رساله افیونیه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«رساله افیونیه» تالیف حکیم
عمادالدین محمود بن مسعود شیرازی طبیب
قرن دهم هجری است. این اثر یک دوره کامل اعتیادشناسی در
ایران قرن دهم هجری و دوران شکوفایی حکومت صفوی است که از دیدگاه‌های مختلف قابل مطالعه و بررسی است.
این کتاب برجسته درباره استفاده و سوءاستفاده از
تریاک است و شاید بتوان گفت مهم‌ترین رساله‌ای که در
دوره صفویه راجع به
افیون نوشته شده است. این کتاب در زمان خود رواج زیادی داشت. مطالب و جزئیات این کتاب مبنی بر تجربیات شخصی نویسنده می‌باشد و از جنبه‌های مختلفی می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد.
این رساله مبنی بر یک مقدمه تحقیقی از مصححان کتاب، مقدمه مؤلف، چهارده باب و یک خاتمه است. در مقدمه مصححان شرح حال مؤلف، آثار او، نسخه‌های کتاب و سبک نویسندگی عمادالدین مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در مقدمه اش مردم را نسبت به مصرف افیون به سه دسته تقسیم کرده است. ابواب کتاب نیز فاقد بخش یا فصل خاصی هستند.
افیون که به فرنگی آن را اپیوم گویند جزئی از مجموعه‌های داروهای مرکبه بوده و همواره مورد استفاده داروسازان قرار می‌گرفته است. از این رو افیون و معرفی آن بسیارمورد توجه طبیبان بوده است.
عماد الدین از طرفداران افیون است و با این که صاحب تاریخ عالم آرای عباسی او را افیونی دانسته و می‌گوید که وی به افیون اعتقاد تمام داشته است؛ اما آنچه مسلم است عماد الدین به مصرف بی دلیل و بیش از حد آن اعتقادی ندارد و اهل توسط و میانه روی است و از
تفریط و
افراط نیز می‌پرهیزد.
کار ابتکاری حکیم
عماد الدین شیرازی در ساخت داروی
رتارد (
کندرهش ) با استفاده از
تریاک و
روغن بادام و نیز
شیاف رکتال بطی الجذب به مدد کاربرد توام آن با جند
بیدستر و
کتیرا برای معتادانی که مایل به انجام
فریضه روزه بوده‌اند در حد خود جالب است.
نویسنده در سه باب اول کتاب درباره افیون، ماهیت و طبیعت و خواص و طرق
امتحان آن و نیز منافع و مضار مربوط به آن. بحث کرده است. در این بخش‌ها در ماهیت افیون از نظر سردی و گرمی و آزمایش خلوص و اثر آن در بدن شرحی مبسوط آورده شده است.
در باب چهارم درباره مسمومیت‌ها و
مضرت‌ها نکاتی ذکر است. در باب پنجم و ششم دربیان دلایل ایجاد و منشا اعتیاد به افیون و منافع و
مضرت‌ها مطالبی آمده است.
در باب هفتم و هشتم ضررهایی که افیون به بدن می‌رساند و چگونگی دفع این مضرات بحث‌هایی صورت گرفته است. بالاخره در باب نهم به این بحث مهم می‌پردازد که معتادین چگونه می‌توانند خود را درمان کنند. به نظر عماد الدین برای نیل به این مقصود سه راه وجود دارد: اول طولانی کردن فواصل استعمال، دوم تقلیل مرتب میزان مصرف و روش سوم جایگزین کردن ماده کم ضررتر دیگر مثل
بیخ چینی به جای
تریاک است.
در ادامه این موضوع مورد بحث قرار گرفته است که ترک ناگهانی تریاک چه عوارضی دارد و این عوارض را چگونه می‌توان برطرف ساخت و در تایید نظریات خود به شرح حال یکی از شاهزادگان صفوی که معتاد به افیون بوده است می‌پردازد.
فصل آخر کتاب بسیار مفصل است و شامل نظریات مختلفی است که یونانیان، اعراب اولیه و معاصرین وی درباره تریاک ابراز داشته‌اند و در مورد معاصرین به بهاءالدوله اشاره می‌کند.
رساله افیونیه برای نخستین بار با کوشش دکتر محمد
مهدی اصفهانی به وسیله موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل وابسته به دانشگاه علوم پزشکی
ایران در
سال ۱۳۸۳ ش به صورت عکسی چاپ و منتشر شد.
در نسخه حاضر کتاب با مقدمه و نظارت دکتر
مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، توسط آقایان دکتر رسول چوپانی و دکتر امید صادق پور و خانم وجیهه پناهی بر اساس چند نسخه خطی تصحیح شده و در قالب طرح احیای میراث مکتوب
طب سنتی ایران در سال ۱۳۸۸ ش به چاپ رسیده است.
مصححین- علاوه بر تحقیق متن کتاب و ذکر اختلاف نسخ در پاورقی- چندین ضمیمه هم برای کتاب تنظیم و تدوین نموده‌اند: فهرست و شرح واژگان دشوار، ترکیبات و اصطلاحات دشوار، اصطلاحات پزشکی و بیماری‌ها، تعبیرات و جمله‌های عربی، اصطلاحات
نجومی ،
امثال و حکم ، کتاب‌ها و مقاله‌ها، طایفه‌ها و فرقه‌ها، نام کسان، اماکن، اعضای بدن
انسان ، خوراکیها، ابزار و ادوات طبی، مقاییس و اوزان. همچنین در دو جدول نام گیاهان به ترتیب حروف الفبا و نام گیاهان به ترتیب نام علمی تنظیم شده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور)
