاحب منصبان قزاق، اعتراض سید ضیاء به مصدق السلطنه، تعیین رییس
بانک استقراضی ایران و تعیین رییس بانک استقراضی ایران، از جمله وقایع اسفندماه ۱۲۹۹ ش هستند که به تفصیل بیان شده‌اند.
در وقایع
فرودین ماه ۱۳۰۰ ش، به آغاز استفاده از تاریخ هجری شمسی به جای تاریخ هجری قمری، پذیرش استعفای مصدق و دستگیری تظاهرکنندگان مخالف
دولت ، اشاره شده است.
از جمله وقایع مهم
اردیبهشت ۱۳۰۰ ش، می‌توان از تشکیل کمیسیون برای خروج نیروهای روس از ایران، اقرار انگلیس به ناتوانی در مهار کامل ایران، خروج روس‌ها از
رشت و
انزلی و بمباران مناطق سرحدی مغان از سوی روس‌ها نام برد.
وقایع دیگر ماه‌ها، به ترتیب تشریح شده و مباحث با بیان دستور رضاخان برای پایان دادن به غائله ممسنی و تمدید فعالیت سواران ایالتی در
دوشنبه ۲۹ اسفند ۱۳۰۰ ش به پایان می‌رسد.
برای جلوگیری از بروز هر گونه
نقص و
اشتباه ،
اسناد با دیدگاه انتقادی مطالعه شده و همواره این سؤال مطرح بوده که آیا این
سند همان گونه که خود می‌نماید و دعوی دارد هست یا نه؟ و چنانچه اصالت یک
سند و صحت خبر آن مورد تردید بوده، حذف شده و گاه از مجموع مطالب یک
سند، حقایق آن قبول و مبطلاتش رد شده است.
ملاک انتخاب اخبار، تاثیر آن‌ها در تاریخ معاصر ایران، تواتر در منابع، دامنه آن در روزها، ماه‌ها و سال‌های بعد بوده و مؤلف سعی کرده است،
اخبار متنوعی را با موضوعات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، شرایط
آب و
هوا ، حوادث خاص و... برای تلطیف در میان خبرهای دیگر بگنجاند.
برای درج خبرهای منتخب هر روز نیز سعی شده «تقدم و تاخر» حوادث و «اهمیت موضوع» تا آن جا که ممکن است، رعایت شود. همچنین از ذکر اخباری که در صحت یا تاریخ آن‌ها تردیدهایی وجود داشته، خودداری شده است.
پیش از این اثر، روز شمار تاریخ معاصر، کتاب سه جلدی دکتر
باقر عاقلی بود که چاپ ششم آن از سوی انتشارات نامک صورت گرفته است.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران نیز به همت دکتر
غلامحسین زرگری نژاد ، روزشمار تحولات عصر قاجاریه را منتشر کرده است.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع، تصاویر و
اعلام در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها به ذکر
اسانید و توضیح برخی کلمات و عبارات متن پرداخته است.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران،
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
