حدیث مستفیض
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حدیث مستفیض، از اصطلاحات بکار رفته در
علم حدیث بوده و به خبری گفته می‌شود که راویانش زیاد بوده ولی به حد
تواتر نرسد.
از مجموع قول لغویین استفاده می‌شود که اصطلاح مستفیض به معنای بسیار منتشر، شایع، هر چیزی که دسترسی بدان راحت و آسان است، می‌باشد همانند آبی که از چاه فیضان دارد و بالا می‌آید و به راحتی قابل استفاده است.
برای حدیث مستفیض تعاریفی ذکر شده است که ذیلاً به برخی اشاره می‌شود:
۱- حدیثی است که تعداد راویانش در هر طبقه زیاد باشد.
۲-حدیثی است که تعداد راویان آن در هر طبقه بیش از سه نفر است ولی به حد تواتر نرسد.
۳- حدیثی است که تعداد
راویان آن در هر طبقه بیش از دو نفر باشد.
۴- حدیثی است جماعتی آن را نقل کرده باشند ابتداء و انتهاء آن یکسان باشد.
۵- حدیثی است که بدون اعتبار تعداد راویان آن تلقی به قبول شود.
در مورد لزوم اتحاد الفاظ راویان در حدیث مستفیض دو قول است بعضی اتحاد الفاظ راویان را معتبر دانسته‌اند و لکن بعضی اتحاد معنا را در صدق حدیث مستفیض کافی دانسته‌اند مثل
صاحب ریاض و
صاحب جواهر. بنابراین مستفیض نیز مانند متواتر به دو قسم لفظی و معنوی تقسیم می‌شود.
برخی حدیث مستفیض و
مشهور را مترادف دانسته‌اند و بسیاری آنها را مغایر می‌دانند. به نظر می‌رسد که میان دو اصطلاح مستفیض و مشهور رابطه
عموم و خصوص من وجه باشد زیرا چه بسا راوی خبری، در تمام و یا بعضی از طبقات یک نفر بیشتر نباشد و آن خبر مشهور باشد و چه بسا روایتی که راویان آن در تمام طبقات افزون بر دو نفر باشند و مشهور نباشد ولی مستفیض شمرده شود هم‌چنین ممکن است در روایتی راویان آن در تمام طبقات بیشتر از دو نفر باشند و آن روایت مشهور نیز باشد که هم مشهور است و هم مستفیض بنابراین یک مورد اجتماع و دو مورد افتراق دارند.
برخی خواسته‌اند خبر مستفیض را اعم از
خبر متواتر بدانند چه بسا از اطلاق بعضی از تعاریف خبر مستفیض چنین استفاده می‌شود و لکن خبر مستفیض یکی از اقسام
خبر واحد است. چنان‌چه در بعضی از تعریفات آن را مقید کرده‌اند که به حد تواتر نرسد.
حدیث مستفیض به دو لحاظ به چهار نوع
مستفیض لفظی،
مستفیض معنوی،
مستفیض قطعی و
مستفیض ظنی تقسیم می‌شود.
مرادف‌های این اصطلاح عبارتند از: مستفیض، خبر مستفیض و روایت مستفیض.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «حدیث مستفیض»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۷/۲۴.
